Səlahəddin Əyyubi. Петр Ефимович Люкимсон

kəndin gəliri də bundan sonra ona çatacaqdı. Üstəlik, Dəməşqin düz mərkəzində ona mülk veriləcəkdi.

      Nəticədə on yaşında ikən Səlahəddin ailəsi ilə birgə bu dəfə də Dəməşqə köçməli olur. Şöhrəti hər yerə yayılan, «Şam» adı ilə də məşhur olan bu böyük şəhərdə o, yeniyetməlik çağlarını keçirəcək, püxtələşəcək, çox sonralar – gücünün, qüdrətinin zirvəsinə çatdığı illərdə, sultan olduqda isə bir neçə dəfə yolunu buradan salmalı olacaqdı…

      Səlahəddin artıq vəliəhddir

      Maraqlıdır ki, Səlib yürüşlərinə7 və aramsız daxili çəkişmələrə baxmayaraq XII yüzillikdə Suriya kifayət qədər firavan bir ölkə idi. Avropadan gələnlər onun qədimliyi və gözəlliyi, əhalisinin özünəməxsus həyat tərzi qarşısında heyranlıqlarını gizlədə bilmirdilər. Ölkənin cah-calallı şəhərlər siyahısında Dəməşq əsas yer tuturdu. Tarixi çox qədimlərə gedib çıxan bu şəhər onu ilk dəfə görənləri ovsunlayırdı. Dəməşq möhkəm qala divarlarıyla əhatə olunmuşdu. Burada o dövr üçün nadir sayılan beşmərtəbəli evlərlə belə qarşılaşa bilərdin. Dar ayaqda bu evlərin hər biri alınmaz qalaya çevrilir, düşmən işğalına meydan oxuyurdu.

      Dəməşq səyyahları və tacirləri xüsusilə özünün nəhəng bazarı ilə heyrətləndirirdi. Təkcə bazarı başdan-ayağa dolaşmaq, burada satılan mallarla ötəri tanış olmaq üçün bir gün vaxt tələb olunurdu. Şəhərdə həmçinin öz dövrü üçün kifayət qədər mükəmməl silahlar hazırlanan emalatxanalar vardı. Dəmirçilərin yerli poladdan düzəltdiyi qılınc və xəncərlər, deyilənə görə, hətta zirehi belə asanlıqla kəsə bilirmiş.

      Dəməşq eyni zamanda əzəmətli məscidləri ilə məşhur idi; həmin məscidlər yalnız ibadətgah kimi fəaliyyət göstərmirdi. Onlar şəhərin ictimai həyatının canlanmasında da mühüm rol oynayırdılar. Məktəb-mədrəsələrdə yeniyetmələrə, gənclərə islam elmi və hüququ öyrədilirdi. Hamam və qəhvəxanalar isə təkcə istirahət məkanları yox, eyni zamanda poeziya və fəlsəfə həvəskarlarının sevimli toplantı yerləri idi. Suriyanı daha çox ərəb ölkəsi, elə Dəməşqi də daha çox ərəb şəhəri sayırlar. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, onun əhalisinin əksəriyyətini ərəblər yox, türklər, kürdlər və islamı qəbul etmiş digər xalqlar təşkil edirdi. Bu xalqlar öz etnik mənsubiyyətlərini arxa plana keçirmişdilər və özlərini, sadəcə, «müsəlman» adlandırırdılar. Ona görə də avropalılar Suriya əhalisini ucdantutma ərəb sayırdılar.

      Dəməşqdə yəhudilərin və xristianların (əsasən, ermənilər, yunanlar, arameylər) da sayı az deyildi. Bu mənada Suriyanın indiki paytaxtı o zamanlar, müasir təbirlə desək, sözün həqiqi mənasında kosmopolit şəhər idi. Rəngarəng mədəniyyətlər, adət-ənənələr, müxtəlif dil və inanclar – bütün bunlar Səlahəddinin şəxsiyyət kimi formalaşmasında təsirsiz qala bilməzdi. Əlbəttə, şəhərin müsəlman əhalisi öz dinlərini kifayət qədər yüksək tuturdular; bununla belə, başqa dinlərlə də maraqlanırdılar. Qəhvəxanalarda hər kəs öz fikrini azad şəkildə ifadə edə bilir, din başda olmaqla müxtəlif mövzularda saatlarca qızğın müzakirələr gedirdi. İslamda haram buyurulduğundan şərab şəhərin, sadəcə, xristian məhəllələrindəki meyxanalarda verilirdi. Bu meyxanalara gedənlər eyni zamanda şeirdən, musiqidən həzz alırdılar. Yeri gəlmişkən, bu cür ab-hava həmin vaxt müsəlman Şərqindəki böyük şəhərlərin çoxu üçün xarakterik idi. İnsanlar bu cür məkanlarda olduqca azad, sərbəst idilər: qorxub çəkinmədən həm hakimiyyət nümayəndələrini, həm də dini liderləri tənqid edə bilirdilər.

      O dövrün bir çox görkəmli şairlərinin şeirlərində belə Şərq intibahının ab-havası aydın şəkildə duyulmaqda idi. Bu həmin ab-havadır ki, Səlahəddinin xarakterinə və dünyagörüşünə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdi.

      Gələcəyin qüdrətli sərkərdəsi Dəməşqdə təhsilini daha da artırmışdı. Xüsusilə dini savadı çox yüksək idi, üstəlik, böyüdükcə dini şövqü daha da gücləndi, hətta arada fanatizm həddinəcən çatdı. Lakin tədricən onun həyata baxışları püxtələşdi, poeziyaya marağı və həvəsi artdı. Hətta xristian məhəllələrindəki meyxanalara da getməyə başladı. İndi o, varlı və nüfuzlu ailələrdən çıxmış Dəməşq gənclərinə xas həyat tərzi keçirirdi. Eyni zamanda hərb sənətinin incəliklərini öyrənir, atasının şəhərətrafındakı at tövləsinə tez-tez baş çəkir, cins atları minib çapırdı.

      Bu yerdə bir az əvvələ qayıdıb deyək ki, Səlahəddinin 11 yaşı olanda onun həyatını başdan-başa dəyişən bir hadisə baş vermişdi. Böyük qardaşı Şahinşah qəfildən xəstələnmiş və dünyasını dəyişmişdi. Onun İzəddin və Təkiyəddin adında iki oğlu qalmışdı. Qaydalara görə, Nəcməddin Əyyubun varisi onun ortancıl oğlu Turanşah olmalı idi. Lakin Nəcməddin belə qərara gəldi ki, Turanşah vəliəhd olmaq üçün lazımi keyfiyyətlərə malik deyil. Ona görə də vəliəhdlik Səlahəddinə keçdi.

      Böyük oğlunun ölümündən bərk sarsılan Nəcməddin Əyyub o vaxtdan kiçik oğluna xüsusi qayğı göstərməyə başladı. Tez-tez onunla şəhərətrafına çıxır, tabeçiliyindəki kəndlərə baş çəkir, müxtəlif mövzularda söhbətlər edərdi. Bütün bunlar Səlahəddin üçün, bir növ, həyat dərsləri idi. Atası oğluna dünyanın hər üzünü öyrətməyə çalışır, bununla onu böyük işlərə hazırlayırdı.

      1152-ci ildə 14 yaşında ikən Səlahəddin öz əmisi Şirkuhun tövsiyəsi ilə Hələbə getdi. Orada özünə torpaq aldı. İki il sonra onun bir vuruşmada iştirak etdiyi bildirilir, lakin həmin döyüş barədə heç bir ətraflı məlumat yoxdur. Bircə o bəllidir ki, bu vuruşmada Səlahəddin elə bir hünər göstərməyib. Sonra isə Dəməşqə qayıdıb.

      Dəməşq qaynayır

      Bu o vaxt idi ki, Nəcməddin Əyyub Dəməşq hakimi Unar Müanəddinin xidmətində idi. Müanəddin yaxşı bilirdi ki, əsas düşmənlərindən olan İmadəddin Zəngi ilə Nəcməddini dostluq münasibətləri birləşdirir. Eyni zamanda onu da bilirdi ki, Nəcməddinin qardaşı Şirkuh İmadəddin Zənginin oğlu Mahmud Nurəddinin (1116–1174) baş sərkərdəsidir.

      Buna baxmayaraq Nəcməddin Dəməşq hakiminə sədaqət andı içmişdi və Unar Müanəddin də ondan sonra Dəməşqin müdafiəsini təşkil etməyi Səlahəddinin atasına etibar eləmişdi. Yəqin, belə fikirləşirdi ki, Nəcməddin içdiyi sədaqət andını heç vaxt pozmaz.

      Səlahəddinin atası üzərinə düşən vəzifənin öhdəsindən layiqincə gəlməkdə idi. O, şəhərin müdafiəsini hərb elminin qaydalarına uyğun şəkildə gücləndirir, daha da möhkəmləndirirdi.

      Bəli, taleyin hökmü iki qardaşı fərqli cəbhələrə atmışdı. Onlar əvvəl-axır üz-üzə gələcəkdilər. Bəs bir-birinə əl qaldıracaqdılarmı, qılınc çəkəcəkdilərmi? Bunu zaman göstərəcəkdi.

      Qeyd etmək lazımdır ki, 1146-cı ildə İmadəddin Zənginin ölümündən sonra ətraf əraziləriylə birlikdə Mosul onun böyük oğlu Seyfəddinin, Hələb isə kiçik oğlu Mahmud Nurəddinin ixtiyarına keçdi. Atasının həlak olduğu ilk günlərdən Mahmud Nurəddin Şirkuhu daim öz yanında görmüş, onun dəstəyini, köməyini hiss etmişdi.

      Məsələ

7

Səlib yürüşləri – Qərbi Avropa ölkələrinin Fələstini və başqa əraziləri istila etmək məqsədilə 1096–1272-ci illərdə Yaxın Şərqə hərbi səfərlərinin ümumiləşdirilmiş adı. Tarixdə cəmi səkkiz Səlib yürüşü məlumdur.

I Səlib yürüşü ovaxtkı Roma papası II Urbanın çağırışı ilə 1096-cı ildə başlayıb, üç il davam edib və xristianların Qüdsü ələ keçirməsi ilə nəticələnib.

1147–1150-ci illəri əhatə edən II Səlib yürüşü zamanı xristianlar biabırçı məğlubiyyətə uğrayaraq ölkələrinə əliboş geri dönüblər.

1189–1192-ci illəri əhatə edən III Səlib yürüşünün məqsədi Qüdsü Səlahəddin Əyyubinin əlindən geri almaq idi. Xaçlılar Akka başda olmaqla bir çox əhəmiyyətli şəhəri tutsa da, Qüdsün yenidən ələ keçirilməsinə nail ola bilmədilər.

Ümumiyyətlə isə xristianlar yalnız VI Səlib yürüşü zamanı (1228–1229) Qüdsü tutmağa nail oldular. Lakin 1244-cü ildə müsəlmanlar bu müqəddəs şəhəri geri almağı bacardılar.