Qıpçaq çölünün yovşanı. Мурад Аджи

fakt eləyirlər. Kiril və Mefodi Jitiyesinin qədim slavyan tərcüməsində deyilirdi: “Xersonesdə Kiril rusun yanında rusca savad və dil öyrənirdi”. Hər şey bu ifadədən başlanıb.

      Hələ burası bir yana ki, bu sözlər Kirilin rus olmadığını göstərir bunu hətta heç pravoslav publisistikası da inkar etmir. Yaxud nə Xersonesbazlıqdır, heç bir Xerson-filan yoxdur-onda ora Korsun adlanırdı. Ən rusvayçısı budur ki, yunanca orijinalda bu ifadə yoxdur.

      Bəs məsələ necədir? Aydınlaşıb ki, orijinaldakı “sur” sözü rusca mətnin hər yerində “rus” sözü ilə əvəz olunub. Buradan da hər şey baş-ayaq olub, alt-üst olub.

      Əvvələn, xatırlatdığımız alman alimi L.Müller öz işində pedantcasına qeyd edir ki, IX əsrdə ancaq varyaqları “rus" adlandırırdılar, ikincisi, “sur” sözü (“rus” məhz bu sözün təhrifidir, r və s səsləri yerini dəyişib dilçilikdə buna matateza deyirlərT.H.) “suriyalı” demək imiş. Suriya kitablarına müraciət etmək Kiril üçün də, dövrün başqa maarifçiləri üçün də təbii olardı. O vaxt heç bir rus kitabı yox idi və heç izi tozu da olmayıb. Axı rusun (bugünkü mənada “rus”dan söhbət gedir T.H.) yazısı yox idi. Belə halda kitab haradan ola bilərdi?

      Slavyanlar, daha dürüstü venedlər (onlar Avropada həmişə belə adlandırılıblar), arxeoloji qazıntılara görə, yazı deyilən şey bilməyiblər. Hərçənd Tellez gölü yaxınlığında tapılmış qədim slavyan bütlərində yazılar qeydə alınıb, ancaq hansı yazılar? Runik! Türklərdə və ya qədim germanlarda olan runlara bənzəyən yazı! (Bir az aşağıda german yazılarının türk mənşəliliyi haqqında söhbət gedəcək T.H.).

      “İlk slavyan əlifba müəllimləri” haqqındakı əfsanə nə Bizans mənbələri ilə, nə də başqa sənədlərlə təsdiqlənir. N. K. Karamzin bu “maarifçi” faktını Nestordan əxz edir. Bilə-bilə ki, bu belə deyil, ona qədər Rusiyada formalaşmış ənənədən kənara çıxmır. Çox təəssüf.

      Əlbəttə, böyük rus tarixçisi belə fakt qarşısında qalır: guya imperator Mixail 898-çi ildə Kiril və Mifodini göndərir ki, slavyan dilinə kitablar tərcümə etsinlər; halbuki Mixail 867-ci ildə öldürülmüşdü və təbii ki, ölümündən 31 il sonra Moraviyaya adam göndərə bilməzdi.

      Daha sonra əgər slavyan əlifbası yoxdursa, o necə göstəriş verə bilərdi ki, slavyancaya tərcümə olunsun? Həm də: bəs əgər tərcüməçilər slavyan dilini bilmirdilərsə? Belə kitablar kimə gərəkdir?

      Kiril əlifbası (kirillitsa) “xüsusi slavyan əlifbası” Kirilin ölümündən sonra meydana çıxıb. Əsla əvvəl yox! Bu əlifba onun sağlığında heç olmasa ona görə üzə çıxa bilməzdi ki, Jitiyedən (dini əfsanədən) göründüyü kimi, qoca öz ölümündən cəmi bir neçə gün əvvəl Kiril adını götürmüşdü məhz ölüm azarı ilə xəstələnəndə, müqəddəs Kiril günü müqəddəs sximanı (xristianlarda yüksək rahiblik dərəcəsi T.H.) qəbul etdi. Buna qədər onun adı Konstantin idi, o bütün ömrünü bu adla yaşamışdı. Belə çıxır ki, hətta “kirillitsa” (Kiril əlifbası) sözünün özü o zaman meydana gələ bilməzdi.

      Məsələ burasındadır ki, orta əsr tarixçilərində buna heç bir şübhə olmayıb. Məsələn, bohemiyalı (Bohemiya Almaniyada yer T.H.) Dobner elə beləcə də yazır: əsl Kiril əlifbası qlaqolik yazıdır, “Qlaqolik hərflər kobud və səriştəsizdir, çox qədimin nümunəsidir və başqa əlifbalarla bənzəri yoxdur. Kiril hərfləri isə yunanlarınkı kimidir və IX əsrdə o, yeni kəşf sayıla bilməzdi. Buradakılardan yunanlarda yoxdur ki, bunları qlaqolik əlifbadan götürmüş olsunlar”.

      Duzdür, N. M. Karamzin qeyd edir ki, qlaqolitsa slavyanlarda ona görə işlənə bilmədi ki, “hərfləri əyri-üyrü idi”, ancaq aşkarca biclik edirdi. Kirilitsa ondan az əyri-üyrü deyil. Səbəb, əlbəttə, başqadır və böyük Karamzin bunu bilməyə bilməzdi.

      Slavyan dilində yumşaq “q” səsi (“g” nəzərdə tutulur T.H.) varmı-yox, halbuki bu, türkcə üçün səciyyəvidir. Yaxud burun səsləri? Yaxud y-laşma? (məsələn, söz əvvəlində: inci-yinci T.H.). Karamzin nəslən Krım türklərindən idi və türkcəni, şəksiz, bilirdi. Yox, əlbəttə, iş hərfin qıvrımlığında əyriliyində deyildi. Sadəcə olaraq, qlaqolitsa slavyan dilinin boyuna biçilməmişdi türkcə səslər daha çox idi, bu hərflərin sayına uyğun o gəlirdi.

      Məhz bu səs azlığına görə yunanlar slavyancanı “olduqca kobud” dil sayırdılar.

      Qlaqolitsaya döndərilmiş türk runları Avropada Xalqların Böyük köçündən sonra özünü göstərir. Onu IV-V əsrlərdə Attilanın döyüşçüləri və onların sələfləri bura gətirmişdilər. Bu əlifba Altayda e.ə. məlum idi.

      Mərkəzi Avropanın əhalisi üçün türk runik yazısı uzun müddət öz sözlərini kağıza köçürmək və zamana etibar etmək vasitəsi olmuşdur. Avropanın bu hissəsində başqa yazı olmayıb. Ancaq bu yazıdan ulu bir sirr kimi yalnız kahinlərmaqlar istifadə edirdilər.

      Kiril və Mefodini “ilk slavyan müəllimləri” eləyərək, rus salnaməçiləri qoca Kirili (daha dəqiqi isə Konstantini) xristianlaşdırıcı missiya ilə Kiyevə göndərirlər. Görünür, bu salnaməçilər nəzərə almayıblar ki, öz dövrünün bu görkəmli nümayəndələrinin fəaliyyəti başqa mənbələrdə də (əlbəttə, qeyri-slavyan mənbələrində) əks olunub. Ancaq, əlbəttə, heç bir Kiyev səyahətindən söhbət ola bilməz.

      Rusun xristianlaşma “dumanı”

      Rusun (Rusiyanın) xristianlaşmasında da çox dumanlı işlər var. Məsələni ümumiyyətlə bir ədəbsizlik “duman"ı bürüyüb. Bu vacib dövlət aktından danışılan, az qala, hər sözdə uydurma və fərziyyə var. Hətta xristianlaşmanın baş vermə tarixi haqqında nəhayətsiz mübahisələr gedir. Ancaq aydınlıq hasil olmur ki, olmur!

      Kiyevin qurulacağı torpağa gəlmiş Andrey Pervozvannının haqqındakı əfsanənin yanında hər hansı mif yalandır. Görünür, XII əsrdə düzəldilib.

      Yevsevi Kesariylinin Tarixində Apostol Andreyin fəaliyyəti haqqında çox nüfuzlu məlumat verilir. Ancaq orada Andreyin Skifiyaya3 gəlməsindən danışılır bura Qara dənizin şimal sahilləridir.

      Neçə əsrdir ki, Rusda ona qibləgah kimi baxırlar guya Andrey Pervozvannı xristianlığı qəbul edən ilk slavyandır.

      Müqəddəs Andreyin Qədim Rus “səyahəti” başdan-başa uydurmadır. L. Müllerin ifadəsilə “Bu, çoxdan Rusu dolaşan bir lətifədir”. Məsələn, İlmen slavyanlarının yanında apostol rusların buxar hamamına təəccüb edib. Əfsanəni düzəldənlərin ağlına gəlməyib ki, İlmen-göl ətrafına slavyanların gəlişi V-VI əsrlərdən o yana getmir. “Rus buxar hamamı”ndan necə söz gedə bilər?

      Yorulmaz Müller “Rusun xaç qəbulu” kitabında bu əfsanənin necə yaranmasına diqqət yetirmişdir. Onu yaradanlar ancaq cəhalətdən ilham alıblar. Şayiəni kiyevlilər uydurublar, Novqorodlular onu qapmış və tamamlamışlar. Sonra qar topası kimi böyümüş, şimal-şərqə diyirlənmiş, xristian Kilsəsinin yayıldığı regionları tutmuşdur. Slavyanlara öz müqəddəs, tarixi kökləri lazım idi. Buyurun, müqəddəs apostol Andreyin Rusa “səyahəti” haqqındakı uydurmalar yeni təfərruatlarla şişir.

      Qarşımızda tarixi sənəd yox, hətta Kilsənin də qəbul etmədiyi ədəbi əsər (apokrif) dayanır. Məsələ də budur ki, bu yaramaz

3

Skifiya sözü yunanlarda daha çox coğrafi mənada işlənir. Qara dənizdən şimala uzanan ərazini və orada yaşayanları yunanlar belə adlandırırdılar. "Öz cahillikləri ucbatından" (ifadə N.M. Karamzinindir) yunanlar keltləri və skifləri öz adları ilə verirlər, bütün qalan xalqlara Avropanın Qərb və ya Şərq əhli deyirlər.