Xatirələr. Süleyman Rüstəm

ki, siz burdasınız, kölgəniz üstümüzdədir, kəndin zalım ərbabından qorxumuz yoxdur. Evimiz sizin evinizdir. Kasıbın olduğundan bir şey taparıq. Bu yerin ən xəsis adamı ərbabdır. Hazırda keşiyini həyətindəki əlisilahlı sadiq nökərləri çəkir. Ondan çəkdiyimizi Allah özü yaxşı bilir. Ərbabımızı bizdən yumurta vergisi alanda görsəydiniz özünüzü gülməkdən saxlaya bilməzdiniz. Onun xüsusi bir ölçü daşı var. Vergi vaxtı tərəzinin bir gözünə daşı, bir gözünə isə yumurtanı qoyur, yumurta daşdan bir misqal belə yüngül vəzndə olsa, qəbul etmir ki, etmir. Amma siz bu torpağa ayaq basandan sonra ərbabın tərəzisi, daşı bekar qalıb, danışdığım həqiqətdir, – dedi.

      Hamımız güldük.

      Mən qocaya dedim ki, yəqin uşaqlıq illərini sizə qonşu Xamnə kəndində keçirmiş Mirzə Fətəlinin Hacı Qarası ilə ərbabınız qohumdur.

      Kəndlilərlə səmimi, şirin söhbətdən sonra üzü dağlara sarı hərəkət etdik. Şəbüstər qəsəbəsinə

      çatdıq. Burada Sabiri Özünə ustad seçmiş Mahmud ağa Şəbüstərinin qəbrini ziyarət etdik. Mən çöl çiçəklərindən dərib qəbirdaşı üstünə qoydum. Kəndin qocalan, cavanları heyrət içindəydi. Şəbüstərini tanıdığımıza ona hörmət əlaməti olaraq qəbrini ziyarət etdiyimizə məəttəl qalmışdılar.

      Kənd uşaqlarıyla bu haqda söhbət etdim. Onlar məni başa düşdülər. Söz verdilər ki, bayramlarda mütləq Şəbüstərinin qəbrini güllərlə, çiçəklərlə ziyarət edəcəklər.

      10

      Şəbüstər daş, kərpic, palçıq evlərdən ibarət yaşıllıqlar içində qərq olmuş gözəl bir kənddir. Uca barılardan göylərə baş qaldırmış meyvə ağacları, nəzərləri oxşayırdı. Şəbüstərdən Xamnəyə doğru yola düşdük. Budur, ədəbiyyat tarixində adı çəkilən Xamnə görünür. Maşınlarımız kəndin ortasında dayandı. Bir təbii axınla əhali bizə doğru gəlirdi. Biz kənd əhalisinin əhatəsində yarımörtülü bazar içiylə kənd məktəbinə tərəf gedirik. Hamı sevinirdi. Onlar ilk dəfə öz qardaşlarını, sovet adamlarını görürdülər. Məktəb həyətinə girdik. Cümə günü olduğundan məktəbdə dərs yoxdu. Məktəb müdirinin dalınca adam göndərdik. Beş-altı dəqiqə içində məktəb həyəti adamlarla doldu. Bir azdan məktəb və

      qonşu damlarda qadınlar, qızlar, uşaqlar göründü. Damlara bir anda ensiz, uzun nərdivanlar söykəndi, qadınlar əvvəlcə qucaqlarındakı qundaqlı körpələrini odun tullar kimi damdakı qızların üstünə

      tullayıb sonra isə özləri nərdivanla dama çıxırdılar. Bir azdan Axundzadə adlı, ortayaşlı məktəb müdiri gəlib çıxdı. Ona gəlişimizin səbəbini dedik. O, bizə:

      – Xoş gəlmisiniz, çox şadam, – dedi.

      Axundzadə Mirzə Fətəli yaradıcılığına yaxşı bələddi. Söhbət əsnasında nədənsə özünün Mirzə

      Fətəli familiyası ilə yaxınlığı olmadığını söylədi. Bu söhbətdən nə səbəbə isə bir az çəkinirdi də. Lakin Təbrizdə mötəbər adamlar mənə demişdilər ki, Xamnə məktəbinin müdiri Mirzə Fətəli Axundov nəslindəndir.

      Biz Xamnə əhalisi ilə danışmaq istərkən birdən əmniyyə rəisi öz əmniyyələrilə həyətə girdi.

      Camaat arasında bir uğultu oldu. Onlar dörd nəfərdi. Bizimlə salamlaşmadan, görüşmədən, əmniyyə

      rəisi əlindəki gümüş dəstəkli qamçısıyla kəndlilərin üstünə cumdu və “Pədər süxtə” deyib onları şallaqla dağıtmağa çalışdı. Kəndlilərin etiraz sədaları ucaldı. Mən buna dözə bilmədim. Cəld əmniyyə

      rəisinin qarşısına gəlib əlindəki qamçısından yapışdım.

      – Ayıb deyilmi? Bunların günahı nədir ki, söyüb qamçılayırsan?! – dedim.

      Yunis Hacıyev ikimizin arasına girib bizi sakit etməyə çalışdı, demə mən qeyri-ixtiyari tapançanı atmışam. Əmniyyə rəisi “yumşalıb” mənə hərbi qaydayla salam verdi (Mən o zaman batalyon komissarı idim).

      Dedi ki:

      – Mən bu bişərəfləri sizin rahatlığınız üçün qovmaq istəyirdim.

      Mən dedim ki, kəndlilərdən mütləq üzr istəməlisiniz. O cavabında gülərək dedi: