27 möcüzə. Кир Булычев

arasından, yəni indiki Cəbəllütariq boğazından keçib Atlantik okeanına çıxırdılar. Heç kəs onların nə qədər uzaqlara üzdüklərini deyə bilməz. Hər halda inamla demək olar ki, onlar İngiltərənin sahillərinə çatır, buradan qurğuşun və qalay alırdılar. Karfagenlilər Azor adalarında da (orada çoxlu yunan və Roma sikkələri tapılıb) olurdular. Halbuki nə yunanların, nə də romalıların bu adalar haqqında təsəvvürü yox idi.

      Qədim dünyanın ən zirək ticarətçiləri və ən yaxşı dənizçiləri olan finikiyalılar geri qayıdanda kiçik, lakin zəngin vətənlərində saraylar və məbədlər tikilirdi. Qublun məbədləri çox vaxt qəddar və qəzəbli allahların məskəni olurdu. Qurbanlar verilən yer olan daş mehrab məbədin ən əsas hissəsi idi. Mehrab müqəddəs obelisklərlə əhatə olunmuşdu. 1936-cı ildə Bibldə aparılan qazıntılar zamanı bir məbəd aşkara çıxarılıb. Onun da mehrabı belə obelisklərlə əhatə olunub. Obelisklərin sayı iyirmidən çoxdur və ən böyüyünün hündürlüyü üç metrə çatır: Finikiyalılar ağaclara da sitayiş etdikləri üçün məbədin ətrafında müqəddəs palıd və sidr ağacları əkilib. Bu adət hələ indiyədək müsəlmanlarda qalıb.

      Məbədlərin altında geniş zirzəmilər olurdu. Burada çaxır, ədviyyat və ətriyyat saxlanılırdı. Məbədlərin qarşısında dayaz hovuzlar düzəldilirdi: ibadətdən əvvəl ayaqqabıları soyunmaq və ayaqları yumaq lazım idi. Finikiyalıların bu adəti sonradan başqa xalqlara keçmişdir.

      Qublun ikinci çiçəklənmə dövrü ellinizm dövrünə təsadüf edir (Makedoniyalı İsgəndərin əsgərləri bu şəhəri Bibl adlandırırdılar). Bibl Adonisə və Astartaya (Venera) sitayişin mərkəzinə çevrilir. Hər il burada dini bayram keçirilirdi. Gözəl oğlan olan Adonis sevgilisi Astartanın xəbərdarlığına baxmayaraq, Livanın məşhur sidr ağacı meşəliyində ovçuluq edərkən onu vəhşi qaban öldürür. İlahə meşəliklərdə və dağlarda gəzərkən Adonisin ölümü üçün göz yaşı tökür. Nəhayət, ilahə gənci axirət dünyasından qaytarmağa müvəffəq olur. Həmin gün böyük qurbanlar verilirdi. Qısqanclıqdan qədim allahlar əzab çəkirdilər: onların məbədləri tənəzzül edirdi.

      Deyirlər ki, Adonis və Astarta əfsanəsi xalis həqiqətdir. Hər il yaz fəslində Biblin yaxınlığından axan Adonis çayı al rəngə boyanır. Ətrafdakı təpəliklərin rəngi də Adonisin al qanına və lalə rənginə çalır. Bibldə bu məlum əfsanə konkret coğrafi xarakter daşıyır.

      Yunanlardan sonra şəhərə romalılar daxil oldu. Onların dövründə də Bibl böyüyürdü. Çoxlu saray, məbəd və evlər tikilirdi. Köhnə tikintilərin daşları yeni divarların ucaldılmasına sərf olunurdu. Romalılar burada Adonisin yeni, dəbdəbəli məbədini tikdilər. Məbədə gedən yol sanki sütunlar xiyabanıdır. Elə burada da böyük amfiteatr tikilib. Romalıların əzəmətindən çox az şey qalıb: yalnız Adonisin məbədinə aparan yolun qırağındakı altı sütun durur. Bununla belə, demək olar ki, Bibldə tikilmiş böyük məbədlərin hər birindən bir şey qalmışdır…

      Qərbi Roma imperiyasının süqutundan sonra Bibl də tənəzzülə uğradı. Şəhər bir müddət Bizans yepiskopluğunun mərkəzi kimi qalırdı. Lakin sonralar o, müsəlmanların əlinə keçdi. O vaxtadək təmtəraqlı Roma məbədləri və Vaal məbədlərinin qalıqları hələ dururdu.

      Səlibçilər Bibli həyata qaytardılar. Lakin bu qaytarılan həyat faciəli oldu. Səlibçilər həmişə belə bir qaydaya əməl edirdilər: vaxtı ilə Roma legionları duran yerdə qalalar tikmək. Axı, əlinin altında hazır tikinti materialı olur. Bibldə onların bəxti gətirmişdi. Şəhərdə o qədər məbəd və saray vardı ki, dünyada ən böyük cəngavər qalasının tikilməsi üçün kifayət edirdi. Daş plitələr bir-birinə o qədər uyğun gəlib və onlar finikiyalılar tərəfindən o qədər yaxşı yonulub ki, 1103-cü ildə tikilmiş qala bu günə kimi toxunulmaz qalmışdır.

      Bibli tikənlərin çoxəsrlik fəaliyyəti – təbiətin möcüzəsi, hərbi mühəndislik sənətinin möcüzəsi, antimöcüzə nəhəng qalanın tutqun, vahiməli divarlarına bəzəyir.

      Uşaq konstruktorun düzəltdiyi hissəciklər qabcıqlarda saxlandığı kimi, qala da özündə şəhəri saxlayıb. Ölçüsünə görə yığılmış bu hissələrdən onun sahibinin dünən nə hazırladığını təsəvvür etməyə imkan yoxdur. Bu qala canidir. Vaalın gözəl məbədlərinin plitələri, Dionis sütunlarının parçaları və təkrarolunmaz sarayların geniş eyvanları bu divarlardadır. Yalnız amfiteatra toxunulmayıb. İşgüzar səlibçilər nə üçünsə amfiteatrı sökməmişlər. Adonis məbədinin divarlara sığışmayan bir neçə sütunu və arxeoloqlar tərəfindən dəqiq bərpa olunmuş Finikiyanın ən qədim bütpərəst məbədlərinin özülləri qalıb. Qala özündə paradoks əmələ gətirmiş, çünki özündə bütün şəhəri birləşdirmişdir. Lakin bir ovucda yığılmış bu şəhər məhv olmuşdur. İndi onun haqqında çox az adamın məlumatı var, oraya çox az adam gedir. Halbuki onun adı bütün dünyada məşhurdur. Ona görə yox ki, əlifba orada kəşf olunub. Ona görə yox ki, onun dənizçiləri portuqaliyalılardan iki min il əvvəl Afrikanın ətrafına dövrə vurarkən günəşi sağ tərəflərində görmüşlər, yenə də ona görə yox ki, bu şəhər yer üzündə ilk şəhərlərdən biridir.

      Misirdə hazırlanan papirus Biblin bazarlarına daxil olurdu. Bibllilər qədimdə bu kağız ticarətini inhisara almışdılar. Yunan limanlarına onların gəmilərindən təmiz kağız topaları, bəzən də Livanda və Kiçik Asiyada yazılmış kitablar boşalırdı. Papirus yunanların şüurunda onun gətirildiyi şəhərlə bağlı idi. “Biblos” sözü kitab mənasında işlənirdi. Sonralar bu ad ən məşhur bir kitabın – Bibliyanın adı oldu. Bu isə sadəcə olaraq kitab deməkdir.

      İki min ildir ki, insanlar danışarkən bu şəhərin adını çəkirlər. Bu kitabı əllərində tutan, onun təbliğ etdiyi təlimin tərəfdarları olan səlibçilər isə şəhəri məhv etdilər.

      Baalbek

      Əfsanəvi daş təbəqələr

      Uzun sitatdan başlayaq: “Yerin müxtəlif guşələrində qədim tikintilərin dağıntıları qalıb. Bu tikintilər ölçüləri, xüsusi konstruksiyası və digər “əsrarlı” hissələri ilə heyrət doğurur. Məsələn, Antilivan dağlarının ətəklərində qalmış Baalbek terrasının trilitonları uzunluğu iyirmi metr və ağırlığı təxminən min ton olan kobud yonulmuş nəhəng plitələrdən ibarətdir. Plitələr daş karxanasından gətirilib yeddi metr hündürlüyə qaldırılmışdır. Bu vəzifəni müasir texnikanın güclü vasitələrinin köməyi ilə belə, yerinə yetirmək çox çətindir. Karxanada nəhəng, yonulmuş, lakin qayadan hələ qoparılmamış bir daş qalıb. Qaya parçasının uzunluğu 21 metr, eni 4,8 metr və hündürlüyü 4,2 metrdir. Onu yerindən tərpətmək üçün 40 min adamın birgə səyi tələb olunur” (“Baalbekin tarixi”, Beyrut, 1896 il).

      “Bu nəhəng plitələri kim, nə vaxt və hansı məqsədlər üçün doğrayıb? Bu sualı hələ indiyədək həll edilmiş hesab etmək olmaz”.

      Yuxarıda deyilənlərin hamısını M. Aqrestin “Qədim dünyanın kosmonavtları” məqaləsindən götürmüşəm. Məqalədə belə bir fikir irəli sürülür: Baalbek kimi abidələri uzaq planetlərdən gələnlər tikməyiblər ki? Bəlkə də, Sodom və Qomorranı Yerdən qalxarkən elə onlar dağıdıblar? Baalbek üçün bu hipotez belə şəkil alır.

      “Güman