Инвестициялық жобаларды басқарудың теориясы мен əдістемесі. Қарлығаш Мұхтарова

ңғы 40 жыл ағымында дамыған елдерде жобаларды басқару жеке пән ретінде және нарықтық экономика жағдайында қызметтің ерекше кәсіби саласы ретінде құрылды.

      Жобаларды басқарудың әдістері мен құралдарын қолдану талап етілген сападағы нәтижелерге қол жеткізуге ғана мүмкіндік беріп қоймай, қаржыны, ресурстарды, уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді және тәуекелді азайтады, сенімділікті арттырады.

      Жобаларды басқару нарықтық экономика жағдайларында неғұрлым тиімді қызмет етеді, құн факторлары шешуші рөл атқаратын басқарудың экономикалық әдістеріне жатады.

      Біздің мемлекетіміздің көп жылдар бойы «жобаларды басқару әлемінен» оқшау болғанына қарамастан, елімізде көптеген ірі бағдарламалар мен жобалар жүзеге асырылды. Сондықтан біздің республикамызда жобаларды басқарудың өзіндік жетістіктері мен тәжірибесі жинақталды.

      Олай болса, жобаларды басқару – дамудағы нақты сапалы серпіліс. Бұған қалай қол жеткізуге болады? Құрылтайшылар мен ұйымның жоғарғы буын басшыларының арасында өкілеттіліктің дәл бөлінуі. Бизнес-үдерістердің жеке жобаларға бөлінуі, жаңа жобалардың құрылуы, стратегиялық жоспарлау. Жұмыстарды жоба негізінде ұйымдастыру қызметкерлердің жаңа мүмкіндіктері мен таланттарын ашады, оларға жобаларды басқаруда бастамашылдықтары мен жауапкершіліктерін, басқарушылық қабілеттіліктерін көрсетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар жобаларды ұйымдастырудың әдістемесімен танысу тек корпоративтік емес, сондай-ақ жеке жобаларды басқару дағдыларын меңгеруге жол ашады.

      Нарықтық экономика жағдайында біздер нарықтық категорияларға сүйенеміз, басқару мәселелерін зерттеудің мақсаттарын, яғни қолда бар шектеулі ресурстарды тиімді және пайдалы қолдану, жоғары табыс алу мақсаттарын белгілейміз. Бұл мақсат біздің мінез-құлқымыздың үтымдылыгына және ресурстарды пайдаланудың альтернативті тәсілдерін іздеуге себеп болады. Мұндай тәсіл белгілі бір жобаларды жүзеге асырумен байланысты.

      Аталмыш оқу құралына құнды пікірлер білдіргені үшін сынпікір берушілерге және оқу құралын Қазақстанның ЖОО-ның студенттері мен магистранттары үшін ашық жариялауға көмек берген тұлғаларға жеке алғыс білдіргіміз келеді.

      1- тақырып

      КІРІСПЕ БӨЛІМ ЖӘНЕ ТАҚЫРЫПҚА ҚАТЫСТЫ АНЫҚТАМАЛАР

      Жоба – бұл шектеулі ресурстарды тиімді және нәтижелі пайдалану мәселесін шешетін қызмет түрі.

      Жоба – бұл уақыты бойынша шектеулі, нәтижесінің сапасы мен құнына қойылған талаптар жүйесінің кезеңдік өзгерісі.

      Жоба түсінігінің тар мағынадағы ұғымы – ресурстарды пайдаланудан белгілі бір пайда табуға бағытталған адам қызметінің кез келген түрі немесе жұмыстардың жиынтығын білдіреді.

      Жоба ұғымының кең мағынадагы ұғымы қоғамның өмір сүру жағдайын жақсартатын және ұлттық экономиканың қарқынды дамуына әкелетін кез келген шараны білдіреді.

      Жобаның мақсатына жету біздің мінез-құлқымыздың ұтымдылығы мен ресурстарды пайдаланудың альтернативті тәсілдерін іздестірумен байланысты.

      Мақсат нақты, өлшемді, жетімді, уақыты бойынша шектеулі болуы керек.

      Жобаны басқару (ЖБ) – бұл қойылған мақсатқа жету жолында жоспарлау, жұмыс кестесін құру және жұмыстардың іске асырылуын қадағалау.

      Жобаның басты мақсаттары – жобаның өнімділігі (нәтижелілігі), құндылығы, уақыт шеңбері.

      Жоба инициаторы дегеніміз – бұл жоба идеясының жобаның іске асырылуы мақсатында оның алғашқы негіздемелерін және ұсыныстарын келтірген тұлға.

      Жобаға тапсырыс беруші дегеніміз – жобаның іске асырылуы мен оның нәтижесіне жетуге негізгі мүдделі тұлға.

      Жоба ресурстары материалдық, қаржылық, табиғи және ақпараттық болып бөлінеді.

      Жобаның бизнес жоспары дегеніміз – бұл жобаны негіздеу және іске асыруға бағытталған коммерциялық құжат.

      Жобаның ұзақтылығы дегініміз – бұл жоба жұмыстарының іске асырылуына жұмсалатын уақыт кезеңі.

      Жобаны басқарудағы инвестициялар деп жеке немесе мемлекеттік капиталды, меншіктік немесе интеллектуалдық ресурстарды салуды айтамыз.

      Жобаны басқару аппараты – бұл жобаны басқару функциясын атқаратын персонал (менеджерлер, мамандар, техникалық жұмыстарды атқарушылар).

      Жобаның аяқталуы – бұл жобаны жабу кезеңі.

      Жобалық келісімшарт – бұл екі немесе одан да көп тараптардың азаматтық құқықтары мен міндеттерінің белгіленген уақыт кезеңінде тоқтатылуы, өзгеруі немесе құрылуына келісілуімен байланысты заңдық құжат.

      Жобаны басқарудағы тендер – бұл конкурстық нысанда жүргізілген мердігерлік сауда-саттық, үміткерлер ұсынған ұсыныстардың тендерлік құжаттар талабына сәйкестілігі шеңберінде жарысуы.

      Жобаның нәтижелілігі – бұл қаржылық шығындардың табысты қамтамасыз ететін нәтижеге қатынасы.

      Жобаның материалдық тиімділігі құндық бағалау жүргізуге болатын, жобаны іске асырудың нәтижесінде пайданы көбейтуді, компанияның пайдасын асыруды, шығындарды азайтып, өндіріс масштабын кеңейтуді, бәсекелесуге қабілетті өнімнің (қызметтің) көлемін көбейтуді мақсат тұтады.

      Жобаның