Egilin Saqası. Vikinq dastanı

sikkələrinin sayında bir azalma olmaqla bərabər, Rusyaya gəlib çatan sikkələrin sayında bir azalma olmamışdır. Skandinaviyada əsrin ilk yarısındakı para axışının daha sonra son dərəcə azalması, bu paranın əldə edilmə yollarının kəsintiyə uğramasıyla açıqlana bilər. Buna görə müstəqil qruplar tərəfindən çox güman ticarət, xərac və ya qarət yoluyla əldə edilən pul axışı, Rus şahzadələrinin bu cür axınlara qarşı müdafiəni gücləndirmələri ilə kəsintiyə uğramış ola bilər. Əgər durum belədirsə, bu müvəffəqiyyətin bağlı olduğu səbəblərdən biri böyük ehtimal, Slavcada "Varyaq" olaraq Rusyaya girən lslam gümüşünün həcminin X əsrdə diqqət çəkici bir şəkildə böyüməsinin səbəbi, Hindukuş Dağlarında kəşf edilən böyük gümüş yataqları idi. Bu, Samanilərə böyük mikdarlarda gümüş sikkə basma imkanı verdi ki önəmli bölümü Rus bazarlarından təmin edilən malların ticarətində istifadə olunurdu. Bu ticarət və gümüş bolluğu, 900-cu illərdən sonra Qərbi Avropanı daha az karlı görməyə başlayan Vikinqlər üçün böyük fürsətlər vermişdir.

      Vikinq Mədəniyyəti

      Vikinq Dövrü mədəniyyəti cəlbedici və gəlişməyə açıq idi. Çox gəzən və çox bilən Skandinaviyalılar digər millətlər, bölgələr və mədəniyyətlərə aşina idilər. Yeni ölkələrdə tacir, döyüşçü, kolonizator olaraq həyatlarını sürdürmələrindəki ən önəmli faktor bu uyğunlaşma qabiliyyətləridir.

      Vikinq Dövrü mədəniyyəti və texnologiyası haqqında bilgilərimizi mətnlərdən və arxeoloji tapıntılardan əldə edirik. Runik yazıtlar xaricindəki mətnlər Vikinq Dövründən çox sonraları yazıya löçürdüyü üçün etibarlılıqları hələlik mübahisəlidir. Bu mətnlərin qarşılaşdırmalı dəyərləndirilməsiylə yeni nəticələr əldə ediləcəkdir.

      Bölgələr və Xalqlar

      Vikinq Dövrü Skandinaviyası ortaq bir mədəniyyət dairəsidir demək olar.

      Bunun səbəblərindən birisi Avropadan olduqca uzaqda, şimalda olması idisə, bir digər səbəbi ümumən seyrək məskunlaşmış torpaqlarının demək olar ki tamamən dənizlə əhatələnmiş olması idi.

      Skandinaviya birbirindən fərqli mədəniyyətlərə, yaşayış tiplərinə, ekonomik fəaliyyətlərə sahib bölgələrə ayrılmışdır.

      Beləcə nə tanrılar hər bölgədə eyni dəyərə sahibdir nə də insan adları hər bölgədə eynilik göstərir. Mədəniyyət fərqlilıklərə yol açan faktorlardan biri Skandinaviyanın üç fərqli yolla xaricə açılmasıdır. Danimarka Baltık ilə Qərbi Avropa arasında təbii bir geçid idi.

      Norveç torpaqlarının böyük qismi qərbə və cənuba baxır: Şimali Atlantik adaları, Britanya və ətraf adalar vasitəsilə Qərbi Avropa sahillərinə çıxmaq olurdu. Şimali Norveçin ayrıca Şərq bölgələri ilə güclü quru bağlantıları vardı. Norveçdən bir orman zolağıyla ayrılan İsveç torpaqları əsasən Şərqlə, Baltık, Rusiya və Finlandiyayla bağlantılıdır.

      İslandiyanın məskunlaşması Norveçdən gec, IX əsrdə aparılan köçlərin nəticəsidir. İrlandiya ilə İsveçdən köçürülmüş Kelt kökənli xidmətçi və kölə statusundakı insanlar da bu ailələrə yoldaşlıq etmişlər.

      Inancları

      Vikinq Dövrünün inancı çoxtanrılı idi. Baş tanrı Odin, qarışıq bir figurdur: Döyüşçülərin, şairlərin və zadəganların tanrısıdır. Mifologiyada iki tanrı sülaləsi vardır. Odin və Thorun mənsub olduğu iki qol. Digər yarımallahlar (tanrıçalar) qruplar şəklində qeyd olunur.

      Döyüşçülərin silahları və atlarıyla birlikdə basdırıldıqları X əsr məzarları, ehtimal ki bu inancın qalığıdır. İnanca görə ölmüş döyüşçülar, Tanrıların qıyamet günü xaosa qarşı aparacaqları son savaşda (Ragnarök) onların yanında vuruşacaqlar. Ragnarök dövründə, tanrılar xaosa qarşı savaşacaqlar və öləcəklər. Bu savaşda dünya yox olacaq, lakin küllərindən yeni bir dünya doğacaqdır. Kosmos divlər tərəfindən təhdid edilməkdədir, lakin yenə də tanrılar divlərə bağlıdırlar; zira müdriklik və sənətkarlıq kimi tanrıların ehtiyac duyduğu özəllikləri vardır.

      Skandinav dinində gündəlik yaşayışla din arasında kəskin ayrılıqlar yoxdur. Rituallar, xristiyanlığın tərsinə olaraq, keşişlər və ya özəl dini quruluşlar vasitəsiylə aparılmaz. Çiftçilər, ağalar, krallar kimi dünyəvi liderlər, eyni zamanda dini liderlərdir. İnsanlar və tanrılar arasındakı əlaqələr qarşılıqlılıq əsasına dayanır. Bu əlaqədə tanrıların yardımına qarşı, insanların "blôt'' (qurban vermə ayini) düzənlənir. Ayinlər payızda və yazda keçirilirdi.

      Tarixçilik

      İslandiya və Norveç tarix yazımı, gündəlik hadisələrə diqqət yetirməsiylə son dərəcə mənfəətçi təsiri bağışlayır. Bu adəti digər orta əsrlərə aid örnəklərindən ayıran, lap əvvəlindən yerli qaynaqlara istinad etməsidir.

      Norveçdə olduğu kimi İslandiyada da yrli şeirlər və şifahi ənənə, tarixi bir qaynaq olaraq geniş ölçüdə istifadə edilmişdir.

      Tarixi hadisələr XII əsrdən başlayaraq yazıya köçürülməyə başlamışdır və ilk örnəklər İslandiyaya yerləşmə dönəmindən bəhs edir.

      İslandiyalılar politik özgüvənlərini diri tutmaq üçün, yazılı qaynaqlaraistinad edirlər və soylarını, qondarma belə olsa, soylu köklərə dayamaq istərlər.

      İslandiyalılar üçün bu cür bir ideoloji sistem qurmanın önəmi, yad istilaçıların təhdidlərinə qarşı qorunmalarındadır. Skandinaviyada tarixçiliyin gəlişməsi, eyni qitədə olduğu kimi, klassik qaynaqlara dayansa da saqaların vətəni olan İslandiyanın orta əsrlərdə Latin təsiri çox güclü deyildir. Anqlosaksonlar və özəlliklə İrlandiyalılar, yazılı mətnlərin oxuma yazması olmayan kütlələrə çatması açısından Latincanın çox da gərəkli olmadığını kəşf etmişdilər. İslandiyalılar da İngilis ruhaniləri araçılığıyla bu cizgini mənimsədilər. Benedikt keşişləri İslandiyalı yerli qaynaqların üstünlüğünün gəlişməsinə qatqıda bulundular.

      Şeir

      Vikinq Dövrünün şeirləri iki ana janra ayrılır: Eddik və skaldik. Bu iki janr forma, məzmun və ifadə baxımından birbirindən olduqca fərqlidır.

      Edda şeirləri ənənəvi, anonim və ictimai yayğınlıq göstərən bir janrdır. Uzaq keçmişdəki tanrıların və qəhrəmanların antik hekayələrindən, mifik bilgilərdən ibarətdir. Eddanın əsas qaynağı, İslandca bir əlyazması olan və təxminən 1270-ci ilə aid "Codex Regius"dur. Bu əlyazmada 11 ədəd mifoloji şeir və doqquz qəhrəmanlıq şeiri vardır. Günümüzdə İslandiyanın milli xəzinəsi sayılmaqdadır.

      Şeirlərin yazıldığı metrik ölçü qədimdir və mif mövzuları və qəhrəmanlıq hekayələri çox güman Vikinq Dövründən də əvvəllərə getməkdədir. Bəzi şeirlərin dili digərlərinə görə daha qədimdir. Qəhrəmanlıq şeirlərindən biri olan və Gudrunun ikinci əri, Hun kralı Attiladan (mətndə Atli) bəhs edən "Atlakviöa" buna bir örnəkdir. Edda şeirlərindən fərqli olaraq skaldik şeirlər məkan və mövzu olaraq gerçək yaşama aiddir. Professional şairlər və skaldlar tərəfindən yazılmışdır.

      Skaldik şeirin ən xarakterik özəlliklərindən biri məcazlardır. Bunlar əsasən miflərə