Sehrbazın Şagirdi. Эвальд Флисар

dolanmağa başlayanda ponilərdən biri səhv addım atdı və kənardakı böyük bir daşı tərpətdi, uçurumun altındakı dərinliklərə yüksək səslə yıxıldı. Bu səs yana tullanan ponini qorxutdu və uçuruma daha çox daş töküldü, sonda ayağını qoymağa yer tapmadı, üstündəki yüklə birlikdə dərin dərəyə yuvarlandı.

      Aşırımın ətəyində otlu yamac tapıb gecələmək üçün çadır qurduq. Beş minikçidən ikisi yazıq poninin arxasına bağlanmış çuvalları götürmək üçün getdi. Qalan üç nəfər heyvanların üzərindəki yükləri açdı və çuvallar, yəhərlər və taxta qutulardan bizi zəif küləkdən qoruya biləcək divar tikmək üçün istifadə etdilər.

      Yadıma gəlir ki, ertəsi gün səhər biz hündürlükdəki buzlaqdan axan nəriltili dağ çayını keçdik və kimsəsiz yamaclarla aşağıda düzənliyə doğru yol aldıq. Artıq Zanskar krallığının qərb əyalətində, ağ mis ölkəsində idik.

      Tezliklə ilk kəndlərə çatdıq. Onlar Ladaxdakılardan çox da fərqlənmirdi: kiçik pəncərələri olan düzbucaqlı düz damlı evlər, nadir yaşıllıq oazislərində, bəziləri yüksək yamacların ətəyində, digərləri isə perpendikulyar qayaların kənarlarında tikilmişdi. Yenə də gecəni açıq havada keçirdik.

      Ertəsi gün səhər səmanın tamamilə yağış buludları ilə dolu olduğunu gördük. Hava daha da istiləşdi və nəzərəçarpacaq dərəcədə rütubətli oldu. Zanqla padşahının tacir elçilərinin üzündə rahatlıq və təravət oxuya bilirdim; Himalay yağışının şimalda yağması Allahın mərhəmətinin əlamətidir.

      Bəs qar yağacağını fərz edə bilərik?

      Bu fikir mənə ləzzət eləmədi. Qar Zanskarı dünyanın qalan hissəsindən səkkiz aylığına ayırır. Keçdiyimiz kəndlərin adlarını özümdə qeyd etdim: Arşo, Abranq, Kusul, Bahars, Remala, Pe, Trokta, Atinq, Drokanq, Ramtaşa. Çobanı ilə birlikdə kədərli baxışlarla bizi izləyən yak, bizə hürən kəndlərin yaxınlığında mırıldayan cılız it sürülərini, yolun yaxınlığındakı çəmənlikləri və məbədləri, dağların yamaclarında-kı lama monastırlarını xatırlayıram.

      Əksər kəndlər yaxın vaxtlarda biçilmiş arpanın saralmış tarlaları ilə əhatə olunmuşdu. Gördüyüm qədər bir ağac belə yox idi. Dəniz səviyyəsindən dörd min yarım metr yüksəklikdə olan bu kəndlər dünyanın ən hündür kəndləridir. Ağacsız olmayan bir kəndə çatanda günortadan keçmişdi. Yuxarıdakı buzlaqlardan suyu yamacların ətəyindəki terraslı çöllərə aparan dar arxlar boyunca qovaq və söyüd cərgələri bitmişdi.

      Yağış yağmağa başladı. Karvan yoluna davam etdi. Axşama yaxın yağış qatılaşıb üzümüzə şillə vurmağa başlayanda karvanbaşı bizi qaranlığa qərq olmuş kiçik bir kəndə doğru apardı. Ponilərə yerli lama monastırının divarları arxasında sığınacaq verilirdi. Xeyirxah kəndlilər qalmağa yer təklif etdilər.

      Qalın yun paltolu hündürboy bir kişi məni kəndin kənarındakı kifayət qədər böyük evə apardı. Yanıb-sönən fənərlə yola işıq tutaraq, məni kiçik arxa otağa apardı və küncdəki toz basmış döşəyi göstərdi. Mən tərəddüd etmədən yataq kisəmi açmağa başladım.

      “Sağ ol, – donquldandım, – çox sağ ol”. Bir dəqiqədən az müddətdə yuxuya getdim.

      Gözümü açanda artıq səhər idi; dar pəncərədən günəş parlayırdı. Yataq kisəsindən çıxmaq üçün çevrildim. Elə dönmüşdüm ki, otaqda başqa adam olduğunu dərhal başa düşdüm. Qarşıdakı divara söykənən kişi.

      "İndi necədir? – Qalın bir atayana səs eşitdim. –Yenə sən məni axtarırsan, mən də səni tapıram".

      Dərhal gözlərim yaşla doldu.

      Ey müqəddəs boz saqqallı sima! Sən anlayansan! Müəllimim! Kaş biləydin ki, sənin üçün nə qədər darıxmışam!

      VI

      TƏHLÜKƏLI DOSTUM

      Ertəsi gün səhər biz Zanskar krallığının mərkəzi düzənliyindən keçdik. Gecə bir az yağış yağdığı üçün yer yumşaq, tər və yaşıl idi. Biz düzənliyin şimal tərəfindəki yamaca tərəf getdik və nəhayət, yamacın silsilələrini dolanan dar bir cığırla qalxdıq. Bir saatlıq yoldan sonra döngəni dönəndə birdən hiss etdim ki, sanki bizi zaman tunelindən uzaq keçmişə itələdilər. Uzaqda dörd dağ kəndi zərif dairəvi yamacda yerləşmiş, sanki daşlı zəmindən torpağın təbii hissəsi kimi böyüyürdü. Kəndlərdən hündürdəki buzlaqdan kəndlərin arası ilə üç dar çay yavaş-yavaş dağın ətəyindəki çaya tökülürdü.

      "Orada. – Yoqananda təkbaşına dayanmış və səhər günəşində ağlıqdan parıldayan uzaq bir evə işarə etdi. – Orada bir günlük dayanacağıq. Bəlkə iki. Bəlkə üç?”

      Günorta Qarşanın məşhur lama monastırını gördük. Bu, başqa dünyadan bir görüntü kimi idi. Üzüm kimi bir-birinə bərkidilmiş yüzə yaxın ağ bina, çoxlu kiçik kvadrat pəncərələri olan nəhəng düzbucaqlı göbələklər kimi batmaqda olan günəş altında yuyulurdu. Yoqananda mənə lama monastırının başçısı on dördüncü Dalay Lama olan İslah edilmiş Sarıpapaqlıların Tibet Buddist təriqətinə aid olduğunu söylədi. Lama monastırları elm və təhsil məkanlarıdır. Rahiblər bacardıqları yolla sağ qalmalıdırlar. Bəziləri valideynləri tərəfindən dəstəklənir, bəziləri isə lama monastırlarında aşpaz, təmizlikçi, tarlada fəhlə kimi çalışır. Lama monastırı kifayət qədər zəngindirsə, daha kasıb rahiblərə illik yardımlar verir. Gənc rahiblər imtahanlardan keçməlidirlər. Onlar dərəcə ala bilərlər. İstənilən rahib ömür boyu lama monastırında qala bilər, lakin bəziləri ailələrinin yanına qayıdır, evlənir və normal həyatlarına davam edirlər. Rahiblər dəfn mərasimlərini yerinə yetirir, evlərə və tarlalara xeyir-dua verir, cinləri qovurlar. Onlar həkim, şəfaçı, herbalist, hətta psixiatrdırlar.

      "Sizin dünyanızdan fərqli deyil, – dedi Yoqananda. – Sadəcə daha sadədir". "Mənə elə gəlir ki, bu, daha mürəkkəbdir", – deyə cavab verdim.

      "Sənə çox şey elə gəlir, – dedi. – “Mənə elə gəlir”, “mənə elə gəlir ki,”… səndən daima bu cümlələri eşidirəm. Özünlə hadisələr və dünya arasında təhlükəsiz məsafə saxlamaq üçün yaxşı yoldur. Yalnız sənə elə gəldiyi müddətcə səhv qərarlarla bağlı məsuliyyəti hisslərinin dumanlarına ötürə bilərsən. Rahat, lakin qorxaq. Ancaq deyə bilsən ki, yox, bu, sadəcə mənə belə gəlmir, ancaq o zaman qabığının arxasından açıq döyüş meydanına addım atmış ola bilərsən. Burada hər şey baş verə bilər. Burada başını itirə bilərsən. Sən təkcə öz təxəyyülündə döyüşən qəhrəmansan. Hətta orada da çox vaxt məğlub olursan".

      “Bu, tam olaraq belə deyil, – mən etiraz etdim. – Bir şeyin sadəcə mənə elə gəldiyini deyəndə mən dürüst oluram. İçimdəki davakar şəxslərin qeyri-sabitliyinin fərqindəyəm. Əgər onlara mərkəzi güc altında təzyiq edə bilsəydim, hisslərim mənim biliyimə, əminliyimə çevrilərdi. Və sonra idarə edənin hissi idarə olunanın hərəkətinə çevriləcək. Mənim problemim mərkəzi idarəetmənin olmamasıdır. İçimdəki usta üçün darıxıram. Beynim yüzlərlə əyalətdən ibarət ölkə kimidir. Onları birləşdirib hamısını mərkəzi idarə altına salmaq istərdim”.

      "Niyə etmirsən?