Tanıdığım Əli Kərim. Altay Məmmədov

yaxın xəbər gəldi ki, Əli Kərimin fəxri xiyabanda (nə "A", nə "B", nə də "V" bölümlərində) dəfn olunmasına razılıq verilmir. Əli Kərimin "göstəriciləri" fəxri xiyabanın "Mendeleyev cədvəli" nə qətiyyən uyğun gəlmir. Belə ki, Əli Kərim nə xalq yazıçısıdır, nə də əməkdar incəsənət xadimidir, nə dövlət mükafatı laureatıdır, nə də komsomol, nə ordeni var, nə də medalı, nə də heç olmasa rayon sovetinin deputatıdır, hələ üstəlik də "bezpartiynidir". Bu qədər. Bəs əsl qiymət? Bəs "qeyri-adilər qeyri-adisi" necə oldu?

      Lakin Rəsul müəllim də, daha kimlərsə də fəxri xiyabandan hələ əllərini tamam üzməmişdilər. Günortadan bir qədər də keçəndə Göyçaydan gələn qohumlardan birinin (deyəsən Əlinin yeznəsinin) gur, bir qədər də acıqlı səsi eşidildi:

      – A kişilər, qoyun adamımızı aparaq ana yurdunda rahatca dəfn edək!..

      Bu vəziyyət mənə tanışdı – elə rəhmətlik Əlinin özünə də tanış idi. Neçə illər əvvəl xalqın əsl sevimli şairlərindən olan Əliağa Vahidin də dəfni belə cəncəl fəxri xiyaban problemi ilə üz-üzə gəlmişdi; əgər mərhum şair əvvəlcədən bilsəydi ki, pərəstişkarlar onu fəxri xiyabanda dəfn etmək üçün o qədər əzab-əziyyət çəkəcəklər, əsəbilik və həyəcan keçirəcəklər, əvvəlcədən bir vəsiyyət yazıb qoyardı ki, "məni keçirdiyim sadə, iddiasız ömür yoluma uyğun bir sakit-samit yerdə dəfn eləyin, ömrüm boyu mən dəbdəbədən uzaq, əldəqayırma, qurama şöhrətdən uzaq yaşamışam, qoyun ölüm – həyatım da eləcə davam etsin". Lakin Vahid pərəstişkarlarının əllərində belə bir vəsiyyət yox idi; əgər belə bir kağız olsa belə onlar formal bürokratik "cədvəllərə" qarşı üsyan etməli idilər. O zaman Vahidin cənazəsi Yazıçılar İttifaqının binasında qoyulmuşdu. Bunun da öz mənası, öz təsir qüvvəsi vardı; İttifaq üzvlərinin, demək olar ki, hamısı da orada idi. Respublika rəhbərliyi isə Moskvada olduğundan Bakıda qalanların heç biri Əliağa Vahidin fəxri xiyabanda dəfn olunmasına "sanksiya" vermək iqtidarına malik deyildi. Nəhayət, uzun əlləşmədən sonra (bakıdakılar moskvada-kılarla əlaqəyə girib onlara nələr dedilərsə, bəlkə də vahiməyə saldılar) xüsusi icazə alındı. Dəfn mərasiminə qəribə şad əhvali-ruhiyyə çökdü. Hava isti idi, hamı əldən düşmüşdü. Xəbər adamları gümrahlandırdı. Vahid öz pərəstişkarlarının çiyinlərində Xaqani küçəsinə çıxdı – mərasim fəxri xiyabana yol aldı. Əlidən aralı düşdüm. Akademik Firuz Məlikov məni özündən aralanmağa qoymadı. "Prospektə çıxan kimi bir maşına əyləş" – dedi. Razı olmadım. "Onsuz da Bünyad Sərdarovda tabutu maşına qoyacaqlar" – dedim. Firuz Məlikov uzun illər Gəncə Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda işləmişdi. Şəhərin mədəni yüksəlişində də zəhməti çoxdu, teatrın daimi tamaşaçısı idi, ictimai baxışlara da gələr, hər dəfə də çıxış edərdi. Mənə də çox köməyi dəymişdi. Onunla hər dəfə görüşmək xoş idi, vaxtilə Cəfər Cabbarlı ilə də yaxın olmuşdular. İndi Vahidin dəfnində iştirak etməsi də onun Azərbaycan mədəniyyətinə sıx bağlılığına nümunə idi. Bünyad Sərdarov küçəsinə necə çatdığımızı hiss etmədik, bu böyük məsafəni necə qət etdiyimə özüm də təəccüblənirdim. Burada izdiham dayandı, güman edirdik ki, tabut avtomaşına qoyulacaq. Lakin belə olmadı, on-on iki dəqiqəlik fasilədən sonra izdiham yenidən hərəkətə gəldi. Güman etdik ki, cavanlar hörmət əlaməti olaraq Vahidi çiyinlərindən düşürmürlər; lakin az sonra aydın oldu ki, cavanlar "birdən maşın tabutu başqa qəbristanlığa apara bilər" – deyə yerə qoymurlar. Bax belə! Düz fəxri xiyabana, Vahidin artıq qazılmış qəbrinin yanına qədər piyada getdik. Yenə yorğunluq hiss etmirdim. Vahid xalq arasında şöhrətli, sayılan, seçilən, sevilən sənətkardı. Az görmüşdüm onu Yazıçılar İttifaqı binasının qarşısında. Yüksək ierarxiya üzvləri Süleyman Rüstəmin, Məmməd Rahimin bu balacaboylu şairi görəndə necə balacalaşdıqlarının da şahidi olmuşdum. Şairə salam verəndə istər-istəməz əyilməli olurdular. Bir qədər laübəli, bir qədər etinasız adam təsiri bağışlayırdı. Hiss olunurdu ki, heç kəsdən asılı deyildir. O öz-özünə tam daxili azadlıq təmin etmişdi. "Canlı klassiklər" də ona qarşı hörmətlə yanaşı gizli bir qibtə də hiss olunurdu. Deyək, Vahiddə də onlara münasibətdə heç bir irad müşahidə olunmurdu – o hər şeyi necə var, eləcə də qəbul edirdi. "Siz eləsiz, mən belə". Yaxud "Mən sizin yolunuzla gedə bilmərəm, siz də mənim yolumla". İerarxiya nümayəndələri yeri düşəndə ona maddi-mənəvi yardım da edirdilər. Səmimi, ürəyə yatan əsərlərlə yanaşı çoxlu bayram şeirlərinin müəllifi olan Süleyman Rüstəm hər ehtimala qarşı (qara gün üçün) qəzəl də yazırdı – son dövrlərdə isə bunların sayını artırmaqda idi. Görünür, heç "İki sahil" şeirlərindən də o qədər arxayın deyildi. Mən və yaşıdlarımın çoxu Vahidə dərin hörmət bəsləsək də, müasir janrlara rəğbət ruhunda tərbiyələndiyimiz üçün qəzəl janrının o qədər də pərəstişkarı deyildik. Bizə elə gəlirdi ki, qəzəl janrı Füzuli ilə yekunlaşıb. Lakin qəzəl muğamla qol-qola verib qoşa qanadla cövlan etməkdə idilər, bəlkə onların vəhdətləşməsi də təsadüfi deyildi. Qəzələ hücum olanda muğama da təzyiq vardı, onların birləşib bir-birinə dayaq durmaları da zərurət idi. Füzulini duya-duya, dərk edə-edə, bütün sözlərin məcazi mənasını belə bilə-bilə oxuyan sənətkarlar seyrəlməkdə idi. Həmin qəzəlləri muğam üstə mənasını dərindən bilə-bilə dinləyib feyzyab olan "mədrəsə ziyalıları"da azalmaqda idilər. Və belə bir kritik məqamda göylərdənmi, qeybdənmi Vahid adlı bir qəzəlxan nazil oldu. Və yeni xanəndələr onun dənizində öz yerini tapmış balıqlar kimi sərbəst üzməyə başladılar. Azərbaycan muğamlarının Vahidlə birliyi onu əvvəlkilərdən çox-çox yüksək mərhələlərə qaldırdı. Bizim Vahidə olan yüksək münasibətimiz muğama olan münasibətimizlə bağlı idi.

      Sırf poeziya baxımından isə biz Səməd Vurğunla daha çox bağlı olan nəsil idik. İndi isə pərəstiş yerimiz Nazim Hikmət yaradıcılığı idi.

      Əliağa Vahidə olan hörmət və məhəbbətin bir mənbəyi də vardı: Xalq onu sonsuz, dərin, təmənnasız bir məhəbbətlə sevirdi, bizim hörmətimiz həm də bu məhəbbətə idi, bizim məhəbbətimiz həm də xalqın öz şairinə məhəbbətinə olan məhəbbət idi. Məhəbbətə məhəbbət!

      Vida mitinqi başlandı. Vallah, matəm mitinqinə oxşamırdı bu. Qələbə mitinqi idi bu! Mirzə İbrahimov da çıxış elədi, Vahidə layiq sözlər dedi. Mitinq bitdi. Vahid torpağa tapşırıldı. Camaatsa dağılmaq bilmirdi. Xalq 70 il yaşayıb heç bir mükafat, ad, san almamış şair oğlunu bircə gündə, bəlkə bir neçə saatda rəsmi həm xalq şairi, həm deputat, həm laureat eləmişdi, ordenli, medallı eləmişdi. Xalq qələbə çalmışdı. Belə dəfn mərasimi məhz bayram kimi yekunlaşmalı idi. Elə də oldu. Abşeron kəndlərindən gələn cavanlar əsasən şairin sözlərindən ibarət olan meyxanalar deməyə başladılar…

      Küçəyə çıxdım, Əli orada idi.

      – Mən belə dəfn görməmişəm, – dedi, – indiyəcən. Bunu qeyd eləmək olardı.

      Doğrusu mənim də ürəyimdən keçirdi. Lakin bilmirdim Əlidə bir şey var, ya yox. Mənim pulum çox azdı. Məlum oldu ki, Əlidə də bir şey yoxdur. Dedim:

      – Əli, ikimizə yetik düzələr, amma heç kimə demə. Bir təhər aradan çıxaq.

      – Yaxşı,