Bakı - 1501. Азиза Джафарзаде

and içirəm, İsmayıl ibn Şeyx Heydər ibn Şeyx Cüneyd mənim torpaqlarımda yoxdur. Onun ayağı mənim torpaqlarıma dəymir.

      Bəhram qazi igid sərkərdə idi. Cəngavər bir döyüşçünün sözünə inanmadıqları səbəbindən and içməsinə xeyli mütəəssir olmuşdu. «Qəribədir, vallah! Dost-doğma bibisi balalarının ikisini yox eləyib, ürəyi soyumayıb. İndi də düşüb bir xırda uşağın dalına. Guya o, sağ qalsa, ölkə viran olacaq. Mən boyda kişi ilə bu hörmətdə bir zatı yüngülsaqqal eləyib». Bu düşüncələrlə də yerindən dikəlib dilləndi:

      – And olsun indicə əl basdığın Qurana, nə qədər ki mən Rüstəm padşahın xidmətindəyəm, sənin qapın amanda olacaq! Məni bağışla, əmr qulu olmaqdan betər şey yoxdur dünyada.

      Mirzəlinin qəlbinə bir rahatlıq gəldi. Mehribanlıqla qonağına cavab verdi:

      – Nə danışırsan, qardaşım?! Məgər sənin vəziyyətini başa düşmürəm? Pis adamların dili lal olsun, padşahı da yoldan çıxaran, qulağını dolduran onlardır.

      Bəhram qazi ev sahibi ilə vidalaşıb çıxdı. Qoşununu da çəkib getdi. Onlar heç yarım ağac evdən uzaqlaşmamışdılar ki, Mirzəli hakim İsmayılın havadan asılmış «həbsxana»sına yaxınlaşdı, öz əli ilə bağladığı ipləri açdı. Uşağın solğun sifətində gözləri çox iri görünürdü. «Solğun!.. Olar daa!.. Gün işığını harada görüb? Külbədə! Göyü harada görüb? Bacada! Yazıq uşaq!»

      Gülümsəməyə çalışaraq dedi:

      – Şeyxim, daha heç nədən qorxmaya bilərik. Mən Bəhram qazinin sözlərinə inanıram. Nə qədər ki şahın xidmətindədir, bizim ev də amandadır, sən də. Amma yenə də ehtiyatı əldən verməməliyik.

      İsmayıl bu gedişlə Mirzəlinin sarayında tam altı il qaldı.

* * *

      Qabaqda Bayram bəy Qaramanlı gedirdi. Atlı qoşun onun ardınca düz-dünyanı tutmuşdu. Bayram bəy çaya çatınca durdu. Bir atdöşü qədər ondan aralı gələn çarvadar-bələdçi Hüseynə dönüb dedi:

      – Kür budur?

      – Elədir, bəy!

      – Nə lal axır?

      – Lallığına baxma, bəy, adı kimi özü də kürdür.

      – Bu çayı keçmək çətin olacaq?

      – Elədir, qurban!

      – Nə edək?

      – Ayrı yol yoxdur. Ən dayaz, keçməli yer buradır.

      – Bunun harası dayazdır?! – deyə Bayram bəy atının cilovunu çəkdi. Qoşun onlara çatdı. Kimisi çayın lap sahilində atını sulayır, kimisi yəhərdən enib əl-üzünə su vururdu.

      Bayram bəy tərəddüd içində yəhərdə oturub qalmışdı. «Keçin» əmrini verməyə dili gəlmirdi. Atı bu dilsiz axan qorxulu, nabələd suya salmağa cürəti çatmırdı.

      Birdən arxasında dayanmış atlılar aralandılar. Gənc padşah irəli gəldi. Üzü niqablı idi. Şeyx oğlunun üzünü natəmiz adamlar görməməli idi. Niqabı qaldırmadan Bayram bəy Qaramanlıya üz tutub dedi:

      – Niyə durmusunuz? Niyə keçmirsiniz?

      – Hökmdarım, atları bu sulara salmaqdan ehtiyat eləyirəm. Deyirəm, bəlkə, axtaraq, keçməli başqa bir yer tapaq.

      – Bələdçi nə deyir?

      – Buranı məsləhət bilir, hökmdarım!

      «Qibleyi-aləmin» on dörd yaşı vardı. Amma onu yəhər üstündə görənlər iyirmisini haqlamış bir cavan zənn edərdilər. Hərbi zirehli geyimdə qədd-qamətli pəhləvana bənzəyirdi.

      İsmayıl niqabın gözlüklərindən Bayram bəy Qaramanlıya iti bir nəzər saldı: «Görünür, sənin qəlbində düşmənə qarşı kin və qəzəb odu qalanmayıb. Görünür, sən körpə ikən İstəxr qalasında nəm zirzəmilərdə anan və qardaşlarınla birgə yatmamısan. Balışın daşlar, yorğanın buludlar olmayıb. Görünür, səni hər xısıltıdan gizlətməyiblər. Zənbilə qoyub ağacdan asmayıblar. İki qardaşın və bütün nəslin, arvadlı-kişili, uşaqlı-böyüklü qırılmayıb. Yox!.. Onda sən tərəddüd etməzdin. Mənim isə cismim düşmənə nifrət hissi ilə doludur».

      Gənc hökmdar:

      – Ardımca! – deyib qamçısını qaldırdı və atını birinci olaraq lal axan çaya vurdu. Bayram bəy, Lələ Hüseyn bəy, Div Sultan və başqa sərkərdələr gənc hökmdarın qətiyyət və cürətinə heyrət və iftixar edərək onun ardınca düşdülər. Onlar İsmayılın dalınca çayı keçdikcә gәnc hökmdarın nә isә dediyini gördülər. Lәlә Hüseyn bәy sükut işarәsi verdi vә dinlәdi. İsmayıl öz ordusunu ruhlandırmaq, ürәklәndirmәk, yaxın adamlarını daha da cürәtlәndirmək üçün oxuyurdu:

      Nә yerdә әksәn bitәrəm,

      Dada çağırsan yetәrәm,

      Sufilәr әlin tutaram,

      Qazilәr, deyin şah mәnәm.

      Onun sakit, sadә sözlәrinin deyilişindә bir çağırış, qәlblәrә coşqunluq gәtirәn bir deyiş var idi. Bu sәs adamlarının qәlbini ümidlә doldurur, onlara inam tәlqin edirdi. Az sonra dostları, әrәnlәr, ozanlar bu sözlәri dillәrdә әzbәr edәn musiqi parçalarında oxuyub az qala ibadәt himninә çevirәcәkdilər.

      Qırmızı taclı, boz atlı,

      Ağır leşkərә nisbәtli,

      Yusif peyğәmbәr sifәtli,

      Qazilәr, deyin şah mәnәm.

      Xәtaiyәm, al atlıyam,

      Sözü şəkәrdәn dadlıyam,

      Mürtәza Əli zatlıyam,

      Qazilәr, deyin şah mәnәm.

      Beləcə, ordu çayı keçdi. Bir nəfər də tələfat vermədilər. Sonuncu qızılbaş çayı adlayanda Lələ Hüseyn bəyin qəlbindən «şir balası şir doğular» sözləri keçdi. Zahirən gözəl, mənən pak gənc yetirməsinə görə qürur duydu. Sinəsindən hamını riqqətə gətirən «Afərin!» nidası qopdu. Səslər, nidalar göyləri dəldi, ordunu titrətdi.

      – Şeyximiz, mürşidimiz min yaşasın!

      – Var olsun mürşidi-kamil!

      – Yaşasın şahımız!

      Bir tayfanın sonu

      Xəzərin sahilindən xeyli uzaqlarda Ləngəbiz dağ silsiləsinin lap qurtaracağında bir tayfa yaşayırdı. Tayfa karvan ayağından xeyli uzaq, şəhərlərdən aralı bir yerdə məskən salmışdı. Yüz illər idi ki, bu torpaqlar gündə bir cahangirin əlinə keçirdi. Gah monqollar, gah teymurilər, gah ağqoyunlu və daha bilmirəm kimlər gəlib-gedirdilər. Amma tayfanın bu keşməkeşlərdən, demək olar, xəbəri yox idi. Doğrudur, bir zamanlar hansısa islam təbliğatçısı bu yerlərə də gəlib çıxmış, onları islama dəvət etmiş, uzun müddət kənddə yaşamış, burada da ölmüşdü.

      Tayfa ağsaqqalları onu qəbiristanda dəfn etmişdi və məzar müqəddəs bir yerə çevrilmişdi. Amma qoca öləndən sonra tayfanın bir çox köhnə adətləri öz yerinə qayıtmışdı. Adətləri qarılar qoruyub saxlayırdılar. Məsələn, görürdün ki,