Hacı Murad. Лев Толстой

məscidə, atanı çağır.

      Sonra o, Hacı Muradı qabaqlayıb daxmanın yüngül qapısını cırıltı ilə açdı. İçəri qapıdan ortayaşlı arıq bir arvad çıxdı. Onun əynində göy çaxçur1 vardı, sarı köynəyinin üstündən qırmızı bəşmət2 geymişdi. Qucağında yastıq, bir də döşəkçə vardı.

      – Xoş gəlmisiniz, – deyib o, Hacı Muradı salamladı. Sonra daxmanın yuxarı başında qonağa oturmaq üçün yer düzəltməyə başladı.

      Hacı Murad dilləndi:

      – Allah oğlanlarını saxlasın.

      O, yapıncısını, tüfəngini, qılıncını çıxarıb qocaya uzatdı. Qoca onları alıb ev yiyəsinin silahı ilə yanaşı divardan asdı.

      Hacı Murad belindəki tapançanı düzəldib arvadın yerə saldığı döşəkçəyə tərəf getdi. Çərkəzi çuxasının ətəyini geri atıb əyləşdi. Qoca yalın ayaqlarını altına yığıb onunla üzbəüz dizi üstə oturdu. Gözlərini yumdu, əllərini qoşalayıb sifətinə yaxınlaşdırdı, astadan dua oxumağa başladı. Hacı Murad da onun kimi elədi. Duadan sonra ikisi də salavat çevirdi.

      Hacı Murad qocadan soruşdu:

      – Təzə nə xəbər var?

      – Elə bir xəbər yoxdur, – qoca ölgün qırmızı gözlərini Hacı Muradın üzünə yox, sinəsinə zillədi. – Olsa, oğlum bilər.

      Hacı Murad duydu ki, onu maraqlandıran məsələdən qocanın xəbəri var, ancaq danışmaq istəmir. Ona görə də başını yavaşca tərpədib daha heç nə soruşmadı.

      – Elə ürəkaçan bir şey yoxdur, – qoca sükutu pozdu, sözünü üstüörtülü demək istədi. – Dovşanlar baş-başa verib məsləhətləşirlər ki, qartalları necə qovaq. Qartallar da onlara aman vermir, birini orda, birini burda parçalayırlar. Keçən həftə ruslar qonşu aulun ot tayalarını yandırıblar. Allah onların bəlasını versin!

      Bunu deyib qoca hiddətlə xırıldadı.

      Hacı Muradın müridi içəri girdi. Qüvvətli ayaqlarını torpaq döşəmədə geniş ata-ata səssiz, qıvraq addımlarla divara yaxınlaşdı. Yapıncısını, tüfəngini, qılıncını çıxarıb divardakı mıxlara keçirdi.

      Qoca müridi göstərib Hacı Muraddan soruşdu:

      – Bu kimdir?

      Hacı Murad cavab verdi:

      – Mənim müridimdir. Adı Eldardır.

      Qoca:

      – Lap yaxşı, – deyib Eldara Hacı Muradın yanında yer göstərdi.

      Eldar bardaş qurub oturdu, mülayim baxışlarını söhbət eləyən qocaya zillədi. Qoca sözlərinə davam etdi:

      – Keçən həftə aulun cavanları iki rus əsgəri tutdular. Birini öldürdülər, o birini Şamilin yanına göndərdilər.

      Hacı Murad qocanın söhbətini fikri dağınıq halda dinləyirdi. O, tez-tez qapıya baxır, bayırdan gələn hər şaqqıltıya qulaq verirdi. Nəhayət, dəhlizdə ayaq səsləri eşidildi, sonra qapı cırıldadı, ev yiyəsi Sado içəri girdi.

      Sado qırx-qırx beş yaşlı, qarasaqqal, uzunburun bir adam idi. Gözləri onu çağırmağa qaçan, indi də atası ilə içəri girib qapının yanında oturan oğlunun gözləri kimi qara idi. Sado ayaqqabılarını qapının yanında çıxardı. Tükü getmiş papağını peysərinə itələyib Hacı Muradla üzbəüz çöməlib oturdu. Sonra gözlərini yumub əllərini üzünə yaxınlaşdırdı. Dua oxuyub, salavat çevirib danışmağa başladı:

      – Şamil əmr verib ki, Hacı Muradın ya dirisini, ya ölüsünü ələ keçirmək lazımdır. Şamilin göndərdiyi adamlar dünən qayıdıblar. Camaat da onun sözündən çıxmağa qorxur. Odur ki ehtiyatlı olmaq lazımdır. Amma nə qədər ki canımda can var, mənim evimdə heç kəs qonağıma dəyib-dolaşa bilməz. Dərd çölün dərdidir. Bu barədə fikirləşmək lazımdır.

      Hacı Muradın yeni planı

      Hacı Murad vəziyyəti çox yaxşı başa düşürdü. O, Sadoya diqqətlə qulaq asır, razılıqla başını tərpədirdi. Sado sözünü qurtaranda Hacı Murad dilləndi:

      – Yaxşı. İndi ruslara bir adamla kağız göndərmək lazımdır. Mənim müridim gedər, amma onun bələdçisi olmalıdır.

      Sado:

      – Qardaşım Batanı göndərərəm, – deyib oğluna sarı döndü. – Batanı çağır gəlsin.

      Oğlan yay kimi açılıb yerindən sıçradı. Qollarını yelləyə-yelləyə otaqdan çıxdı. Az sonra o, qarabuğdayı, qıçları gödək, cılız bir çeçenlə qayıtdı. Çeçenin əynində ora-burası süzülmüş, qollarının ağzı didik-didik olmuş sarı çuxa vardı. Qıçlarına geydiyi qara meşin boğazlıqlar aşağı sürüşüb qırışmışdı. Hacı Murad onunla salamlaşıb artıq söz işlətmədən qısaca soruşdu:

      – Mənim müridimi rusların yanına ötürə bilərsənmi?

      Bata cəld, həm də gülümsəyə-gülümsəyə dedi:

      – Niyə ötürmürəm, lap yaxşı ötürərəm. Mənim qabağımda heç kəs dura bilməz. Başqası, ola bilsin, söz də verər, gedər də, di gəl ki işin içindən bir şey çıxmaz. Amma mən bacararam.

      Hacı Murad:

      – Yaxşı, çəkdiyin zəhmətin müqabilində bu qədər alacaqsan, – deyib üç barmağını göstərdi.

      Bata başını tərpədib anladığını bildirdi, sonra dedi:

      – Mənim üçün pul qiymətli deyil. Mən namus yolunda sənə qulluq eləməyə həmişə hazıram. Səni bu dağlarda tanımayan yoxdur. Ruslara necə divan tutduğunu hamı bilir.

      Batanın sözləri doğru olsa da, Hacı Muradın onu dinləməyə vaxtı yox idi. Ona görə də dilləndi:

      – Yaxşı. İpin uzunu, sözün qısası!

      Bata razılaşdı:

      – Düz buyurursunuz, danışmaram.

      Hacı Murad sözünə davam elədi:

      – Arqunun burulduğu yerdə, sıldırımla üzbəüz meşənin içindəki talada bir cüt ot tayası var, görmüsənmi?

      – Görmüşəm, – Bata inamla cavab verdi.

      – Orada atlılarımdan üçü məni gözləyir. Xan-Mağomanı soruşarsan. Nə eləmək, nə demək lazım olduğunu Xan-Mağoma bilir. Onu rusların böyüyü knyaz Voronsovun yanınacan aparıb çıxarda bilərsənmi?

      – Apararam.

      – Apararsan, sonra da geri qaytararsan. Bacararsan?

      – Bacararam.

      – Apararsan, qayıdanda yenə də meşəyə gələrsiz. Mən orada olacağam.

      – Hamısı baş üstə! – Bata ayağa qalxdı, əlini döşünə qoyub baş əyəndən sonra otaqdan çıxdı.

      Bata gedən kimi Hacı Murad üzünü ev yiyəsinə tutdu:

      – Bir adam da Hexiyə göndərmək lazımdır. Hexidə belə eləmək lazımdır…

      Hacı

1

Çaxçur – keçmişdə qadınların geydikləri balağı büzməli enli şalvar növü.

2

Bəşmət – dik yaxalığı olan uzunətəkli qədim kəndli üst geyimi (əsasən, Şimali Qafqaz və Orta Asiyada)