Кочасы иде дөньяны…. Магсум Хузин

Ә хикмәт, минемчә, менә нәрсәдә иде.

      Ул, редакциягә килгән хатны тикшергәндә, тискәре «герой» ларның гаепләрен күзләренә карап әйтә дә, бу мәсьәләне инде хәл ителгән санап, моның турында язып чыгуның хаҗәтен тапмый. Чыннан да, нигә әле бер үк нәрсәне кат-кат тукырга икән: ялгышыңны таныдыңмы – аны кичекмәстән төзәт! Болай эшләү – борынгыдан килгән әхлакның гап-гади кагыйдәсе! Шуны да аңламаска инде! Бер үк нәрсәне кабатлау кирәкми, кабатлау үсешне тоткарлый.

      …Җитмеш бишенче елның көзендә Фаил «Чаян» журналы редакциясенә эшкә кабат килде. Төгәлрәге, хәзер инде аны яшьләрнең «Идел» альманахы мөхәррирлегеннән редакция чакырып китерде. Әдәби бүлек мөдире итеп. Бу вакытта Фаил Шәфигуллин журналның даими һәм ышанычлы авторларыннан берсе иде. Алай гына да түгел, ул татар әдәбиятында юмор-сатираны җилкәсендә күтәрүчеләрнең алдан баручысы иде. Һәм Фаил редакциядәге хезмәтенә бик яратып алынды – язучылык журналист булудан аерыла ич! – үзе дә күп хикәяләр язды, журналның авторларын ишәйтүне дә беренчел бурычларыннан санады.

      Бергә эшләгәндә, миңа аның күп кенә хикәяләренең «биография» сен һәм язылу процессын да кертеп белергә туры килде. Менә аларның кайберләре.

      – Әйдә, мин дә синең белән җәяү кайтам, – диде Фаил.

      Сөйләшергә, нәрсәдер турында фикерен уртаклашырга дәртсенеп тора иде ул.

      Галимҗан Ибраһимов проспектының Чистай урамы белән кисешкән башына җиткәч, әңгәмәгә бәйле рәвештә:

      – Яратасың да инде кайчак эт авызына таяк тыгарга! – дип әйтеп куйдым мин.

      – Тукта! Син мине ә-әнә тегендә куып җитәрсең!

      Һәм Фаил, гәүдәсен боргалый-боргалый, кызуланып китеп тә барды. Әмма аның кинәт йөремтәлгә әйләнүе дорфалык түгел иде, ә иҗат кешесенә хас сәерлек иде. Шулай да нигә соң әле мин, үз йортыбызны узып, Фаил артыннан барырга тиеш? Аның «ә-әнә»се кай төштә?..

      Мин аны Хөсәен Ямашев проспектында салына торган күпер янында куып җиттем. Яшь тупылга ышыкланып, дәфтәр-блокнотына язып тора иде ул.

      – Эт авызына таяк тыгуны нәкъ вакытында әйттең, әй! – Аның күзләре шар булган, иҗат газабы кичерүдән шатлана иде юлдашым. – Шул эт котырту җитмәгән булган икән. Эзлисе дә юк, өстә генә яткан деталь үзе, әй.

      Икенче көнне Фаил миңа «Казалы юл» исемле хикәясен укытты. Эшлексез бәндәнең, «менә хәзер пенсиягә чыккач» вакыты иркенәеп, булдыксызлыгы өчен элек үк «йөрисең шунда бала-чага кебек, эт авызына таяк тыгып» дип бирелгән бәяне кире алдыртырга маташуы турында иде бу әйбәт хикәя.

      Урам чатында ялгызымны ташлап китүе кебек сәерлекләренә күнектем мин аның.

      Эш вакытында иҗатың белән шөгыльләнеп булмый, шуңа күрә редакциягә иртә – сәгать алтыда ук килеп утыра идек. Фаил бүген алданрак өлгергән, бүлмәсе ишеген ачкач, башын кагып кына куйды, сәламне алуы ягъни. Ашыгып яза иде ул. Ишек ачып борчу кирәкмәгән, әлбәттә. Ә бераздан ул үзе минем янга атылып керде. Өстәл башына килеп таянды, карашы тәрәзәдә иде, мине күрмәгән кебек, үзе исә миңа сүз куша.

      – Аерылышабыз!

      Менә