Әсәрләр. 3 томда / Собрание сочинений. Том 3. Мухаммет Магдеев

әлбәттә, үләсе килми иде.

      Казармада главстаршина белән минем арада ямьсез аңлашу булды.

      – Әти мине урламаска өйрәтте, теләсә нишләтегез, мин урлый белмим, – дидем.

      Главстаршина мыекларын чәйнәде:

      – Сиңа кем кушты урларга. Митя ты с трудоднями, деревня, салага, – дип эт итте. – Мин бит юнәтергә куштым…

      Гомер юлында мин байтак әйберемне урлаттым (арада иң кызганычлары – китаплар), шул вакытларда әтине аеруча ачык искә ала торган булдым.

      Укытучы алдында белгәнеңне яшермә. Бераз белсәң, кул күтәр. Укытучы үзе ярдәм итәр.

      Монысы – аңлау өчен иң кыены булды. Безнең тирән ышануыбызча, укытучы бары тик укучыны тотар, батырыр, «ике»ле (ул заманда «начар») билгесе куяр өчен генә дөньяга килгән иде. Әти исә үзенекен алга сөрде:

      – Аз гына белсәң, укытучыга ярдәмгә кил. Ул бит үз эшенең нәтиҗәсен белер өчен, тилмереп класска карап тора. Син ярдәм итсәң, ул сине ташламый.

      Әти дәресләре гомер буе миңа ярдәм итте.

      Әти инде олайган, балалар күп иде. Ул инде укытмый, бакчада гына эшли. Кич. Әти идәнгә мендәр салып сузылып ята да өстәл янында дәрес әзерләп утырган балаларын тыңлый. Аеруча рус теле дәресләрен. Кычкырып укыта. Әйтә алмый торган сүзне яткан җирдән әйтеп җибәрә. Мине иң гаҗәпләндергәне шул иде. Ничек инде ерактан торып китапта ни язылганны белергә?

      Ә кайвакытта ул кызып китә дә «Диктовка» яздыра. Ул яздырган җөмләләрдән икесе хәтергә бик нык сеңеп калган. Беренчесе:

      «Если я знаю, что знаю мало, то добьюсь того, чтобы знать больше…»

      Бу җөмлә В. И. Ленинның чыгышыннан икәнен мин 1937 елгы дәфтәрләрдән белдем. Дәфтәр тышына шуны язалар иде. Әти әйтеп яздыра торган икенче җөмләне мин ни өчендер Горькийныкы дип хәтерләп калганмын.

      Кемнеке булса да булгандыр, әти, яткан җиреннән торып, бу җөмләне язган апаларның кәгазен тикшереп, һәрберсенә көн саен билге куя иде. Ә җөмлә, минем хәтерем ялгышмаса, менә мондый иде:

      «Жена коллежского асессора Онуфрия Артамоновича, сидя на террасе, потчевала околоточного винегретом». Минем апалар (ә мин яза белмим – эш рәхәт!), гадәттә, өч сүзне яза белмиләр иде. Болар: асессор, потчевала, винегрет. Кайвакытта «Ануфрий»мы, «Онуфрий»мы дип аптырап калучылар да була иде.

      Ара-тирә әти әйтеп куя иде:

      – И-их, бер марҗа китереп укытырга сезне…

      Бу сүзгә әнидән башка барыбыз да әсәренә идек. Нәрсә, кем икән ул безне олы дөньяга чыгарырлык марҗа?

      Әти кайвакытта сүзнең этимологиясе белән дә шөгыльләнә иде. Өйдә укучылар күп, нигә әле эксперимент алып бармаска, нигә әле проблемалы ситуацияләр тудырмаска? Һәм әти, идәнгә сузылып яткан килеш, проблемалы ситуация тудыра. Ул бер җыр әйтә. Ул җырның беренче икеюллыгы нинди булгандыр, анысын белмим, әти исә «ситуацияне» соңгы икеюллыктан тудыра иде.

      Күпкә түзгәнне азга түзмичә,

      Ятларга каласың.

      Ә менә болай булса ничек? Бәлки, соңгысы дөрестер?

      Күп түзгәнне азга түзми

      Чи ятларга каласың…

      Мондый грамматика дәресләре безнең өйдә байтак кичләрне ала иде.

      Орнитология.