Изхор. Xurshid Do`stmuhammad

section>

      СЎЗ – МУАЛЛИФГА:

      Меҳрибон Аллоҳ таолонинг марҳамати ила 1951 йилнинг аёзли 8 январь куни 5 қиз ва 3 ўғилдан сўнг оиламиз сафини тўлдирдим. Ўша пайтда падари бузрукворимиз Наби ота 52, волидаи муҳтарамамиз Манзура она 41 ёшда эдилар. Ота-онамиз касб-корларидан қатъи назар ниҳоятда зиёли, табиатан маърифатли инсон бўлганлар.

      Катта оила, жўжабирдай жон. Отамиз хизматда ҳисобчи-бухгалтерлик қиладилар, уйда эса косибчилик. Онамиз ҳам тиниб-тинчимайдилар: дўппи тепчийдилар, попоп тикадилар, нималарнидир бозорга олиб бориб сотадилар. Тўнғич опа-акаларга тўғри келмай қолган кийим-бошлар ука ва сингилларга ўтади. Бир бора қозон қайнамаган кун йўқ, албатта. Нонушта-овқат маҳали сандалнинг гирди тирбанд – суқилишиб ўтирамиз. Онамиз бир чақмоқдан оқ қанд улашадилар. Гоҳо менга бир жуфт насиб этиб қолади. Қуруқ нон-чой.

      Оқшом гурунглари қизийди – ҳар ким билганини тўқийди. Опаларим, акаларим бошқаларга гап беришмайди. Отамиз вазмин, камгап – кўпроқ тинглайдилар, мийиғида кулимсираб ўтирадилар. Табиий, аксаран топиш-тутишдан, мол-мулкдан кетади суҳбат.

      – Топиш-тутишдан бошқа ташвиш йўқми? Нуқул пул ҳақида гапиравериш уят! – деб қоладилар тўсатдан отамиз. – Китоб ўқинглар, кам бўлмайсизлар.

      Қиблагоҳимизнинг бирор марта, пул топинглар, деб айтганини билмайман. Волидамиз эса биз фарзандларга, албатта, ўқинглар, дунё – билганники, шу билан бир йўла ҳунар ўрганиб қўйсанглар ортиқчалик қилмайди, деган қараш тарафдори бўлганлар.

      Шундай муҳитда улғайдик, ҳаётга кириб келдик.

* * *

      Оила даврасида бўлаётган воқеа-ҳодисаларга аралашиш ва ўз мулоҳазаларимни айтиш-гапиришдан кўра (кенжатойман-да!), четдан туриб кузатиш ҳуқуқидан кўпроқ, унумлироқ фойдаланганман. Доимий кузатишлар аста-секин таҳлил қилиш, муҳокама қилиш ва муайян хулосалар чиқариш одати-кўникмасини шакллантирган.

      Нима сабабдан одамлар низолашадилар, жанжаллашадилар, келишолмайдилар? Наҳотки, муроса йўли шунчалар йироқ бўлса?!

      Бу каби саволларга ечим тополмай, ич-этимни еб юраман. Шахсан ўзимга дахли бўлмаган келишмовчилик ҳам менга оғир ботади, изтироб чекаман.

      Ҳамиша «мағлублар», «заифлар» томонини олдим. Қандай бўлмасин, хоҳ оилада, хоҳ кўчада, «мазлумлар» ҳимоячисига айланардим. Қутқармачоқ ўйини менга бошқа ўйинлардан кўра завқлироқ туюларди. Қўй-қўзи, парранда, кучукча боқишни яхши кўрардим.

      Менда дунёни бадиий идрок этиш истаги – қалам тутиш иштиёқи ана шу ачиниш, ҳамдардлик, қайғудошлик, меҳр-шафқат туйғусидан бошланмаганмикан, деб ўйлаб қоламан.

      Маҳалламизда Фотма хола бўларди: пакана, оқ-сариқдан келган юзлари чўзинчоқ, оёқлари калталигидан лапанглаб юрарди. Ҳеч кими йўқ. Ўзи билан ўзи овоз чиқариб, гаплашиб юрарди. Лаҳжаси ўзбекчага ҳам ўхшамасди. Кинначи эди. Ким қандай касалга учрамасин, онамиз: «Бор, Фотма холага чиқиб ке, кинна солиб қўйсин», деб қўлимизга 20 тийин тутқазар, Фотма хола лом-мим демас, хўмрайганича кинна соларди. Мен Фотма холанинг кўзларидан бирор маъно уқишга ҳаракат қилардим – ҳеч қандай маъно-мазмунсиз, ҳар қандай ҳаётий орзу-ҳавас, завқ-шавқдан мосуво, кекира-кекира пичирлаб, иркит сочиққа ўралган косани (ичига кул солинган-да!) бошим, кифтим, қорним устида айлантирар, мен эса энди Фотма холанинг бармоқларига термилиб қолардим. Эркакларникига ўхшаш қалин-қалин, заранг таёқдек, калта ва чайир… меҳнаткаш-заҳматкаш бармоқлар. Фотма хола ўзига тўқ катта хонадон оқсочи бўлгани боис, эртаю кеч тиним билмасди.

      Тиним билмас ва заҳматкаш Волидамизнинг бармоқлари ҳам шундан кам эмасди.

      У пайтлардаги муштипар оналарнинг азиз бармоқлари, кафтлари, юз-чеҳра ажинлари бамисоли замон машаққатлари, рўзғор уқубатларидан ҳикоя қилувчи битиклар, баёзлар, девонлар ўрнини босарди… Оила, рўзғор, бола-чақа, қора қозон – шундан бўлак орзу-ҳаваси, кўнгил шодлиги бўлмаган, онажонимизнинг!.. Муҳтарама Волидамизга қайтаролмаган қарзларимиз алами, армони, ўкинчи ёзишга ундагандир, ҳойнаҳой…

* * *

      Тошкент шаҳри, ҳозирги Олмазор тумани 11-ўрта мактабнинг бошланғич синфида ҳарф ўргатган Ирисали Мирвалиев, онадек меҳридарё синф раҳбаримиз Мунира Зокирова, қаттиққўл Фахриддин Нуриддинов, ўзига хос ўқитиш услубига эга Маҳкам Расулов, Маргарита Булатова сиймолари ҳамиша кўз ўнгимда. Эски шаҳардаги «Турон», Чиғатой дарвоза мавзесининг овлоққина гўшасида жойлашган Ҳамза номидаги кутубхоналарда китобхонларга беминнат хизмат кўрсатган опажонларни, Чорсу бозорига кираверишдаги 1-китоб дўконида неча ўн йиллаб ишлаган дўкондор ака-опаларни туғишганларимни соғингандек соғинаман. Ёш ижодкорлар, мухбирлар тўгаракларида раҳбарлик қилган Раззоқ Абдурашидов, Файзи Шоҳисмоил, Муҳаммаджон Қўшоқов, олий ўқув даргоҳида Ғайбулла ас-Салом, Нажмиддин Комилов, Талъат Солиҳов, Сайди Умиров, «Фан ва турмуш» журнали таҳририятида Ёлқин Тўрақулов, Бахтиёр Назаров, Ҳусниддин Нурмуҳамедов, Комилжон Холмуҳамедов… бу инсонларнинг ҳар бир ибрати, ўгити, маслаҳати алоҳида сабоқнома, алоҳида хотира!

* * *

      Асқад Мухтор даври «Гулистон»идан бўлим мудири Маҳмуд Саъдий академик Восил Қобулов билан бадиий адабиёт, китоб мутолааси мавзуида суҳбат уюштиришни топширди. Домлага рўпара келишга икки-уч дафъа уриндим