Aya Səyahət. Жюль Верн

-da vətəndaş müharibəsi illəri idi. Həmin vaxt Merilend ştatının əsas şəhərlərinin birində – Baltimorda «Topçular klubu» yaradılmışdı. Müharibə insanların döyüş əhvali-ruhiyyəsini əməllicə yüksəltmişdi. Odur ki hamı işini-gücünü atıb bu kluba üzv yazılırdı. İş o yerə çatmışdı ki, hətta ticarətçilər belə piştaxtalarını tərk edir, «Topçular klubu» na üzv olur, bir göz qırpımında zabitə çevrilirdilər.

      Amerikanlar artilleriya sahəsində avropalıları ötmüşdülər: qısa vaxtda çox uzaq məsafələri vuran qeyri-adi ölçüdə toplar yaratmışdılar. Əslində, burada təəccüblü heç nə yoxdur: axı yankilər dünyada ən yaxşı mexaniklərdir. Onlar sanki mühəndis doğulublar.

      1861–65-ci illərdə baş verən vətəndaş müharibəsi şimallılarla cənublular arasında gedirdi. Bu savaş zamanı topçular xüsusi hörmət qazanmışdılar. Çünki döyüşlərin taleyini daha çox onların bacarığı, məharəti həll edirdi.

      Elə Baltimordakı «Topçular klubu» da buna görə yaranmışdı. Cəmi bir ayda kluba saysız-hesabsız üzv yazıldı. Şərt isə sadə idi: kluba üzv olmaq istəyən şəxs ya yeni top icad etməli, ya da mövcud olanlardan hər hansı birini təkmilləşdirməli idi.

      Nəticədə ABŞ-da az qala hamı ixtiraçı olmaq fikrinə düşmüşdü. Amerikalılar nəhəng silah icad etmək üçün bir-biri ilə yarışırdılar. Hər kəs digərindən daha uzaq məsafəni vura bilən top düzəltməyə çalışırdı. Bu zaman arzuedilməz hadisələr də baş verirdi; məsələn, həmin topların sınağı zamanı bir də görürdün, mərmi təsadüfən yaxınlıqdan keçən kiməsə tuş gəldi və onu param-parça etdi. Belə qurbanların sayı-hesabı yox idi.

      İnanmazsınız, amma «Topçular klubu» nun hər bir üzvü «orta hesabla» iki min üç yüz yetmiş beş adam qətlə yetirmişdi!

      Belə çıxırdı ki, müharibə bir qıraqda qalmışdı, bu klub üzvlərinin özləri insan nəslinin kökünü kəsməyə girişmişdilər. Hətta özləri də savaşa qoşulduqlarından döyüş meydanında həlak olan klub üzvləri də az deyildi. Lakin bütün bunlar «Topçular klubu» nun üzvlərini öz inadkarlığından geri döndərə bilmirdi.

      Di gəl, günlərin bir günü baş verən bir hadisə onların kefinə əməlli-başlı soğan doğradı. Belə ki, şimallılarla cənublular bir-birini qırmaqdan əl çəkdilər: sülh müqaviləsi imzalandı və vətəndaş müharibəsi başa çatdı! Bununla da atəş səsləri kəsildi, qısalüləli topların gurultusu susdu. Digər silahlar kimi toplar da öz vəzifəsini başa vurdu və onları cəbbəxanalara yerləşdirdilər. Qanlı-qadalı müharibə əvvəlcə acı xatirələrə çevrildi, sonra isə, ümumiyyətlə, unudulmağa başladı. Amansız döyüşlərin getdiyi torpaqlar pambıq tarlalarına çevrildi. İnsanların göz yaşları qurudu, onlar əyinlərindəki matəm libasını çıxarıb adi həyata qayıtdılar.

      Beləcə, «Topçular klubu» nun üzvləri işsiz-gücsüz qaldılar. Artıq onlara ehtiyac yox idi.

      Düzdür, bəziləri hələ də yeni və nəhəng silahlar icad etmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırdılar. Lakin bir halda ki həmin silahlara artıq ehtiyac qalmamışdı, bunun nə mənası vardı?

      Aylar keçdikcə «Topçular klubu» nun yerləşdiyi binadan yavaş-yavaş əl-ayaq kəsildi, masaların üstündəki qəzetləri kif basdı. İndi burada tək-tük yankiyə rast gəlmək olardı. Onlar da bütün günü mürgü döyməklə məşğul idilər. Həmin yankilərdən biri – Tom Qanter elə hey donquldanırdı.

      – Burada adam lap dəli ola bilər! – o, bir dəfə dedi. – Gör nə vaxtdır işsiz-gücsüz oturmuşuq! Bu nə həyatdır!

      – Hə, xoşbəxt günlərimiz geridə qaldı! – Bilsbi adlı başqa bir yanki onunla dərhal razılaşdı. – Dünənəcən sanki cənnətdə idik! Dayanmadan qısalüləli ağır toplar icad edir, onunla düşmənə atəş açırdıq. İxtira uğurlu alınıbsa, hərbi rəhbərlik gəlib şəxsən adamın əlini sıxırdı. İndisə müharibə yoxdur və hamı gedib işinin-gücünün dalınca. Biz isə avara qalmışıq!

      – Düz deyirsən, Bilsbi! – bu dəfə polkovnik Blemsberi dilləndi. – Aqibətimiz heç yaxşı olmadı!..

      – Ən pisi isə odur ki, bundan sonra üfüqdə yeni müharibə də görünmür! – Maston dərin ah çəkdi. – Hərçənd elə bu səhər mən yeni mortiranın[1] çertyojunu hazırlamışam. Bu silah istənilən müharibənin gedişini dəyişə bilər!..

      – Doğrudan? – Mastonun bu yeni icadının uğurlu sınağını qeyri-ixtiyari şəkildə gözləri önündə canlandıran Tom Qanter dilləndi.

      – Doğrudan! – Maston qətiyyətlə cavab verdi. – Ancaq adama deyən gərək, belə mürəkkəb hesablamalar üzərində nəyin naminə baş sındırmısan? Axı çətin bir də müharibə olsun.

      – Sizinlə razıyam, – polkovnik Blemsberi dedi. – Lakin Avropada müharibələrin hələ də davam etdiyini unudursunuz. Bu icadınız orada çox işə yaraya bilər.

      – Onlardan bizə nə?

      – Necə yəni «onlardan bizə nə»? Bəyəm avropalılara öz xidmətimizi təklif edə bilmərik?

      – Siz nə danışırsınız?! – Bilsbi çığırdı. – Başqa xalqların naminə silah ixtiraçılığı ilə məşğul olmaq?

      – Heç məşğul olmamaqdan daha yaxşıdır! – polkovnik bəyan etdi.

      – Əlbəttə, yaxşıdır! – Maston əlavə etdi. – Amma bu haqda düşünməyə də dəyməz.

      – Niyə? – polkovnik təəccüblə soruşdu.

      – Çünki Köhnə dünyada, yəni Avropada hərbi karyera qurmaq elə də asan deyil. Orada hərbi xidmətə podporuçik rütbəsindən başlamasalar, axırda komandan olmağı ağıllarının ucundan da keçirmirlər. Bizdə isə bu, su içimi kimi bir şeydir. Bir-iki silah icad etmisənsə, vəssalam! «Topçular klubu» nun üzvləri arasında adi ticarətçidən polkovnikə çevrilən azdır?!

      – Belə çıxır, əlacımız bircə tütün əkməyə, ya da balina yağı satmağa qalır! – Tom Qanter məyus səslə dedi.

      – Necə?! – Maston sanki ildırım vurubmuş kimi bağırdı. – Biz yeni odlu silahlar icad etmədən ömrümüzü başa vuracağıq? Bu ki faciədir! Yəni, doğrudan, tale bir daha üzümüzə gülməyəcək və bir də heç vaxt müharibə görməyəcəyik?

      – Hə, Maston, – polkovnik Blemsberi dedi, – artıq bəxtimiz bağlanıb. Çətin ki bir daha müharibə olsun.

      – Düz sözə nə deyəsən! – Maston yenidən dərin ah çəkdi. – Yeni müharibə üçün minlərlə bəhanə tapmaq olar. Di gəl, savaşdan ötrü, sadəcə, bəhanə kifayət deyil. Gərək Birləşmiş Ştatların prezidenti də müharibə arzusunda olsun. Görəsən, o, yeni savaşa başlamaq fikrinə necə baxardı?

      – Pis! – Bilsbi sakitcə dedi.

      – Elə isə şərəfimə and olsun ki, – Maston çığırdı, – növbəti seçkidə mən ona səs verən deyiləm!

      – Heç bizim səsimizə də ümid bəsləməsin! – digərləri də bir ağızdan dilləndilər.

      – Beləliklə, – Maston dedi, – son sözüm budur: əgər yeni icad etdiyim topu əsl döyüş meydanında sınaqdan keçirməyə imkan yaratmasalar, «Topçular klubu» ndan çıxacağam.

      – Elə biz də! – yoldaşları bu dəfə də onu dəstəklədilər.

      Aydın görünürdü ki, belə getsə, tezliklə «Topçular klubu» nun izi-tozu da qalmayacaq.

      Lakin bu söhbətdən cəmi bir gün sonra gözlənilməz hadisə baş verdi. Bütün klub üzvləri belə bir məktub aldılar:

      «Baltimor, 3 oktyabr.

      «Topçular klubu» nun sədri olaraq klub üzvlərinə bildirirəm ki, bu ayın 5-də ümumi iclas çağırılır. İclasda hər kəsin marağına səbəb olacaq bir xəbər çatdıracağam. Ona görə də klub üzvlərindən xahiş edirəm ki, işlərini təxirə salıb iclasa təşrif buyursunlar.

Hörmətlə,sizin İmpi Barbiken P.P.K.».

      2

      Oktyabrın 5-i axşama

1

Mortira – qısalüləli top