Żony SS-manów. Kobiety w elitarnych kręgach Trzeciej Rzeszy. Gudrun Schwarz

Urzędzie Rasy i Osadnictwa SS. Podpis [stopień służbowy SS]”78. Ten nowy proces przesuwał pierwszą decyzję odnośnie do narzeczonej na poziom bezpośrednich przełożonych, którzy mieli wnikliwie rozpoznać bliższą sytuację wnioskodawcy i jego narzeczonej, aby w ten sposób już na najniższym poziomie wyeliminować niepożądane zaręczyny i związki małżeńskie79.

      Nekrolog Magdy Dittjen, „Das Schwarze Korps”, 10 (18 maja 1944 r.), zeszyt 20, s. 8.

      Nekrolog Magdy Post, „Das Schwarze Korps”, 10 (30 listopada 1944 r.), zeszyt 48, s. 6.

      W sierpniu 1935 r. został ponadto wydany rozkaz, w którym zażądano, żeby już do wniosku o pozwolenie na zaręczyny esesmanów było dołączone zaświadczenie o udziale narzeczonej esesmana w kursie macierzyństwa80. Do listopada 1936 r., kiedy w Berlinie-Wannsee została otwarta pierwsza z całego szeregu szkół dla narzeczonych SS, kursy macierzyństwa odbywały się w placówkach Narodowosocjalistycznej Wspólnoty Kobiet (NS-Frauenschaft). Podczas sześciotygodniowych kursów przyszłe żony esesmanów miały szkolenia polityczne i rasowo-polityczne, uczyły się także prowadzenia gospodarstwa domowego, pielęgnacji niemowląt oraz zasad wychowywania przyszłych dzieci w duchu nazistowskim81. W 1937 r. udzielenie zgody na zaręczyny i zawarcie małżeństwa zostało powiązane z kolejnym warunkiem dotyczącym kobiet: przyszłe małżonki esesmanów, które urodziły się w 1920 r. i później, musiały teraz w momencie składania wniosku posiadać Reichssportabzeichen (odznakę sportową Rzeszy); jeśli miały dopiero 17 albo 18 lat, wystarczała Jugendsportabzeichen (młodzieżowa odznaka sportowa)82. W tym samym roku Himmler wydał rozkaz, zgodnie z którym esesmani w wieku poniżej 50 lat nieposiadający Reichssportabzeichen stosownej dla ich kategorii wiekowej nie powinni otrzymać pozwolenia na zaręczyny i zawarcie małżeństwa83.

      Chociaż rozkaz o zaręczynach i małżeństwie często kolidował z pragnieniami esesmanów, większość, choć przy głosach protestu, podporządkowywała się tym nowym i dla ich planów życiowych zasadniczym warunkom84. Z Oberabschnitt SS Fulda-Werra zachowały się „Obserwacje z podróży inspekcyjnej w terminie 6.10.–24.10.1935 na obszarze Oberabschnitt SS Rhein”. W raporcie tym opisano, jak esesmani przyjmowali zarządzenie: „Podejście do kwestii małżeństw (bez pozwolenia) nie zrobiło dobrego wrażenia. Większość mężczyzn żeniła się, ponieważ w krótkim czasie miało dojść do powiększenia rodziny, a zatem z moralnych i słusznych powodów. Przyjmują kary, nie traktują ich poważnie i są przekonani, że postępują słusznie”85. Jednak nie zważając na trudności, 19 marca 1936 r. Himmler skonkretyzował rozkaz: „Jeśli w ostatnim czasie ponownie dochodzi do sytuacji, że członkowie SS, którzy już od lat należą do SS, wnioskują w Głównym Urzędzie Rasy i Osadnictwa SS o pozwolenie na zaręczyny i małżeństwo dopiero wtedy, gdy przyszła narzeczona jest już w ósmym albo dziewiątym miesiącu ciąży, to można w tym dostrzec nie tylko brak odpowiedzialności ze strony członka SS, lecz także konsekwencję tego, że odpowiedzialni dowódcy jednostek nie wyjaśnili odpowiednio swoim esesmanom, jak ważny jest obowiązujący rozkaz o zaręczynach i małżeństwie. Zastrzegam sobie, że w przyszłości w tego rodzaju przypadkach pociągnę do odpowiedzialności nie tylko członków SS, lecz także dowódców SS”86.

      W raporcie dotyczącym drugiej połowy roku 1936 w Oberabschnitt SS Fulda-Werra stwierdzono w związku z tym: „Kwestia pozwolenia na małżeństwo wywołała pewne rozgoryczenie. Mężczyźni przez to, że z jakichś, ich zdaniem miarodajnych, przyczyn muszą się ożenić przed udzieleniem zgody, popadają w niemal nierozwiązywalne rozterki. Jednak odpowiednie uświadamianie i większe zaangażowanie szkoleniowców kompanii (Sturm) przy sporządzaniu tablicy genealogicznej przyniosło już tutaj pozytywne efekty”87.

      Latem 1939 r. w toku przygotowań do mobilizacji i wojny główne urzędy SS przedstawiły Himmlerowi propozycję, by amnestionować ludzi, którzy złamali rozkaz o zaręczynach oraz małżeństwie i dlatego zostali wykluczeni z SS88. Szefowie głównych urzędów SS chcieli w ten sposób zwiększyć liczbę esesmanów. Himmler jednak kategorycznie odrzucił ogólną amnestię. W piśmie do szefa Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa polecił zakomunikować, „że amnestia w odniesieniu do podjętych przez niego w ciągu ostatnich dwóch lat decyzji o zwolnieniu nie wchodzi w rachubę, ponieważ w przypadku tych mężczyzn zwolnienie zarządzano tylko wtedy, gdy kobiety były nie do zaakceptowania dla SS. Według opinii reichsführera SS amnestia wchodzi w rachubę tylko w przypadku ludzi zwolnionych w latach 1935, 1936 i 1937, jednak tylko wtedy, gdy zostały złożone dokumenty dotyczące małżeństwa, a kobiety spełniają warunki SS”89.

      Po rozpoczęciu wojny 1 września 1939 r. przepisy dotyczące małżeństw zostały na krótko poluzowane. Rozkaz z 6 lipca 1935 r., „zgodnie z którym pełnoetatowi dowódcy SS, podoficerowie SS i esesmani mogą się ożenić dopiero po skończeniu 25. roku życia, ewentualnie, że esesmanom poniżej 25. roku życia nie będzie wydawane pozwolenie na małżeństwo”90, został uchylony. Ponieważ Himmler i Główny Urząd Rasy i Osadnictwa oczekiwali, że w przypadku powołania esesmani chcieliby jeszcze szybko się zaręczyć lub ożenić, i ponieważ uważali, że Urząd Małżeństw nie będzie w stanie opracować na czas wielkiej liczby pozwoleń, został wydany nowy rozkaz o małżeństwie „na czas trwania wojny”, który był już dziewiątą modyfikacją pierwotnego rozkazu z 1931 r. Himmler zarządził, że w przypadku mobilizacji członkowie SS, którzy najpierw chcieliby się jeszcze ożenić, aby uzyskać zgodę na małżeństwo, powinni złożyć jedynie obydwa kwestionariusze. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa chciał, jeśli nie było żadnych poważnych wątpliwości, wydawać zgodę na małżeństwo w ciągu kilku godzin. Jeśli jednak w wyniku przeprowadzonego ponownie sprawdzenia miałyby się pojawić „poważne wątpliwości”, wnioskodawca musiałby jednak wziąć na siebie skutki zwolnienia. Konieczne do przedstawienia w urzędzie stanu cywilnego „pozwolenie SS na małżeństwo” „w sytuacji wojny” było uważane „za udzielone”91.

      Już cztery miesiące później, w styczniu 1940 r., szef Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa wystąpił z wnioskiem, by rozkaz ten ponownie cofnąć na korzyść dotychczasowej praktyki92. Himmler przystał na ten wniosek i 16 stycznia 1940 r. wydał nowy rozkaz o małżeństwie, zgodnie z którym do zawarcia małżeństwa w czasie wojny (także na odległość) były jeszcze potrzebne tylko następujące dokumenty: kwestionariusz RuS ze zdjęciami, formularz dotyczący zdrowia dziedzicznego, wypełniony według najlepszej wiedzy i przekonania przez samego wnioskodawcę i podpisany, ankieta badania medycznego wypełniona przez lekarza SS lub wojskowego, poza tym w przypadku Waffen-SS ustosunkowanie się dowódcy jednostki (sturmführera, dowódcy kompanii, ewentualnie odpowiedniego przełożonego dyscyplinarnego) oraz deklaracja na temat zadłużenia. W razie szczególnie uzasadnionych nagłych przypadków Główny Urząd Rasy i Osadnictwa chciał częściowo zrezygnować z przedkładania wymienionych powyżej dokumentów. Do normalnego zawarcia małżeństwa należało przedłożyć: kwestionariusz RuS ze zdjęciami,

78

Tamże.

79

Zob. także: Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; Hildebrandt, RuSHA, do Sztabu Osobistego, z 15 grudnia 1943 r.

80

Rozkaz z 15 sierpnia 1935; por. Scholz-Klink (1978, s. 96).

81

Por. Fraenkel, Manvell (1971, s. 56 i n.); zob. także: Dannemann (1994, s. 74 i n.).

82

Bundesarchiv Berlin, film 2399, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 756; rozkaz SS z 27 kwietnia 1937 r. i list: Reichsführer SS do Urzędu Głównego SS (jako data tylko 5./1937).

83

Tamże, rozkaz SS. Zarządzenie to weszło w życie 9 listopada 1937 r.

84

Do 1937 r. jedynie 300 esesmanów wykluczono z SS z powodu nieprzestrzegania przepisów związanych z zawieraniem małżeństwa. National Archives, RG 242, SS-Collections: RuSHA (Główny Urząd Rasy i Osadnictwa), s. 1. Bądź co bądź 1 września 1937 r. 72 487 esesmanów miało żony. Ich łączna liczba (bez Głównego Urzędu SD) wynosiła 162 442.

85

Staatsarchiv Marburg, Best. 327/2, Fulda-Werra, lfd. Nr. 34, Akten SS-O.A. Fulda-Werra; raport: „Obserwacje z podróży inspekcyjnej w terminie 6.10.–24.10.1935 na obszarze Oberabschnitt SS Rhein” (s. 6).

86

Staatsarchiv Marburg, Best. 327/2, Rhein, lfd. Nr 77, Akten SS-O.A. Rhein; rozkaz Reichsführer SS, Berlin, 19 marca 1936 r., Tgb. Nr. A.R./506.

87

Staatsarchiv Marburg, Best. 327/2, Fulda-Werra, ltd. Nr 34, Akten SS-O.A. Fulda-Werra; raport z drugiej połowy roku 1936 Oberabschnitt SS Fulda-Werra… (s. 4).

88

„Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS niniejszym przekazuje projekt rozkazu o amnestii, dotyczący wykroczeń przeciwko rozkazowi o zaręczynach i małżeństwie, z prośbą o zapoznanie się. Prosi się o przedłożenie tego projektu rozkazu szefowi Sztabu Osobistego RFSS, gruppenführerowi SS Wolffowi, celem parafowania i o odesłanie po parafowaniu. Ze względu na pilność rozkazu prosi się o załatwienie tej sprawy w pierwszej kolejności”. Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; list: RuSHA, Untersuchungsführer, z 9 sierpnia 1939 r., do adiutanta szefa Sztabu Osobistego Reichsführera SS; Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; list: Wolff, szef Sztabu Osobistego, z 2 października 1939 r., do szefa RuSHA, Tgb. Nr A/34/27/39.

89

Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; list: Sztab Osobisty z 27 października 1939 r., Tgb. Nr. A/34/33/39, do Panckego, szefa RuSHA; projekt rozkazu został „rozesłany z prośbą o zapoznanie się i po parafowaniu skierowanie dalej” (bez daty, stempel wejścia Sztabu Osobistego 2 kwietnia 1940 r.) do: 1) szefa Sztabu Osobistego RFSS, 2) szefa Urzędu Głównego SS, 3) szefa Głównego Urzędu SD, 4) szefa Głównego Urzędu Personalnego SS, 5) szefa Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego.

90

Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; projekt rozkazu uzupełniającego (bez daty, przypuszczalnie 1940 r.) Reichsführer SS.

91

Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; rozkaz z 1 września 1939 r., szef RuSHA, Az. 10 k 10/1.9.39, rozdzielnik V.

92

„Opracowywanie wniosków o zgodę na małżeństwo może być realizowane według dotychczasowej procedury w tak krótkim czasie, że nic już nie stoi na przeszkodzie odpowiedniej regulacji. Proszę o Pańską decyzję, czy po uchyleniu wszystkich starych rozkazów […] powinien zostać wydany nowy powszechnie obowiązujący rozkaz wykonawczy, który regulowałby kwestię zawierania małżeństw przez członków SS w czasie trwania wojny. Już choćby ze względu na to, że w przypadku członków Waffen-SS sensowne byłoby zastosowanie rozporządzeń Wehrmachtu o stanie cywilnym i powiązanych z nimi przepisów wykonawczych (wyciąg w załączniku), uważam za konieczne wydanie jasnego zarządzenia dla wszystkich członków SS”. Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816; list: Pancke, szef RuSHA, z 11 stycznia 1940 r., do reichsführera SS, Tgb. Nr. 13/30.