Mozart. Büke Aydın

“Tarihi hemen öne alacağım”. Carattoli’nin aryaları değiştirilmişti, Caribaldi’yle her şey düzeltildi, aynı şekilde Poggi ve Laschi’yle de öyle. Herkes özellikle Affligio’nun itiraz etmek için hiçbir nedeni olmadığı konusunda benim hep içimi rahatlatıyor, sonuçta her şeyin sadece Affligio’ya bağlı olduğunu söylüyordu. Bu sırada aradan bir aydan daha uzun bir zaman geçti. Kopist bana, değiştirilmiş aryaları kopyalama talimatının henüz gelmediğini söyledi. Buona figliuola’nın provasında Affligio’nun yine başka bir operayı öne almak istediğini de duyunca, gidip ona sordum. Bunun üzerine Affligio, benim ve şair Coltellini’nin gözleri önünde kopiste her şeyin iki gün içinde dağıtılması ve orkestranın operayı en geç on dört gün içinde prova etmesi talimatını verdi.

      Ama benim zavallı yavrumun düşmanları (Artık kimse onlar!) planların suya düşmesine neden oldu. Aynı gün kopist, yazmayı kesme talimatı aldı. Birkaç gün sonra da Affligio’nun, çocuğun operasını hiç sahnelememe kararı aldığını öğrendim. Ama bundan kesin emin olmak istediğim için kendisine gittim ve yanıtımı aldım: Affligio şarkıcıları toplamış, şarkıcılar operanın benzersiz bir bestesi olmakla birlikte, teatral olmadığını, dolayısıyla kendilerinin sahneleyemeyeceğini belirtmişler. Bu sözler benim için anlaşılır gibi değildi. Zira şarkıcılar daha önce yere göğe sığdıramadıkları bir eseri, şimdi hiç yüzleri kızarmadan küçümsemeye cesaret edebilir miydi gerçekten? Oğlanı yüreklendiren onlardı, Affligio’ya eserden övgüyle söz eden de bizzat onlardı zaten. Ona, oğlanın operayı yazmak için gösterdiği böylesine büyük bir çabanın boşa gitmesini nasıl bekleyebileceğini sordum. Ona, oğlumun yaptığı işleri anımsattım. Kendisinin bizi dört ay boyunca oyaladığını ve bunun bize 160 duka’dan fazla masrafa sebep olduğunu söyledim. Boşa harcadığım zamanı da anımsattım ve Doktor Laugier’nin aracılığıyla söz verdiği 100 duka ile diğer masrafları da kendisinden tahsil edeceğimi belirttim.

      Benim bu haklı talebime karşılık, Affligio bana anlaşılması mümkün olmayan bir yanıt verdi. Utanmazlığının kanıtı olan bu tavrıyla, her nasılsa tüm bunlardan paçayı kurtarmanın yolunu arıyordu; sonunda, gittikçe sevimsizleşen çirkin laflar sarf etmeye kadar vardırdı işi. Eğer ben oğlanı ortalık malına çevirip rezil etmek istiyorsam, o da herkesin operayla alay edip onu yuhalamasına izin verebilirmiş. Coltellini de bunların hepsini duydu.

      Sonuçta oğlumun, orijinal metni 558 sayfa olan, operayı yazmak için sarf ettiği çabanın, harcadığı zamanın ve yapılan masrafların karşılığı bu mu olmalıydı? Peki ya yüreğimde yatan asıl büyük arzum olan, oğluma saygınlık ve ün kazandırma arzum ne oldu? Böylesine rezalet bir eseri adam edebilmek için ne kadar büyük çabalar sarf edilmesi gerektiği bu kadar çok tekrarlandıktan sonra, operanın sahnelenmesi için diretmeye devam edemem ki! Sonra, güya bestenin seslendirmeye uygun olmadığı, yok efendim teatral olmadığı, metninde sorunlar olduğu, oğlumun böyle bir opera yazma yeteneğinin bulunmadığı gibi saçma sapan ve birbiriyle çelişen bahaneler karşısında ne yapabilirim! Üstelik eminim ki, çocuğumun müzik konusunda yeteneği dikkatlice incelense, aslında benim naçizane fikrim, onun onuru için bunun mutlaka yapılması gerektiğidir, insanın onurunu zedelemeyi kendine iş edinmiş bu kıskanç iftiracılar utanç içinde kalacak; bahaneleri buhar olup uçacak ve tüm bunların altında yatan niyetin, Tanrı’nın olağanüstü bir yetenek bahşettiği, diğer ulusların hayran kalıp yüreklendirdiği masum bir varlığı kendi anavatanının başkentinde ezmek ve mutsuz etmek olduğunu sonuçta herkes anlayacaktır.76

      La finta semplice, Mozart’lar için bir yenilgiydi ama Wolfgang yaz sonunda bir başka opera siparişi daha almıştı. Viyana’da hastaları özel gücü sayesinde iyileştirdiğini iddia eden Doktor Franz Anton Mesmer, yeteneğine hayran olduğu bu “harika çocuk”tan, kendi bahçesindeki küçük tiyatroda sahnelenmek üzere kısa bir yapıt bestelemesini istemişti. Çağının renkli simalarından biri olan Mesmer, müzik ve tıp konularına ilgi duymuş, hukuk eğitimi de almıştı. Bazı insanlarda var olduğuna inanılan iyileştirme gücünü ortaya çıkarma adına deneyler yapmıştı. Mozart’ın Mesmer’in evinde sahnelenmek üzere bestelediği varsayılan eser KV 50, Bastien und Bastienne (Bastien ve Bastienne) adlı tek perdelik müzikli oyundur. Jean-Jacques Rousseau’nun aynı konu üzerine bestelediği Le Devin du Village (Köyün Kâhini) adlı yapıtın Almanca çevirisi Friedrich Wilhelm Weiskern tarafından yapılmıştır. Operanın ilk seslendirmesi hakkında kesin bilginin bulunmayışı, Leopold Mozart’ın bu döneme ait bazı mektuplarının kayıp olmasından kaynaklanmaktadır. Nissen’in yaşamöyküsünde eserin Viyana’da Dr. Mesmer’in evinin bahçesinde sahnelendiği bilgisi yer almakla birlikte, aynı döneme ait mektuplarda bu konuya değinilmez. Son yıllarda orijinal elyazması üzerinde yapılan incelemeler, kullanılan nota kâğıtlarının en az yarısının Viyana menşeili olduğunu ortaya koymuştur. Wolfgang büyük olasılıkla Viyana’da Anton Mesmer’in evinin bahçesindeki küçük tiyatroda ilk kez seslendirilen yapıtını, Salzburg’a döndükten sonra tekrar ele almış, diyalogların yerine resitatifler bestelemiştir. Bu bölümlerin metni, babasının yakın dostu trompetçi Johann Andreas Schachtner tarafından kaleme alınmış ancak bu versiyon günümüze ulaşamamıştır. Pek çok müzik tarihçisi, Bastien ve Bastienne’in, La finta semplice’den daha başarılı olduğu konusunda hemfikirdir. Bunun nedeni olarak da, on iki yaşında bir çocuğun, basit bir çoban masalını, içinde türlü entrikaların yer aldığı komik operadan daha kolay anlayacağı gösterilir.

      Mozart’lar bir yılı aşkın bir süre kaldıkları Viyana’dan ayrılarak Salzburg’a döndüklerinde takvimler, 5 Ocak 1769’u gösteriyordu. Leopold Mozart için büyük hayal kırıklıklarına neden olan bu gezinin tek olumlu yanı, kentten ayrılmadan bir süre önce, 7 Aralık 1768’de imparatorluk ailesinin de katıldığı bir ayinde Wolfgang’ın KV 139, Missa solemnis başlıklı ayin müziğinin çalınmış olmasıydı. Oğlunun ilk büyük dinî yapıtını aynı zamanda yönetmiş olması, babasının çok hoşuna gitmişti. Pek çok kaynakta, Viyana gezisi tam bir fiyasko olarak tanımlanmakla birlikte, aslında bu başarısızlık, Wolfgang’ın eğitimi için yaşaması gereken bir aşamaydı. Beş yaşından beri Avrupa’nın her köşesinde el üstünde tutulan çocuk, yaşamda başarısızlığın da var olduğunu öğrenmeliydi. Daha doğrusu, başarılı olabilmek için yalnızca kendi yaptıklarının yeterli olmadığını, başka pek çok faktörün de dikkate alınması gerektiğini fark etmeliydi. Yaşamı boyunca bu tip olaylarla oldukça sık karşılaşacak olan Wolfgang, bu gezide ilk kez babasının da kendine yardım edemeyeceği anların olabileceğini anlamıştı. Belki asıl deneyim kazanan Leopold Mozart olmuştu. Tanrı’nın, Salzburg’da doğmasına izin verdiği bu mucize, başkaları için çok fazla bir anlam ifade etmiyordu. Oğlu da zaman zaman kendinden daha yeteneksiz kişiler tarafından değerlendirilecek ve kimi kez başarısız bulunacaktı.

      1 Mayıs 1769 tarihinde, Başpiskopos’un onuruna düzenlenen kutlamalarda La finta semplice ilk kez seslendirildi. Viyana’daki şarkıcılar için tasarlanan yapıt, Salzburg’da belki o denli iyi sergilenememişti ama hiç olmazsa Wolfgang’ın onca emeği, elyazısıyla 558 sayfa tutan operası gün ışığına çıkmıştı.

      59

      . (İtalyanca recitativo’dan) Vokal yapıtlarda aryalardan önce yer alan ve konuşmayı andıran şekilde seslendirilen bölümleri ifade etmek için kullanılır.

      60

      . Maria Publig, Mozart / ‘Dehanın Gölgesinde’, s. 89.

      61

      . Günümüzde Çek Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan Bruno.

      62

      .