Кавказан баххьаш. Горцы. Мзия Ратиани

гIора,

      ГIийла говр а.

      Тоьпан гIап а,

      Шаьлтан ботт а.

      Буьйса Iаьржа

      Стиглахь седа…

      Дуьне-эхарт,

      Упханан тхов а,

      Кошан барз а,

      КIайн марчо а.

      Шийла тIулг а,

      Iаьржа верта.

      Йоьду зама —

      Дог ду цхьалха.

      Ненан бIаьргаш —

      Шийла шовда.

      Деле воьхуш —

      Йиша йоьлхуш.

      Буьйса Iаьржа,

      Борз а угIу…

      Шена кIант а

      Дена оьшу.

      Буйнахь шаьлта,

      Топ а, тапча…

      Дехен лазам —

      Деган чов.

      Боьхна новкъахь

      Обарг лела —

      Цхьалха тIулг а

      Хилла шийла.

      Йилла къоман

      Лекха, чIогIа —

      Дехе сийлахь

      Лекха бIов…

      Ирс а доьхна

      КIант а лела,

      Шовдан йистехь

      КIудал йеса…

Акаев ИсмаIал

      Дешхьалхе

      Ассаламу Iалайкум, лараме йешархой. ХIара дешхьалхе дIайолош, уггаре а хьалха суна билгалдаккха лаьа, кху книгин коьрта турпалхо нохчийн бакъ волчу къонахчун вастехь доьналла а, майралла а, таханлерачу дийнахь бийца бух а болуш а, тIаьхье а йолуш, тIарикъатан новкъахь а хилла, бусулба динан кIоргера баххаш девзаш, ламаз-марха а долуш, луларчу къаьмнийн меттанаш а хууш, цаьрца доттагIаллин йукъаметтигаш а лелош, нохчийн къоман исторехь йовр йоцу лар йитина стаг хилар. Довта-МартантIера обарг Кутех лаьцна, цхьацца бахьанашца нохчийн йукъараллехь цкъа а шуьйра дуьйцуш хилла дац. Ткъа и бахьанаш вайна ма-хаьара оьрсийн Iедало даима кхуллуш хилла. Нохчийн иэс самадаларан кхерам гуттаренна а хилла оьрсийн Iедалехь. Масех шо бен дац, гуьржийн йаздархо Ратиани Мурман а, цуьнан йоI Ратиани Мзия а бахьана долуш, Кутин цIе Кавказан литературин а, историн а майданехь къеггина седа хилла гучуйаьлла. Цундела тIаьхьарчу хенахь, цхьаболчарна моьтту Кута иза литературехь кхоьллина исбаьхьаллин васт ду, амма иза ишта дац, хIунда аьлча нохчашна цкъа а хьашт хилла дац исбаьхьаллин васташ кхолла – церан историн муьлххачу а муьрехь даима а хилла дуьне цецдоккхуш къонахий. Кху книгин агIонашкахь ма-дарра бовзийтина бу Кутица нийсса, паччахьан Iедалца къиссам латтош хилла Кавказан халкъан чIирхой, цул совнаха, пачхьалкхан архивашкахь Кутин дахарах а, цунна тIехь Iедало латтийначу талламах а лаьцна мел оьшу кехаташ долуш ду.

      Ширачу заманахь дуьйна нохчаша шайн лаьмнашкахь лекха бIевнаш йеш хилла. Цу бIевнашкахь уьш бехаш хилла, цу бIевнашкара мостагIийн бIо а йуха тухуш хилла цара. Заманан йохалла стигла кхийдаш хилла ирхечу тархаш тIехь тIулгах йоьттина нохчийн шира бIевнаш.

      Хийла мостагIа вогIура уьш йохош, амма тIаьхьарчу тIаьхена йуха а буьллура тIулг, йуха а йуьллура