Səlahəddin Əyyubi. Петр Ефимович Люкимсон

Onların fikrincə, Qüds kralı ilə üzülüşmək və Nurəddindən yardım istəmək lazımdır. Şavirin sarayındakı Dəməşq casusları bütün bunlar barədə mütəmadi olaraq Suriyaya məlumat yollayırdılar.

      Misirin gələcək taleyini isə 1168-ci ilin payızında baş verən hadisələr müəyyənləşdirdi. Avropadan yardıma gələn qüvvələr sayəsində daha da güclənən I Amori Qahirədə saxladığı qarnizona kömək bəhanəsi ilə Misirə soxuldu. Tez bir zamanda Bilbeysi tutdu. Şəhər heç bir müqavimət göstərməsə də, xaçlılar Bilbeysi sözün əsl mənasında qan gölünə çevirdilər. Uşaq, qadın, qoca demədən hamını qılıncdan keçirdilər. Heç bir izahı olmayan bu qəddarlıq Misir xalqını dəhşətə gətirdi. Həmin qırğından sonra yalnız sadə insanlar yox, hətta o vaxtacan xaçlılara kifayət qədər tolerant yanaşan kübar qahirəlilər də onlardan üz döndərdilər. İşi belə görən Şavirin dünənəcən müttəfiq olduğu Qüds krallığına savaş elan eləməkdən başqa yolu qalmadı. Firəng ordusunun paytaxta yaxınlaşdığını öyrənən Şavir Qahirənin «Köhnə şəhər» adlanan hissəsini yandırmağı əmr etdi. Oradakı əhalini isə X əsrdə salınmış yeni məhəllələrə köçürtdü. Köhnə Qahirədə yanğınlar düz bir ay davam etdi. Bu alov «divarı» xaçlıların irəliləməsinə ciddi şəkildə mane oldu. Xəlifə əl-Ədid isə tələm-tələsik Nurəddinə məktub göndərdi. Həmin məktubun içinə saç telləri qoyulmuş və belə yazılmışdı: «Bu mənim qadınlarımın telləridir. Yalvarırlar ki, gəlib onları kafirlərdən qurtarasınız».

      Artıq Dəməşqin, eyni zamanda Hələbin hakimi olan Nurəddinin əlində Şirkuhu yenidən Misirə göndərmək üçün tutarlı əsas vardı. Bu fürsəti əldən buraxmaq axmaqlıq olardı. Məktubun yetişdiyi gün Şirkuh Xoms şəhərində idi. Nurəddin Səlahəddinə tapşırdı ki, təcili əmisinin yanına gedib ona Hələbə dönməsini çatdırsın. Şirkuhun casusları yaxşı işləyirdi. Ona son baş verənlərlə bağlı çoxdan məlumat çatdırmış, Şirkuh da məsələdən hali olan kimi Xomsdan yola çıxmışdı. Odur ki əmi və qardaşoğlu yarı yolda rastlaşdılar. Şirkuh Səlahəddinə hər şeydən xəbərdar olduğunu dedi, ikisi birlikdə Nurəddinin yanına tələsdilər. Dəməşq hakimi ilə görüşdən sonra nələrin baş verəcəyini təsəvvür etmək çətin deyildi: Nurəddin Şirkuha Misir üzərinə hərbi yürüşə başlamağı, üstəlik, bu dəfə də Səlahəddini özünə baş köməkçi götürməyi əmr edəcəkdi. Bəzi tarixçilərin yazdığına görə, Səlahəddin əvvəlki iki yürüşdə olduğu kimi, indi də Misir səfərində iştirak etmək fikrindən uzaq idi və bunu əvvəlcədən əmisinin diqqətinə çatdırmışdı.

      «Səlahəddin məni görüb dedi: «Bu səfərə çıxmağı hamıdan az arzulayan mənəm. İxtiyar öz əlimdə olsa, qətiyyən yürüşə qoşulmazdım»», – o dövrün məşhur ərəb tarixçisi, eyni zamanda sonralar Səlahəddin Əyyubinin bioqrafı kimi tanınan Bəhaəddin Şəddad (1145–1234) belə yazır. «Səlahəddinin həyatı» adlı əsər qələmə almış tarixçi dərhal da əlavə edirdi: «Uca Allah belə buyurur ki, bəzən sizin ürəyinizcə olmayan bir şey sizin xeyrinizə olur». Görünür, bunun başlıca səbəbi Səlahəddinin əvvəlki hisslərinin yenidən güclənməsi idi: o, dinc, ruhani həyat tərzi keçirmək istəyirdi.

      Misirə üçüncü səfər zamanı Səlahəddinin ayaqları az qala yerimirdi, sanki onu dara çəkməyə aparırdılar. Gələcək sultan bunu gizlətmirdi də… Sonralar həmin səfərdən söz düşəndə də dəfələrlə bunu etiraf eləmişdi.

      Nəhayət, 1168-ci ilin dekabrında Suriya ordusu Misirə daxil oldu. Ancaq gözlənilən qanlı toqquşma baş vermədi: ötən yürüşdə olduğu kimi, bu dəfə də suriyalılar tərəfindən tələyə salınacağından qorxan I Amori 1169-cu ilin yanvarın ilk günlərində ordusunu geri çəkərək Fələstin torpaqlarına qayıtdı. Həmin il yanvarın 8-də Şirkuh təntənəli şəkildə Qahirəyə daxil oldu. Şavir həm firəngləri qovduğuna görə minnətdarlığını ifadə etmək, həm də keçmiş xəyanətlərinin bağışlanması üçün əfv diləmək niyyəti ilə Şirkuhun ayaqlarına döşəndi. Ancaq Şirkuh onu bağışlamaq fikrində deyildi. O bilirdi ki, Şavirin «tövbə»sinin səmimiliyinə inanmaq sadəlövhlükdür və gələcəkdə bunun əziyyətini çəkə bilər.

      Bəs, görəsən, Şirkuh dönüklüyü az qala özünə peşə eləmiş Şaviri necə cəzalandırmışdı? Bununla bağlı bir neçə versiya var. Versiyalardan biri belədir: Şirkuhla Səlahəddin vəziri özləri ilə götürüb xəlifə əl-Ədidin sarayına gəlirlər. Xəlifənin yumru və xəstəhal sifəti, qadın səsini xatırladan incə səsi Səlahəddini pis mənada heyrətləndirir.

      «Sən bizi köməyə çağırmışdın. Budur, biz gəlmişik!» – Şirkuh xəlifəyə deyir. Əl-Ədid ona təşəkkür edib mükafat olaraq nə istədiklərini soruşur, Şirkuh cavab verir: «Şavirin başını!» Xəlifə əl işarətiylə razılığını bildirəndən sonra vəzirin kəlləsi qoparılır. Deyilənə görə, Şirkuh vəzirin başını bədənindən şəxsən öz əliylə ayırmışdı…

      Yeri gəlmişkən, Şavirin kəlləsi barədə də iki rəvayət var. Bir rəvayətdə deyilir ki, Şirkuh keçmiş düşməninin kəsik başını bütün Qahirəyə nümayiş etdirmiş, bununla da verdiyi sözü tutduğunu – qətlə yetirilən elçisinin qisasını artıqlaması ilə aldığını göstərmək istəmişdi. Başqa bir rəvayətə görə, vəzirin kəlləsi Bağdad xəlifəsinin sarayına göndərilir.

      Misirdə qəbul edilmiş qaydalara görə vəziri devirən adam onun yerini tuturdu. Beləliklə, 1169-cu il yanvarın 18-də Şirkuh Şavirin yerinə keçdi və Misirdə faktiki hakimiyyət sahibi oldu. Bununla da çoxdankı arzusu həyata keçdi.

      Həmin vaxt Şirkuhun ixtiyarında Nurəddinin iki min süvarisi, altı min muzdlu türkmən atlısı, beş yüz məmlük, bir neçə min kürd döyüşçüsü vardı. Bu qədər böyük bir ordunu nə iləsə saxlamaq lazımdı: sərkərdələrdən tutmuş sıravi əsgərlərə qədər hər kəsi maddi cəhətdən razı salmaq lazımdı, əks halda fərarilik baş alıb gedə bilərdi. Şirkuh isə böyük sərkərdə olsa da, dövlət işlərindən başı çıxmırdı. Üstəlik, dövlət işləri ilə məşğul olmağa həvəsi də yoxdu. Buna görə də Misirin idarəçilik məsələləri 31 yaşlı Səlahəddinin üzərinə düşürdü. Atasından öyrəndikləri, kitablardan aldığı biliklər, Nurəddinin sarayında topladığı təcrübə indi onun əməlli-başlı karına gəldi. Çox keçmədən Misirin faktiki hökmdarı artıq Səlahəddin idi. Şirkuhun başı isə bir-birini əvəzləyən ziyafətlərə, təmtəraqlı məclislərə qarışmışdı. Ət yeməklərinə düşkün olan yeni vəzir yeməklə doymur, bəs deyincə şərab, şərbət içirdi. Hər belə ziyafətdən sonra mədəsində kəskin ağrılar başlayır, yaxın adamları ona pəhriz saxlamasını məsləhət görsə də, bu öyüdləri bir qulağından alıb digərindən ötürürdü. Nəticədə 1169-cu il martın 23-də növbəti ziyafətdən sonra Şirkuhu qəfildən öskürək tutdu və yerə yıxıldı…

      Onun qəfil ölümü ordunu yasa batırdı və qarışıqlığa səbəb oldu. Vəzirin dəfnindən sonra əmirlər məsləhətə yığışdılar. Uzun-uzadı çıxışlardan sonra Səlahəddin yeni vəzir seçildi. Bunun bir neçə səbəbi vardı. Birincisi, demək olar, onların heç birinin şübhəsi yoxdu ki, son nəfəsdə macalı olsaydı, Şirkuh da qardaşı oğlunu öz varisi elan edərdi. İkincisi, Səlahəddin onsuz da dövlət məsələləri ilə yaxından məşğul idi, qısa müddətdə