Albert Eynşteyn. Лоран Сексик
Читать онлайн.| Название | Albert Eynşteyn |
|---|---|
| Автор произведения | Лоран Сексик |
| Жанр | |
| Серия | Tarixi yaradanlar |
| Издательство | |
| Год выпуска | 0 |
| isbn | 9789952244663 |
Budur, Berndən çox-çox uzaqlarda, Prussiya paytaxtının mərkəzində, kitab şkafları ilə bəzənmiş kabinetdə bir adam jurnal oxuyur. O sanki ovsunlanıb. Jurnalı səhifələyir, bir an sonra əvvəl oxuduğuna qayıdır, başqa nömrəyə əl atır, onu da vərəqləyir. Hərdən gözünü səhifədən ayırmadan, mexaniki olaraq nəsə yazır. O həm bu jurnala, həm də Berlindəki Prussiya Akademiyasının fizika kafedrasına rəhbərlik eləyir. Həmin adam müasir fizikanın yaradıcısı, görkəmli alim, professor Plankdır. Artıq bir neçə həftədir adı hələ elm aləminə çox da məlum olmayan Eynşteynin məqalələrinin üstündə baş sındırır.
Albertin beş məqaləsi onun jurnalında çap olunandan sonra Plank qələmə əl atmaq qərarına gəlir. O, Prussiya Akademiyasının blankına qısa bir məqalə yazır və katibəyə verir ki, zərfə qoysun. Beləliklə, bu adam öz əli ilə başqa birini elm məbədinə daxil edir.
Plank nisbilik nəzəriyyəsinin kəşfini «böyük hadisə» adlandırır. Məqalədə Kopernik də xatırlanır, bununla belə, əlbəttə ki, ilk növbədə Eynşteynin adı ön plana çıxır.
Albert indi Bernin küçələrində vüqarla addımlayır. Çox keçmədən Plankla gənc alim məktublaşmağa başlayırlar. Bundan sonra Plank assistenti Layeni29 Eynşteynin yanına göndərir. Görüşdən qayıdan Laye öz təəccübünü Plankla bölüşür: sən demə, bu böyük zəka sahibi Bernin hansısa patent bürosunda işləyir və mənasız həyat sürürmüş. Dərhal onunla görüş təyin olunur.
Münhendə, Höttingendə, Parisdə Plankın yazdığı məqaləni maraqla oxuyur, «Fizika salnaməsi»nin gözdən qaçan nömrələrini axtarırlar. Eynşteynin yazdıqları saf-çürük edilir: kimlərsə yazılanlardan şövqə gəlir, bir başqaları fırıldaqçılıqdan dəm vurur, üçüncülər isə gözləmə mövqeyi tutur. Lakin bu yeni nəzəriyyə haqqında öz tələbələrinə danışmağa cəsarət edənlər də tapılır.
Nəhayət, 1909-cu ildə Sürix Universitetinin rəhbərliyi iki addım aralıda ideyaları elm aləmini silkələyən gənc alimin yaşadığının fərqinə varır. Universitet Eynşteynə professor yeri təklif etmək barədə düşünür. Ancaq həmin vəzifəyə Fridrix Adler də namizəddir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi o, «Politexnikum»da oxuduğu vaxtdan Eynşteyni tanıyırdı. Fridrix bu xəbəri eşidən kimi öz namizədliyini geri götürür.
1909-cu ilin payızı: Eynşteynlər ailəsi Berndən Sürixə köçür. Oktyabr ayında Albert universitetdə professor vəzifəsinə qəbul olunur. Mileva çox sevdiyi Sürixi bir daha özü üçün kəşf edir. O, xoşbəxtdir, həyatının çox hissəsini burada yaşayacaq. 1910-cu il iyulun 28-də onların ikinci oğlu Eduard dünyaya gəlir.
Eynşteyn artıq tanınmağa başlayıb. Şöhrətin qapıları onun üzünə açılıb. Plank Berlin Universiteti qədər nüfuzlu Praqa Universitetinə məktub yazır. Eynşteyni XX əsrin Koperniki hesab edən alim öz həmkarına gənc tədqiqatçını himayəsinə almağı məsləhət görür. Beləliklə, Eynşteyn Mariya Küri30 ilə eyni vaxtda Cenevrə Universitetinin fəxri doktoru titulunu alır.
Sentyabr. Albert elmi konqresdə Plankla qarşılaşır. Onlar ilk dəfə görüşürdülər.
Görüş çox yaxşı keçir, sanki köhnə dostlar uzun illərin ayrılığından sonra yenidən üz-üzə gəlmişdilər. Bu isti münasibət sonradan möhkəm dostluğa çevrilir, hətta keşməkeşli 30-cu illərin sınağından da çıxır.
Sürix Universitetində doktor Eynşteynin mühazirələri geniş auditoriya toplayır. Artıq Berndə üç-beş adamın yer aldığı mühazirələr geridə qalıb. Tələbələr «yeni Kopernik»i dinləməyə can atırlar. Bununla belə, onun mühazirələrinin xeyli mürəkkəb olduğunu hamı etiraf eləyir. Albert mühazirələrində özünü maraqlandırmayan mövzulara toxunmur. Müəllimin səsində hərdən yorğunluq, əsəbilik duyulur.
Ziyalı mühitində də Eynşteyni barmaqla göstərməyə başlayıblar. Sürixin kübar dairələrində onu həvəslə qəbul eləyirlər. Albert bir neçə dəfə Yunqla31 görüşüb. Eynşteynləri tez-tez ailəlikcə nahara dəvət edirlər. Onlar ömürboyu bu şəhərdə yaşaya bilərlər…
Lakin taleyin gedişatını dəyişmək olmaz. Eynşteyn şöhrət yolunda irəliləmək üçün rahat ailə həyatından ayrılmaq məcburiyyətindədir. Onun şöhrəti artıq İsveçrənin sərhədlərini aşıb.
1910-cu il: Avstriya imperatoru I Frans İosif maarif nazirinin vasitəsilə alimə Praqanın Karl-Ferdinand Universitetində Fizika kafedrasına rəhbərlik təklif edir. Ancaq burada da onun rəqibi var; intəhası, həmin rəqib – görkəmli alim Yuman32 o vaxt Eynşteyn qədər məşhur deyildi. İkisi arasında seçim universitetin nüfuzlu fiziki Lampa33 həvalə olunur və o, Albertə üstünlük verir. Lampın arxasında Plank dayansa da, onun seçimi həyata keçmir və son qərar Yumanın xeyrinə olur. Yuxarıdan belə tapşırıq verilib. Səbəbi isə Eynşteynin milli mənsubiyyətində axtarmaq lazımdır.
Belədə Yuman namizədliyini geri götürür.
1911-ci ilin mart ayı: Albert Avropa fizikasının məbədlərindən birinə daxil olur. Söhbət Mərkəzi Avropanın qədim Praqa Universitetindən gedir. Həmin vaxt bu ali məktəbin rektoru fizikanın atası sayılan Ernst Max idi.
Beləliklə, Eynşteyn Sürixdən gedir. Ulm, Münhen, Aarau, Bern və nəhayət, Praqa… Lakin bu dəfə Albert tək deyil. Mileva göz yaşlarını saxlaya bilmir. O, Sürixi tərk etmək istəmir. Alberti fikrindən daşındırmağa isə gücü çatmır. Eynşteyn tezliklə onları öz yanına aparacağına söz verir. Gənc alim bir əlində yol çantası, digər əlində skripka qatara minir.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.