Qay Yuli Sezar. Филипп Фриман

Romanı tutmuşdular. Bundan başqa, tevtonların və kimbrlərin43 hücumları da kimsənin yaddaşından silinməmişdi. Sezar düşmənlərin hər an yenidən hücum edə biləcəyini söyləyir, cəmiyyətdə qorxu hissi yaratmağa çalışırdı. Gedişat göstərdi ki, bu məsələdə o, yanılmır: həqiqətən də belə bir təhlükə mövcud idi.

      Bir sözlə, ağıllı Sezar növbəti dəfə vəziyyəti düzgün qiymətləndirmişdi. Onun rəqiblərində isə məhz bu cəhət çatışmırdı.

      Beləliklə, üç əyalətə canişin təyin olunan Sezar Romanı tərk edərkən özünü saxlaya bilməyib senat qarşısında öyünməyə başladı. Dedi ki, rəqibləri dəridən-qabıqdan çıxsalar da, ona mane ola bilmədilər. Sezarın bu çıxışı optimatları qıcıqlandırsa da, gələcək hökmdara qulaqburması vermək üçün əllərindən heç nə gəlmirdi. Senatorlar bircə onunla təsəlli tapırdılar ki, canişin vəzifəsinin icrasına başladıqdan sonra Sezar Romadakı siyasi çəkişmələrdən kənarda qalacaqdı.

      Tezliklə xəbər gəldi ki, gözlənilmədiyi halda qelvetlər44 Provinsiyanın sərhədinə toplaşıblar. Sezar ailəsi ilə vidalaşaraq sərhədə doğru yola çıxdı.

      Sezar Alp dağlarını aşır

      Qalliyada belq45, akvitan və kelt (biz onları çox zaman ümumilikdə «qall» adlandırırıq) tayfaları məskunlaşmışdı. Kelt tayfaları qədimdən Mərkəzi Avropada yaşayır, latın və sanskrit dillərinə yaxın bir dildə danışır, özünəməxsus həyat tərzi ilə seçilirdilər. Keltlərin nə dövləti vardı, nə şəhərləri, nə də əzəmətli məbədləri və kitabları… Bununla belə, onlar qorxmaz, cəsur döyüşçülər kimi ad çıxarmışdılar.

      Sezarın vaxtında İspaniya və İtaliyada məskunlaşmış keltlərin torpaqları Romanın nəzarəti altına keçmiş, Provinsiyanın şimalında – Qalliya və Britaniya adalarında yaşayan keltlər isə öz müstəqilliklərini qoruyub-saxlamışdılar.

      Qalların çoxu kiçik kəndlərdə yaşayır, heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olurdu. Eyni zamanda mahir döyüşçü kimi tanınan qallar öz mükəmməl silahları ilə öyünürdülər. Təsadüfi deyil ki, romalılar «gladius» adlanan qılıncı («qladiator» sözü də buradandır) məhz onlardan götürmüşdülər. Yunanlar və romalılar kimi qallar da politeist46 idilər. Tanrılardan ən çox Luqa47 pərəstiş edirdilər. Sezar onu romalıların sitayiş etdiyi Merkuri ilə eyniləşdirirdi. Keltlərin kahinlər kastası isə «druidlər» adlanırdı.

      Qall-qalvetlər qərbdən Cenevrə gölü, şimaldan Yura dağları, şərqdən Reyn çayı, cənubdan isə Alp dağları və Monblanla əhatələnmiş münbit vadidə məskunlaşmışdılar.

      Həmin dövrdə tayfalar arasında amansız müharibələr gedirdi. Döyüşmək kişilərin gündəlik, adi işi kimi qəbul olunurdu. Gəlirli təsərrüfat yerlərinə, digər maddi resurslara malik olan şəhərlər qayğısız yaşamaq imkanından məhrum idi. Çünki bol qənimət arzusu ilə alışıb-yanan qonşu hökmdarlar tez-tez həmin şəhərlərə hücum çəkirdi.

      İndi isə Sezar bu qarışıqlığa son qoymaq fikrindəydi. Onun ixtiyarındakı Roma ordusu yetərincə güclü idi. Bunun kökündə isə həmin vaxt ordunun mütərəqqi yeniliklərə açıq olması, tamamilə yeni prinsiplər üzrə formalaşması dayanırdı. Romalılar təzə savaş üsullarını tez mənimsəyir, köhnəlmiş normalardan asanlıqla əl çəkirdilər. Məsələn, onlar keltlərdən yaxşı qılınc, parfiyalılardan yeni növ nizə düzəltməyi öyrənmişdilər. Buna baxmayaraq, onların qələbəsini daha çox «qorxmaz romalı ruhu» və birgə hərəkət etmək bacarığı şərtləndirirdi.

      Roma qoşunlarının əsasını piyadalar təşkil edirdi. Bunlar əsasən özünü silahla, yaraq-əsləhə ilə təmin edə bilən adamlardı. Roma ordusunda əsas qoşun bölməsi legion idi. Hər legionda dörd-altı min piyada xidmət edirdi. Köməkçi dəstələr və atlı qoşun hissələri də buraya daxil idi. Bu hərbi sistem Roma Respublikasının son günlərinə qədər qorunub-saxlanmışdı.

      Beləliklə, sərhədyanı bölgələrdən həyəcanlı xəbərlər alan Sezar Provinsiyaya doğru hərəkət etməyə başladı. O, Transalp Qalliyasından keçərkən orduya çoxlu yeni əsgərlər cəlb etməli oldu. Çünki Provinsiyada yalnız bir legion dayanmışdı.

      Sezar allobroqların48 yaşadığı torpaqların şimalındakı Cenevrəyə çatan kimi dərhal işə başladı. O, zəfərə tələsirdi: çünki Romanın siyasi həyatında öz mövqelərini möhkəmlətmək üçün təcili uğura ehtiyacı vardı. Bunun üçünsə ilk növbədə əlli il əvvəl Roma ordusunu məğlub etmiş qelvetlərdən intiqam almaq istəyirdi. İndi onun əlinə belə bir fürsət düşmüşdü: Adriatik dənizi sahillərinə doğru köç etməyə hazırlaşan qelvetlər Mərkəzi Qalliyadan keçib-getmək istəyirdilər. Lakin onlar yolboyu iğtişaşlar törədərək Provinsiya və bütün Qalliyada vəziyyəti gərginləşdirə bilərdilər. Bundan isə ancaq və ancaq german tayfaları bəhrələnərdi.

      Sezar vaxt itirməmək üçün Alp dağlarını aşmaq qərarına gəldi. O vaxtacan heç bir sərkərdə bu yoldan keçməmişdi. Alp dağlarında müxtəlif tayfalar ordunun yolunu kəsmək istəsə də, romalılar onları darmadağın etdilər. Sezarın ordusu Alp dağını aşaraq Rona vadisinə endi. Elə bu vaxt kelt tayfalarından olan eduilər49

      1

      Magistratura – Qədim Romada yüksək dövlət vəzifələrinin məcmusu

      2

      Patrisilər – Qədim Romada aristokrat nəslindən olanlar

      3

      Plebeylər – Roma əhalisinin qul olmayan, ancaq aşağı təbəqəyə mənsub hissəsi

      4

      Herkules – Qədim yunan mifologiyasında əfsanəvi obraz olan Heraklı Qədim Romada belə adlandırırdılar.

      5

      Edip

43

Tevtonlar və kimbrlər – german tayfaları

44

Qelvetlər – kelt tayfaları

45

Belq – Şimali Qalliyada və qismən də Britaniyanın qərb sahillərində yaşamış kelt tayfası

46

Politeizm – çoxallahlılıq

47

Luq – kelt mifologiyasında işıq allahı

48

Allobroqlar – ən böyük kelt tayfalarından biri

49

Eduilər – Orta Qalliyada məskunlaşmış kelt tayfası