Ирода кучи. Келли Макгонигал

БИЛИШ МУСКУЛГА ЎХШАЙДИ

      Ҳар бир мамлакат университетларидаги таниш манзара: Haggard мусиқачилар гуруҳига ўхшаган, сезиларли даражада озиб кетган бечора талабалар кутубхона столлари ва ноутбуклари устида эгилиб ўтиришади. Зомби каби, улар кофеин ва шакар қидириб, кампус бўйлаб изғишади. Спорт заллари бўм-бўш, ётоқхона кўрпа-тўшаклари ғижимланмаган. Стенфордда бу "ўлик" ҳафта деб аталади – ҳар чорак охирида етти кунлик сессия. Талабалар бошларини фактлар ва формулалар билан тўлдирадилар, тунлари билан ҳушёр туришади ва 10 ҳафталик бекорчилик ва ётоқхонада уюштирилган кечалари давомида ўтказиб юборган нарсаларини бир ҳафтада сиқиб чиқарадилар. Бироқ, тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бу қаҳрамонона ҳаракатлар жуда қимматга тушади (кечаси пица етказиб бериш ва сон-саноқсиз кофе ичимликларидан ташқари). Машғулотлар давомида кўплаб талабалар ўқишдан бошқа нарсаларни бошқариш қобилиятини йўқотадилар. Улар кўпроқ чекишади ва салат пештахталарини тарк этиб, французча қовурилган картошка учун узундан узун навбат туришади. Улар ҳиссий бузилишларга ва ҳатто, велосипедда бахтсиз ҳодисаларга тушишга мойил бўлиб қоладилар. Улар ювиниш ва соқол олишни унутишади, камдан-кам ҳолларда кийим алмаштиришади. Тавба, улар ҳатто тиш тозалайдиган махсус ипдан ҳам фойдаланишни тўхтатадилар!

      Ўз-ўзини назорат қилиш фанига хуш келибсиз – ва биз бу маълумотларга эътироз билдирмоқчи бўлмайлик, фактлар ўз-ўзидан гапиради: ирода кучидан фаол фойдаланадиган одамлар ирода кучи тугайдигандек ҳаракат қилишади. Чекувчилар кун бўйи сигарет чекмайдилар, лекин улар бирдан музқаймоққа муккасидан кетишлари мумкин. Ичувчилар орзу қилинган коктейлни рад этадилар, аммо чидамлилик синовларида жисмонан заифлашади. Ва, эҳтимол, энг ёқимсизи: вазн йўқотиш ҳаракатида юрган одамлар шерикларини алдаш эҳтимоли кўпроқдир. Гўёки, ирода кучи ҳамма нарсага етарли эмасдек. Ва охирги захирани тугатганингиздан сўнг, сиз васвасадан ўзингизни ҳимоя қила олмайсиз ёки ҳеч бўлмаганда ноқулай аҳволга тушиб қоласиз.

      Ушбу кашфиёт сизнинг ирода кучингиз синовлари билан бевосита боғлиқ. Замонавий ҳаёт жуда кўп чидамлиликни талаб қилади ва ўзини ўзи бошқариш захираларини йўқ қилиши мумкин. Тадқиқотчилар ўз-ўзини назорат қилиш эрталаб энг юқори бўлишини ва кун давомида аста-секин пасайишини аниқлаганлар. Ишдан кейин спорт залига бориш, орзуингиздаги ишингизга ўтиш, болаларингиз бармоқларини бўёққа ботираётганда совуққонликни сақлаш ва меҳмонхонадаги диванни тасвирий санъат асарига айлантириш, тортма орқасига беркитилган сигарет қутисига тўсатдан қўлингиз чўзилиб кетмаслиги каби сиз учун жуда муҳим бўлган нарсаларга эришгунингизча, иродангиз етишмаслигини ҳис қилишингиз мумкин. Ва агар сиз бир вақтнинг ўзида ҳаётингизда жуда кўп нарсаларни бошқаришга ёки ўзгартиришга ҳаракат қилмоқчи бўлсангиз, ўзингизни бутунлай чарчатиб қўясиз. Бу муваффақиятсизлик сизнинг фазилатингиз ҳақида ҳукм чиқармайди; бу шунчаки, ирода кучининг табиатидир.

      Ўз-ўзини назорат қилишнинг мушак модели

      Ирода кучи чегараларини мунтазам равишда кузатган ва синаб кўрган биринчи олим Флорида