Azərbaycan şairi Nizami. Мамед Эмин Расулзаде

btitle>AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINA ƏRMAĞANDIR

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

      2019-CU İL ÇAPINA ÖN SÖZ

      Azərbaycan Türklərinin ulusal ideologu Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin “Azərbaycan şairi Nizami” bitiyi Azərbaycandan, “dünya goşucularının öyrətməni” Nizami Gəncəlinin yaradıcılığından, böyük Türk ulusundan yazılmış ən yaxşı kültür, tarix, ideologiya anıtdır.

      “Azərbaycan şairi Nizami” anıtını Pr. Dr. Rüstəm Əliyev Kiril yazısı ilə, yarımçıg da olsa, 1991-ci ildə çap etdirmişdir. Fəlsəfə elmləri doktoru Yadigar Türkel onu 2008-ci ildə, yarısı Rüstəm Əliyevin, yarısı Ankara yayımından olmaqla, Azərbaycan Türklərinin Latın yazısı ilə yayımlamışdır.

      Yadigar Türkel 2011-ci ildə “Azərbaycan şairi Nizami” kültür anıtının 1951-ci il, Ankara yayımına dayanaraq, “Bitkin çapı”nı yayımlamışdır.

      “Kitab Klubu”nun Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin “Azərbaycan şairi Nizami” kültür anıtını yayımlamaq istəyi algışlanmalıdır. Məncə “Azərbaycan şairi Nizami”tək tarix, kültür, azərbaycançılıq anıtları bir neçə ildən bir böyük sayda çap edilib, Azərbaycan Respublikasının yurddaşlarına paylanmalı, başqa ölkələrin bitik evlərinə göndərilməlidir. 2008, 2011-ci illər yayımları belə edilib.

      2019-cu il yayımının daha geniş oxucu üçün düşünüldüyü gözə alınarag, 2011-ci il capındakı: “Bax: 15-ci s.” kimi yerlər çıxarılmış, Nizami Gəncəlinin poemalarının Ərəb yazısı ilə çapından ancaq bir səhifə verilmişdir.

Yadigar Türkelfəlsəfə üzrə elmlər doktoru23 aprel 2019-cu il

      ÖN SÖZ

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycan türklərinin XX yüzildə yetirdiyi ən böyük siyasətçidir. O,1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaradıldığını bildirən Azərbaycan Milli Şurasının sədri, dövlətin qurucusu, Milli Azadlıq Hərəkatının və millətin baş ideoloqu idi.

      Azərbaycanda XX yüzildə kimsə azərbaycanlılar, türklər, millətin dünəni, bugünü, gələcəyilə bağlı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi dərindən düşünməmiş, bu yöndə siyasi-ideoloji məqalələr, dəyərli elmi əsərlər yazmamış, Azərbaycanın bağımsızlığına onun kimi candan çalışmamışdır.

      Milli öncül Məhəmməd Əmin Rəsulzadə arxadaşları ilə birlikdə Azərbaycan Cümhuriyyətini qurmaqla kökləri miladdan qabaq III-II minilliklərdən gələn «Dədə Qorqud» boylarındakı türkçülüyü, azərbaycançılığı yenidən siyasi uyğuladı.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə deyirdi: «Azərbaycan Şurayi Milliyyəsi İstiqlal Bəyannaməsini elan etməklə sözün siyasi mənası ilə bir Azərbaycan millətinin varlığını təsbit etmişdir».

      Azərbaycan Cümhuriyyətində «türkçülük, vətənçilik, milli dövlətçilik, inqilabçılıq, xalqçılıq, cümhuriyyətçilik» ideyaları siyasi millətçilik – azərbaycançılıq düzəyinə qaldırılmışdı.

      Azərbaycanın millətçi, dövlətçi, azərbaycançı aydınları 23 ayda azərbaycanlılar için on illərlə görülməsi çətin olan böyük siyasi, iqtisadi, mədəni-mənəvi, milli-psixoloji işlər görmüşlər.

      Azərbaycan Cümhuriyyəti qurulmasaydı, Azərbaycan SSR, Azərbaycan Respublikası olmaz, yağılar bütün türk və müsəlmanları öldürüb, Bakıdan Terekə kimi «Allahü-əkbər!» səsini kəsərdilər.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə həm də dəyərli bir şərqşünas bilgindir. Onun «Azərbaycan şairi Nizami» əsəri son 70 ildə bilimin gəlişməsilə aydınlaşmış kiçik ayrılıqlara baxmayaraq, XX yüzildə Böyük Azərbaycandan, böyük türkdən, bilgin Nizami Gəncəvinin yaşam və yaradıcılığından yazılmış, azərbaycanlıların milli kimliyinin türklüyünü kəskin deyən ən yaxşı siyasi, ideoloji, ədəbi-bədii, tarixi mədəniyyət anıtıdır.

      Azərbaycana, türkə ilahi sevgiylə bağlı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Əbdürrəhman Caminin Nizami Gəncəvilə bağlı dediyi: «Açıq olan fəzilət və kamalının şərh və izaha ehtiyacı yoxdur. «Pənc gənc» adlı əsərinə o qədər gözəlliklər və incəliklər doldurmuşdur ki, bu şərəf heç bir kimsəyə nəsib olmamışdır. Böylə bir əsər bəlkə də bəşər qüdrətinin yetişəməyəcəyi bir xariqədir» sözlərinə uyğun bir anıt yaratmışdır.

      «Azərbaycan şairi Nizami» anıtının üçüncü, 2011-ci il, bitkin çapının da Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının 1988-ci il fevralın 19-dan başlayan «Yeni çağının» 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra ən böyük mədəni olaylarından biri olacağına ümid edirik.

      Azərbaycanda 1920-ci il aprelin 28-dən başlayan rus-sovet-mason «bolşefaşizm»i illərində, sovet alimləri 50 il Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Nizami Gəncəvi və «Beşlik»indəki böyük siyasi-ideoloji, ədəbi-bədii, tarixi ideya və düşüncələrilə bağlı dediklərindən, çəkdiyi milli-ideoloji çevrədən çıxa bilməsələr də, Azərbaycanın XX yüzildə yetirdiyi ən böyük milli ideoloqunun adını çəkməmişlər.

      Demə, Nizami Gəncəvinin «Beşlik»indən orta məktəb dərsliklərində öyrədilən «Sultan Səncər və qarı»nı da, «Kərpickəsən kişinin dastanı»nı… da Məhəmməd Əmin Rəsulzadə seçmiş, Nizami Gəncəvinin böyük türkçü, islamçı, qafqazçı ideoloq olduğunu, eləcə də başqa dünyəvi baxışlarını birinci o göstərmişdir.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə «Azərbaycan şairi Nizami» anıtında Nizami Gəncəvinin «Xəmsə» adı ilə tanınmış poemalarına hamıdan qabaq «Beşlik» demiş, ondakı Azərbaycan, türk, islam və Qafqazla bağlı bütün böyük ideya və düşüncələri ən düzgün biçimdə araşdıraraq, «Beşlik»in fars dilində olan şeirlərindən etdiyi çevirmələrdə də Azərbaycan, türk ruhunu saxlamağa çalışmışdır.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin «Azərbaycan şairi Nizami» anıtının bölmələrinin adlarındakı ideoloji bitkinlik və ardıcıllığa baxaq: «l. Doğu İslam Mədəniyyətinin üç ortağı», «3. Doğu İslam Mədəniyyətində Azərbaycanın rolu», «4. Türk hakimiyyəti altında fars ədəbiyyatı», «5. XII yüzildə Azərbaycan», «7. Nizami – Azərbaycan şairi», «9. İhmal edilmiş Nizami», «10. Nizamiyə qarşı borcumuz», «Şairin Azərbaycan hökmdarları ilə münasibətləri», «Nizaminin cahan ədəbiyyatındakı yeri», «I. Nizamidə farslıq», «II. Nizamidə türklük», «III. Nizamidə Qafqaz», «IV. Nizamidə həyat tələqqisi və insan», «VII. Nizamidə dövlət tələqqisi».

      Milli ideoloq, anıtın göstərdiyimiz, eləcə də başqa bölmələrində milli özünüanlama çağı sayılan XX yüzildə azərbaycanlılara gərək bütün başlıca ideyaları, düşüncələri verməyə çalışmışdır.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Azərbaycana xidmətlərini ancaq Atatürk və Mahatma Qandinin etdiklərilə tutuşdurmaq olar.

      «Azərbaycan şairi Nizami» anıtında «İki Leyli-Məcnun» [Nizamilə Füzuli arasında bir qarşılaşdırma]» adlı taysız bir araşdırma vardır. Bu araşdırma anıtdakı «Leyli və Məcnun»dan daha bitkin olub, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bu yöndə yazdıqlarını tamamlamışdır.

      Azərbaycan ədəbiyyat tarixində Nizami Gəncəvilə Məhəmməd Füzulinin «Leyli və Məcnun»unu heç kim belə yüksək bilgi, anlayış və biliklə incələyib qarşılaşdırmamış, belə yüksək ədəbi əsər yazmamışdır.

      «Azərbaycan şairi Nizami» anıtındakı bu araşdırmanı dərindən öyrənən oxucu Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin unudulmuş ərəb əfsanəsini Azərbaycan türkləri – Axsitan (Ağsartan), Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli və Üzeyir bəy Hacıbəylinin qeyrətilə insanlığın böyük mədəniyyət anıtına çevrildiyini göstərmək için yazdığını aydın görür.

      Milli ideoloq araşdırmanın başlanğıcında yazır: «Nizamilə Füzuli arasında 400 illik bir zaman vardır. Buna rəğmən, yazmış olduqları «Leyli-Məcnun» hekayəsi hər iki şairi bir-birinə yaxınlaşdırmışdır. Eyni amil bu iki şairin adını Azərbaycanla dəxi, ilgiləndirmişdir…

      Təzkirələrdən bəzilərində Füzulinin adı Nizami əsərlərinin mütərcimləri arasında