Postmodernizm. Gencay Şeylan

ifadə forması ola bilər” düşüncəsi üzərində durmaqdadır. Bunun əksinə olaraq 1848-ci ildə Kommunist Partiyası Manifestinin yayılması, bu tək doğru cavab və tək doğru ifadə etmə anlayışının məhv olmasının simvolu olmuşdur. Həqiqətin, eyni zamanda cəmiyyətdəki fərqli qrup, yaxud kollektivlərə görə fərqli ifadə formasının olması fikri, modernizmin məşhur nümayəndələri tərəfindən sənətə gətirilmişdir. Bu eyni zamanda Marksist paradiqmanın reallıq anlayışının sənətə təsirinin meydana gəlməsi demək idi. Marksist paradiqma içində, reallıq görünmür, zahirən qavranmır, görünməyənə yaxud göstərməyənə vara bilmək lazımdır. Həqiqəti görmək istəyən, görüntünün arxasına keçmək məcburiyyətindədir. Sənət estetikası sahəsində bu yanaşma görünməyənin əks olunması formasında məlumdur.

      Avan-garde, sənət yaradıcılığı üçün sənətkarın azad və orijinal olması fikrinə söykənir. Şübhəsiz ki, sənətkarın azad və orijinal olması onun, ictimai problem və reallıqlardan kənarda qalması demək deyildir. Əksinə yaradıcılıq, yaşanan ictimai problemləri və həqiqətləri azad şəkildə əks etdirməklə yüksəlir. Tarixi baxımdan ikinci Dünya Müharibəsindən sonra modern sənətin çökməsinin marjinallaşdığı söylənə bilər. Belə ki, bir tərəfdən müharibədən əvvəl Hitler və Stalinin avtoritar rejimləri avant-garde məsələsinə şübhə ilə yanaşsalar da Soyuq Müharibə dövründə bu axıma meyil hər yerdə güclü idi. (P. Andresson, 1998, s.82)

      Modern sənət anlayışının ikinci əsas təməli əks etdirmə və missiyadır. Sənətkar yaradıcılığını ortaya qoya bilmək üçün mütləq azad və orijinal olmalıdır, amma eyni zamanda qavrayıb şərh etmək üçün də bir mövzusu olmalıdır. Başqa sözlə, sənətkar mövcud şərtlərdə mövzusunu seçib, əsərində əks etdirməlidir. Əks etdirmə, yəni mövzunun sənətkar tərəfindən şərh olunması sənətkarın missiyası deməkdir. Bu missiya tənqid yaxud tərif məzmunlu bir ismarıc ola bilər, amma nəticədə bu bir mesajdır.

      Yuxarıda da toxunduğumuz kimi sənaye cəmiyyətlərindəki gərginliklər və qarşıdurmalar bir tərəfdən gerçəkliyin parçalanmasını gündəmə gətirir, digər tərəfdən də sənətkarın sözü gedən qarşıdurmadakı mövzu və missiyasına material qazandırır. Çox vaxt avant-garde anlayışı ilə inqilabçı təbliğat missiyası eyniləşərək üst-üsdə düşmüşdür. Məsələn, fransız şairi Araqon, bu eyniləşmənin ən tanınan nümayələrindən biridir və şübhəsiz ki, Nazim Hikmət üçün də eyni şeyləri söyləmək mümkündür. Sənətkar dərk etdiyi və təfsir etdiyi həqiqəti əks etdirərkən hansısa ictimai məqsədə yönəlir, beləliklə sənətsəl təsvir ilə ictimai məqsədin reallaşması arasında əlaqə qurulur. Bu icraatda sənətkarın istiqamətləndirilməsi qaçılmazdır. Bu da təbii olaraq istiqamətləndirilmiş sənətkarın sənətkar sayılıb sayılmaması mübahisələrinə stimul vermiş olacaqdır. Bu mübahisələrdən ən məşhuru Kandinski ilə konstruktivistlər arasında olmuşdur.