Название | Farafinna jamanaw |
---|---|
Автор произведения | Андрей Тихомиров |
Жанр | |
Серия | |
Издательство | |
Год выпуска | 2023 |
isbn |
Afiriki woroduguyanfan fɛ, ka segin san ba 1nan na Krisita tile ɲɛ. e. jamana yɛrɛmahɔrɔnyalen damadɔ tun bɛ yen: Kartage, min sigira senkan Fenisi jamana wɛrɛw fɛ, minnu tun bɛ Semitikikan fɔ min tun bɛ Heburukan, Moritani ani Numidia la, Libikaw ye min da. Kartage minɛni kɔfɛ Romɛkaw fɛ san 146 Krisita tile ɲɛ. e. o jamanaw, kɛlɛ gɛlɛn kɔfɛ, kɛra Romɛkaw ka bolofɛnw ye. San kɛmɛ damadɔw sanni waati kura ka se, kalasi jɛkulu dɔ yiriwali daminɛna bi Etiyopi jamana kɔnɔ. Jamana minnu yiriwara yan, olu dɔ la kelen – Aksum – sera a dankan na san kɛmɛda 4nan na Krisita tile ɲɛ. n. e., tuma min na a ka nafolo minnu bɛ tlebin fɛ, olu sera Meroe jamana ma Nili kɔji la, ani kɔrɔn fɛ – "Arabu nisɔndiyalen" (bi Yemen). San ba II kɔnɔ ani. e. jamana barikamaw yiriwara Sudan Tlebi fɛ (Gana, Mali, Songhai ani Bornu); kɔfɛ, jamanaw sigira Gine kɔgɔjida la (Ashanti, Dahomey, Kongo, wdfl), Tchad baji tilebin fɛ (Hausa jamanaw) ani yɔrɔ caman wɛrɛw la Afiriki jamanaba kɔnɔ.
Afiriki tropical jamanaw ka kanw, minnu sigilen bɛ Semitic-Hamitic denbaya saheli fɛ, a ka c’a la sisan, u bɛ fara ɲɔgɔn kan ka kɛ denbaya fila ye: Niger (Kongo)-Kordofan ani Nilo-Sahara. Nizɛri-Kordofanian kulu kɔnɔ, Nizɛri-Kongo kulu bɛ yen – kulu minnu ka ca kosɛbɛ ani minnu bɛ kelenya kɛ: Tlebi Atlantik, Mande, Volts, Kwa, Benue-Kongo ani Adamawa-Kɔrɔn. Tlebi Atlantik jamanaw ye Fulbe jamanaba dɔ ye min sigilen bɛ kulu danfaralenw na Sudan Tlebi ni Cɛma jamana bɛɛ la, Wolof ni Serep (Senegal), ani dɔwɛrɛw. ), Volta jamanaw (moy, loby, bobo, Senufo, wdfl) – Burukina Faso, Gana ani jamana wɛrɛw la. Kwa jamanaw ye Gine kɔgɔjida jamanaba dɔw ye i n’a fɔ Yoruba ni Ibo (Nigeria), Akan (Ghana) ani Ewe (Bɛnin ani Togo); ewew gɛrɛfɛ, kɔkanmɔgɔw bɛ yen, minnu sigilen bɛ saheli fɛ, tuma dɔw la, u bɛ wele ko Dahomekaw; jɔyɔrɔ min bɛ yɔrɔ kelen na dɔɔnin, o bɛ sɔrɔ jamanaw fɛ minnu bɛ Krukanw (walima kanw) fɔ. Olu ye Bakwe, Grebo, Krahn ani jamana wɛrɛw ye minnu sigilen bɛ Liberiya ani Côte d’Ivoire (Côte d’Ivoire). Benue-Kongo kulu fitinin bɛ sigi senkan jamana caman fɛ, fɔlɔ, a tun bɛ fɔ ko Bantu denbaya kɛrɛnkɛrɛnnen dɔ ani kɔrɔnfɛ Bantu kulu. Bantu jamanaw, minnu ye kelen ye kosɛbɛ kanko ni laadalakow siratigɛ la, olu sigilen bɛ Cɛma ani a yɔrɔ dɔw la Afiriki kɔrɔnyanfan ni Saheliyanfan jamanaw na (Kongo Demokarasi jamana (kɔrɔlen Zaire), Angola, Tanzani, Mozanbiki, Zimbabue, Afiriki Saheli, wdfl). Bantuw tilalen don kanko dɔnnikɛlaw fɛ kulu 15 ye: 1nan – duala, lupdu, fang, wdfl; 2nan -teke, mpongwe, kele; 3nan – bangi, pgala, mongo, tetelya; 4nan – Rwanda, rundi jamana na; 5nan – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6nan-nyamwezi, nyatura, n’o ye nyatura ye; 7nan – Swahilikan, togokan, hehe; 8nan – Kongo, ambundu ; 9nan-chokwe, luena; 10nan-luba ye; 11nan-bemba, fipa, tonga; 12nan – Malawi 13nan – Yao, Makonde, Makua; 14nan – ovimbundu, ambo, herero; 15nan – Shona, Suto, Zulu, Spit, Swazi, wdfl.
Bantukanw fana bɛ Fɔ Kongo Basin Pigme kuluw fɛ (Efe, Basu A, Bambuti, wdfl), a ka c’a la, u bɛ danfara Bɔ i n’a fɔ jamana danfaralenw. Bantu kɔrɔnfɛla ni cɛmancɛlamɔgɔw cɛma, Swahilikan min ye Arabukan nɔ kɔlɔsilen sɔrɔ, o cayara kosɛbɛ nin san tan laban ninnu na, a fɔbagaw hakɛ ye miliyɔn 60 ye (Swahilikan mɔgɔw hakɛ ye miliyɔn 1,9 ye). Adamaua, kɔrɔnfɛ kulu fitinin, Azande, Cham-Ba, Banda ani mɔgɔ wɛrɛw bɛ yen minnu sigilen bɛ Cɛma ni Kɔrɔn Sudan.
Kordofan kulu min ka dɔgɔ kosɛbɛ ani a bɛ mara min kɔnɔ, o ye Koalib, Tumtum, Tegali, Talodi ani Katla (Sudan Repibliki) jamanaw ye,
Nilo-Sahara denbaya bɛ jira kuluw fɛ: Songhai, Sahara, Shari-Nile, ka fara jamana fila kan kanko siratigɛ la minnu tɛ kelen ye Maba ani For (Fur). Songhaikaw bɛ Songhai yɛrɛ la, ka fara Djerma ni Dandy kan, minnu sigilen bɛ Nizɛri cɛmancɛ dakunw da la; ka se Sahara kulu ma – kanuri, tuba (tibbu) ani zagava, minnu sigilen bɛ Tchad baji da la ani Cɛma Sahara. Shari-Nil kulu min nafa ka bon kosɛbɛ nin denbaya in kɔnɔ, o ye Sudan kɔrɔnyanfan jamanaw ye (Dinka, Puer, Luo, Bari, Lotuko, Masai, Nuba, walima Nubian, wdfl), minnu tun bɛ Nilotic denbaya yɛrɛmahɔrɔnyalen dɔ kɔnɔ fɔlɔ Cɛma Sudan jamanaw (Bagirmi, Morumadi), Berta ani Kunama jamanaw. O kulu in mɔgɔw sigilen bɛ Zaire worodugu fɛ ani Sudan saheli fɛ. Morumadi kanw bɛ Fɔ Pigme kabilaw fɛ (Efe, Basua, wdfl).
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.