Xatirələrim. Şıxlinski Əliağa

Bütün bu məruzələri Qızıl Ordu topçuları üçün çap etmək faydalı olardı.

      Əliağa Şıxlinski taktika sahəsində dərin nəzəri və əməli bilikli sayca çox olmayan rus topçularından biri olub, bu məlumatı təcrübədə, xüsusilə döyüş təcrübəsində tətbiq etmək sahəsində nadir bir istedada malik idi.

      Müharibədə vəziyyət son dərəcədə dəyişkən olub, döyüş taktikası çoxməchullu bir tənlik halını alır ki, bunu bir çox yolla həll etmək olar. Belə məsələni düzgün həll etmək üçün vəziyyəti müəyyənləşdirmək məharəti tələb olunur. Yalnız bilik kifayət deyil, "yalnız şablon deyil, yaradıcılıq da lazımdır. Bizim topçular isə bunu başa düşmürdülər". Əliağa öz "Xatirələrim" də belə yazmışdır. Keçmiş topçu zabitləri məktəbində uzun illər boyu taktika dərsini apardığım zaman döyüşdə topçulardan müvəffəqiyyətlə istifadə edə bilmək üçün taktika məharətinin də, atəş məharətindən artıq olmasa da, onun qədər zəruri olduğuna köhnə topçuları asanlıqla inandıra bilmirdim. Topçu zabitləri məktəbinin rəhbərləri arasında Əliağa bu cəhətdən mənim ən sədaqətli məsləkdaşım idi və döyüş meydanlarında məharətli döyüş əməliyyatı keçirən rus topçuları üzərində onun haqqı böyükdür.

      Ə.Şıxlinski məktəbdə öz kursantlarından taktikanı yaxşı bilməyi tələb edir, onlarda bunu təcrübədə həyata keçirmək bacarığını inkişaf etdirir, həmişə topçu atəşinin taktika ilə nəinki əlaqədar, tamamilə ondan asılı olduğunu təkidlə söyləyirdi. O, xüsusilə göstərirdi ki, topçu atəşi taktikanın qarşıya qoyduğu məsələni həll etmək deməkdir və atəşin mənası da, qoşunların döyüş müvəffəqiyyəti də topçu atəşinin bu məsələni düzgün həll etməsindən asılıdır. Bu xüsusda Əliağa belə deyir: "Topçu atəşi nə qədər sərrast olursa-olsun, döyüşün müəyyən mərhələ-sindəki taktik vəziyyətlə əlaqədar deyilsə, onun heç bir qiyməti yoxdur". O, "Topların da piyada ilə birgə və ya onun ardınca hücuma keçməsini" və ümumi qoşun komandirinin ön qoşun hissələrinin toqquşması barəsində ilk məlumat alındıqdan sonra deyil, "ön xəttə mümkün qədər tez getməsini" tələb edirdi. O, "Xatir ələrim" də yeri gələndə bu sözləri də yazdırmışdır: "Mən özüm həmişə piyadanın düşmən keşikçilərilə atışması başlar-başlamaz, ön xəttə gedərdim və mənim köhnə dostum, indi hərbi elmlər doktoru, professor Yevgeni Zaxaroviç Barsukov həddindən artıq cəldlik göstərdiyimə görə, həmişə məni qınardı". Yadıma gəlir ki, mən "həmişə" deyil, arabir Əliağanı mənim fikrimcə artıq olan qızğınlıqdan, "daima irəli can atmaq" ehtirasından çəkindirməyə çalışardım. Bircə dəfə onu məzəmmət etmişəm ki, o da özü xatırladığı kimi, taktika məqsədilə açılan praktik atəş vaxtı onun kəşfiyyatçılarla birlikdə təpədə (Luqa şəhəri yanındakı təlim meydanında "Şıxlinski təpəsi") hədəflərlə işarə edilmiş düşmən mövqelərinə yaxın olan müşahidə məntəqəsinə çaparaq öz kursantlarının şrapnel atəşi altına düşdüyü zaman olmuşdur.

      Topçu zabitləri məktəbində olduğu zaman Əliağa kursantlar üçün müxtəlif məsələlərə dair bir çox konspekt, təlimat və s. tərtib etmişdir (öz mühazirələrinin sadə konspektini, topçu manevrlərinin təşkilinə, topların öz qoşunlarının başı üzərindən atəş açması, polk və batalyon toplarına dair təlimatlar, hava hədəflərinə atəş açmaq qaydaları və s.).

      1914–1918-ci illərdəki dünya müharibəsi zamanı Ə.Şıxlinski son dərəcə çox iş görmüşdür: onun hərbi və xü-susilə döyüş meydanlarında səmərəli, olduqca faydalı, fə-dakaranə fəaliyyəti müharibə tarixi səhifələrində qeyd ediləcəkdir. Əliağa Şıxlinskinin 1917-ci ildə qərb cəbhəsi topçu müfəttişi sifətilə 10-cu rus ordusu cəbhəsində iyul əməliyyatı hazırlanmasına və həyata keçirilməsinə topçuluq cəhətindən rəhbərlik etdiyi zaman verdiyi sərəncamlardan burada misallar göstərəcəyəm:

      Əliağa göstərirdi:

      a) "piyada öz qüdrətli köməkçisi (yəni toplar) ilə hər cür əlaqə saxlamalıdır, bunsuz toplar ona kömək edə bilməz, möhkəm əlaqə yalnız qarşılıqlı surətdə işləməklə əldə edilə bilər, bu isə döyüşdə piyadaya çox böyük kömək edər və topçuları döyüşdən sonra onlara edilən çox da yerli olmayan məzəmmətlərdən qurtarar";

      b) "batareya, divizion və topçu qruplarının ön hissələri də daxil olmaqla piyada ilə əlaqəsini möhkəmləndirməli";

      c) "artıq hər bir diviziyada qərarlaşdırılmış olan topların irəli çəkilməsi planını kiçik piyada rəislərinə xəbər verərək, topların keçəcəyi rayonları onlara bildirməli";

      ç) "topların əməliyyat planında döyüş əməliyyatının müxtəlif mərhələlərində batareyaların bir-birinin ardınca görəcəyi işlər və onların qəti vəzifələri, gecə açılacaq topçu atəşinin mahiyyəti və məqsədləri göstərilməli, düşmən toplarına qarşı qrupları qüvvətləndirəcək dağıdıcı batareyalar ayrılmalı, həmçinin əvvəlcə müşahidəçilərlə rabitə-çilərin, sonra isə irəliləyən piyadanı himayə edəcək batareyaların irəli çəkilməsi qaydaları göstərilməlidir";

      d) "düşmən toplarına qarşı qrupların topları öz vəzifələrini ifa etməkdən azad olduqları vaxtlarda düşmən istehkamlarını dağıtmaqda iştirak etməli və onların müşahidə məntəqələrindən görünən hədəfləri məhv etməlidir";

      e) "dağıdıcı toplar düşmənin bütün mövqe xəttinə deyil, yalnız müəyyən məntəqələrə atəş açmalıdır" və i. a.

      Əliağa Şıxlinski göstərirdi ki, topçu hazırlığı müddətini qısaltmaq üçün atəşin sürətini deyil, topların sayını artırmaq lazımdır, çünki top çox atıldıqca çox tez də xarab olar.

      1917-ci ilin 30 iyulunda Şıxlinski 10-cu ordu topçu müfəttişinə yazmışdı ki, hücuma atəş hazırlığı və hücum günlərində həm əməliyyatdan çox əvvəl, həm də əməliyyat zamanı mən zərbəçi korpusların qərargahlarını, müşahidə məntəqələrini gəzib topların hazırlıq işləri, əməliyyat planları və döyüş fəaliyyətilə yerində tanış oldum. Mən hər bir yerdə yorulmadan səmərəli iş aparıldığını, hərəkatın diqqətlə düşünülmüş planının tərtib edildiyini və onun məharətlə yerinə yetirildiyini gördüm… Toplar 10-cu ordunun son əməliyyatında görkəmli rol oynamışdır. Onun gözəl hazırlıq işləri parlaq müvəffəqiyyətlər qazandı və əgər düşmən üzərində tam qələbə ilə nəticələnmədisə, bunun səbəbi qətiyyən topçulardan asılı deyildi.

      Qərb cəbhəsinin baş komandanı Əliağa Şıxlinski rəhbərliyi altındakı 10-cu ordu topçularının əməliyyatı haqqında belə yazmışdı:

      "Topçu hazırlığı başlandı, müharibənin üç ili ərzində mən topçuların bu qədər gözəl bir əməliyyatını görməmişdim. Qoşunların ruhu yüksəlməyə başladı. Hətta topçulara çox böyük tələblər verən piyada da razı qalmışdı. 38-ci korpusda piyada topçu hazırlığını tamamilə bitirmiş hesab edib, hətta onu davam etdirmək təklifindən əl çəkdi… Hissələr hücuma keçdilər, onlar batareyalarına çatdılar, düşmən toplarının nişangahlarını götürüb gətirdilər…"

      Əliağa Şıxlinskinin "Xatirələrim" i son dərəcə maraqlı