Евгений Онегин. Александр Пушкин

деди: «Ҳаммасин янгилаш керак;

      Балетга шунча вақт сабр этиб тўздим,

      Лекин Дидлодан ҳам, ниҳоят, бездим»⁽4⁾.

XXII

             Севги тангрилари, жинлар, илонлар

      Ўйнашар, сакрашар ҳали саҳнада,

      Чарчаган лакейлар* ухлаб ётишар

      Пўстинга ўралиб тиш остонада.

      Ҳали тўхталмаган кезиш, типирлаш,

      Тупуриш, йўталиш, чапак, пиқирлаш.

      Ичкари, ташқари ҳали чароғон.

      Фонарлар ҳар ерда нур сочар хандон.

      Совуқдан отлар-да уринар ҳали,

      Эгар, жабдуқлардан безган, чарчаган,

      Кучерлар гулханни ўраб қуршаган,

      Сўкар жанобларни кўп ишқаб бари:

      Бизнинг Онегин-да чиқиб қолади,

      Уйга, кийингали у йўл олади.

XXIII

             Танҳо бир бўлманинг мен тасвирини

      Чиза оламанми тўғри ва чевар,

      Ки бунда моданинг ўрнак шогирди

      Кийинар, ечинар ва пардоз этар?

      Резаворчи Лондон бўш ҳавас-орзу

      Учун не молларни ишлаб сотса-ю,

      Болтиқ денгизида кўпирган тўлқин

      Бизга на келтирса ёғоч, мой учун…

      Фойдали бир ҳунар, санъат деб билса

      Парижда очкўз завқ нимани уч кун,

      Энг янги сафо, ноз ва зийнат учун,

      Эрмак, шўхлик учун ихтиро қилса,

      Шуларнинг ҳаммаси ўн саккиз ёшли

      Файласуф ўйини безарди яхши.

XXIV

             Истанбул қаҳрабо трубкалари,

      Столда бронза, чинни қалашир,

      Энг нозик ҳисларнинг орзу-нашъаси –

      Биллур шишаларнинг ичида атир.

      Тароқлар, пўлатдан кўп аррачалар,

      Тўп-тўғри ва эгри ҳар хил қайчилар,

      Чўткалар ўттиз хил, баъзиси тишга,

      Баъзиси тирноқни тоза қилишга,

      Руссо39 (мен бу гапни қистириб ўтай)

      Англай олмаганди ёнида доим

      Тентакча хушсуҳбат, савлатли Грим40

      Тирноқ тозалашга жасорат қилгай⁽5⁾

      Эрклик ва ҳуқуқнинг ҳимоячиси,

      Мана шу тўғрида том ҳақсиз эди.

XXV

             Тирноқ гўзаллигин ўйламоқ мумкин,

      Ишли, жиддий одам бўлсанг-да доим!

      Замон-ла бекорга баҳслашмоқ нечун?

      Инсонларда одат мустабид ҳоким.

      Иккинчи Чаадаев41 бизнинг Онегин,

      Гап-сўз бўлишликдан қўрқар эди чин.

      Кийиниш бобида у эди педант,

      Биз айтиб ўтгандай олифта-франт.

      Лоақал уч соат ўз вақтини у,

      Ойналар олдида ўтказар эди.

      Пардоз бўлмасидан у чиқар эди,

      Венерага42 ўхшаш енгил ва сулув:

      Эркакча кийиниб гўё бир пари

      Маскарадга борар ноз-карашмали.

XXVI

             Сўнгги завқ-дид учун муносиб кийим,

      Пардоз-ла жалб этиб диққатингизни,

      Онегин безагин ёза билардим,

      Билимдонларга мен қолдирмай чизги.

      Жасорат бўларди, албатта, бу ҳам,

      Уни тавсифламоқ, зотан, вазифам,

      Нетайин, панталон, фрак ва жилет,

      Булар рус тилида йўқ, бу сўзлар

4

Чайльд Гарольдга хос музлаган туйғулар. Дидлонинг балетлари жонли, хаёл, фавқулодда нафосат билан тўладир. Бизнинг романтик ёзувчиларимиздан бири уларда бутун француз адабиётидагидан кўра кўпроқ поэзия кўрган эди.

*

Лакей – малай.

39

Руссо Жан-Жак (1712 – 1778) – XVIII асрнинг энг буюк адиб ва мутафаккирларидан. У вақтларда инқилобий бўлган майда буржуазиянинг мафкурачиси Руссонинг таълимоти инсоннинг «табиий» ҳуқуқларини тасдиқ этишдан иборатдир. Руссо маданият ва маълумот – таҳсил орқасида бузилган ҳисларнинг эркин ўсуви кераклигини, «табиат товуши»га қулоқ солиш лозимлигини гапирди. Руссонинг фикрлари француз инқилоби замонида якобинчилар учун байроқ шиор бўлиб хизмат этди ва катта шуҳрат қозонди.

40

Грим, Фридрих Мелхиар (1723 – 1807) – француз ёзувчиси ва Руссонинг дўстидир.

5

Tout le monde sut qu’il mettait du blanc; et moi, qui n’en croyais rien, je commen’зai de le croire, non seulement par l’embelisse-ment de son teint et pour avoir trouvй des tasses de blanc sur sa toilette, mais sur ce qu’entrant un matin dans sa chambre, je le trouvai brossant ses ongles avec une petite vergette faite expиrs, ouvrage qu’il continua fiиrement devant moi. Je jugeai qu’un homme qui passe deux heures tous les matins a brosser ses ongles, peut bien passer quelques instants a remplir de blanc les creux de sa peau.

(Confessionsde J. J. Rousseau) *

41

Чаадаев П.Я. (1796 – 1856) – рус адиби, файласуф, Пушкиннинг яқин дўсти. Пушкин бунга бир қанча шеърларни бағишлаган эди. Чаадаев ёшликда офицер бўлиб, декабристларга мансуб эди. Декабристлар қўзғолонидан сўнг реакция даврида машҳур «Фалсафий мактуб»ни ёзади, бунда бутун рус маданиятига кескин ҳукм чиқаради. Рус давлат қурилишини танқид қилгани учун бу мактубни босган журнал подшоҳ буйруғи билан ёпилган, редактори сургун этилган ва Чаадаев жинни деб эълон қилинган. Чаадаев юксак дворян муҳитида бекам-кўст кийинатурган, зоҳирига жуда кўп диққат қилатурган киши сифатида машҳур эди.

42

Венера – қадим румоликлар эътиқодича, ишқ ва гўзаллик худоси.