Казан-йорт / Казань-юрт. Марат Амирханов

тик бер генә кеше чик куя ала. Бу – Алтын Урда ханы Әхмәт. Тәхет иясенең вәкаләтен фәкать ул гына хаклый ала.

      Уртак фикергә киленмәгән очракта, дәгъвачыларның икесе дә Сарайга килергә тиеш. Василий белән Юрий да ханның аягына барып егылалар. Сарай Василийны үз итә. Кагыйдә буенча, Мәскәүгә кайтканда, Василий олуг кенәз буларак ат өстендә, ә Юрий, аның атын җитәкләп, тәпи-тәпи теркелди.

      Юрийныкыларның барыбер җиңелүләрен таныйсылары килми. Шуңа күрә еш кына кылычларын чыңлатып алалар.

      Көтмәгәндә, Әхмәт хан үзе Мәскәүне «кытыклап» алырга ният итә. Василий куркуыннан каладан ук чыгып кача. Югыйсә татарлар аны тәхеттән төшерергә дип түгел, ясак җыю өчен генә кузгалган булалар. Морадларына ирешүгә кайтып китәләр. Тик төшкән абруйны тиз генә кире кайтара алмыйсың шул.

      Өстәвенә Казан ханлыгы, ныгып, Мәскәүгә яный башлый. Янау гынамы, Олуг Мөхәммәд улы Мәхмүдәк яу белән килә. Бу юлы инде Василий качып котыла алмый, әсирлеккә төшә. Шулай да Казан ханы аңа каты бәрелми, алтын-көмеш бәрабәренә азат итә.

      Василийны 1445 елның 1 үктәбрендә тоткынлыктан чыгаралар. Шул ук көнне кичен, гомер булмаганны, Мәскәүдә җир тетри. Бу вакыйга халыкны тагын да куркуга төшерә. Төннәрен теләктә үткәрә. Иртә белән, яңадан-яңа бәла-казалар килмәсен дип, ярлыкау догасына басалар.

      Бу дөреслеккә дә туры килә. Юрийның уллары Шемяка белән Косой «Олуг кенәз, Мәскәүне татарларга биреп, үзе Тверьгә күчмәкче була икән, әсирлектән котылу өчен, казнаны таратып бетергән икән» дигән гайбәт тараталар, халыкны Василийга каршы һөҗүмгә өндиләр.

      1447 елның 12 февралендә фетнәчеләр Кремльгә үтеп керә, сакчыларны кырып, олуг кенәзнең хатынын, анасын, якыннарын кулга алалар. Василий бу вакытта чиркәүдә була.

      Дөресен генә әйткәндә, Шемякадан бу этлекне көтмәгән була әле ул. Чөнки, татулашып, ант эчүләренә күп вакыт узмаган. Шуңа күрә, тыны-көне бетеп, бу куркыныч хәбәрне китергән адәмне олуг кенәз сүгеп ташлый: «Безнең араны болгатып йөрмәгез», – ди. Шулай да, шиге төшеп, бер бүлмәгә кереп бикләнә.

      – Олуг кенәз кая? – дип оран сала фетнәчеләр.

      Василий «астына җибәрә», ялынырга тотына:

      – Туганым! Зинһар, ярлыка! Мине бу изге храмны ташлап чыгарга мәҗбүр итмә. Мин гомерлеккә шушында калам, үлемем дә шушында булыр, – ди.

      Хәйләсе барып чыкмый патшабызның. Икенче көнне Шемяка Василийны сукырайта (Тёмный кушаматы шуннан соң бирелә).

      Тиздән Шемяканың үзенә дә агулы шәраб эчерәләр. Ниһаять, Василий иркен сулыш ала. Дошманы Шемяканы юк итүдә күрсәткән ярдәме өчен Олуг Мөхәммәднең улы Касыймга Ока елгасы буенда Городец шәһәрен багышлый. Тик саулыкка гына туймый, картаймыйча үлеп китә. Илһамга исә мәсхәрәле рәвештә мәхбүс бүреге кигезәләр. Туган-тумачасын, кардәш-ыруын, якыннарын җәзага тарталар.

      Илһамның ханлыгы әнә шулай бик фаҗигале төстә төгәлләнде. Үзе гаепле. Нигәдер эчүгә сабышты, хәмер белән дуслашты. Иван Казанга яу белән килгән көннәрдә дә акылына килмәде. Гаскәре дә әзерлексез иде, бик тиз хәлдән тайды. Алгазый