Çocuk Kalbi. Edmondo De Amicis

Edebiyatı Dizisi: 80).

      Çocuk edebiyatımızın gelişmesinde tercümenin rolünü görmezlikten gelemeyiz. Türkçe çocuk edebiyatında tercüme faaliyetleri, Arayışlar Devri Türk Edebiyatı dediğimiz dönemde Tanzimat kuşağı tarafından başlatılmıştır. İbrahim Şinasi’nin La Fontaine’ten tercüme ettiği “Eşek ile Tilki” hikâyesi bu vadideki ilk örneklerden biridir ki; yazar, 1859 yılında yayımlanan “Tercüme-i Manzume” adlı kitabında bu fabla yer vermiştir.

      Şinasi’nin açtığı bu çığırdan yürüyenlerin arasında Recaizade Mahmud Ekrem de bulunmaktadır. Hazine-i Evrak dergisinde yayımlanan bir yazısında (1879), La Fontaine’den fabl tercüme etme arzusunun nasıl geliştiğini anlatan şair, yaptığı on tercümeyi Naçiz adlı kitabında bir araya getirir (1886).

      La Fontaine’den sonra bu alanın Türkçedeki ikinci örneği Daniel Defoe’dan yapılan “Robenson” çevirileridir diyebiliriz. Vakanüvis Ahmed Lütfi tarafından “Robenson Hikâyesi” adıyla Arapça’dan tercüme edilerek Türkçeye kazandırılan bu eserin ilk baskısında şöyle bir açıklama dikkat çekmektedir: “Türkçe dışında neredeyse bütün diller çevrilen bu eserin Türkçeye kazandırılmasının bir ihtiyaç olduğu muhakkaktır.”

      Şemseddin Sami’nin Fransız okullarında okutulan kitaptan yaptığı “Robenson” çevirisi özetlenmiş bir metin olarak 1886 yılında yayımlanır. Şükrü Bey’in (Şükrü Kaya) Malta’da sürgünde bulunduğu günlerde (1919), İngilizce aslından tercüme ettiği “Robenson” tam bir metindir.

      Jonathan Swift’in yazdığı “Güliver’in Seyahatnamesi” de çeviri çocuk edebiyatının ilk kitapları arasında yer almaktadır. Mahmud Nedim Efendi, bu eseri 1872 yılında çevirmiştir ve kitap üç cilt olarak basılmıştır. İlk baskısında kitabın adı “Seyahatname-i Güliver” iken 1913 yılında yapılan tercümede bu isim “Güliver’in Seyahatnamesi yahut Cüceler Memleketinde” şeklinde yazılmıştır. Evet, “Seyahatname-i Güliver, bunu oku, gülüver!”

      Jules Verne de eserleriyle dikkatleri çekmiş olmalı ki, art arda eserleri Türkçeye tercüme edilerek yayımlanan yazarlar arasına girmiştir. Bu yazardan ilk çeviriyi 1877 yılında Ohannes Gokasyan yapmıştır. Bu kitap “Kaptan Hatras’ın Sergüzeşti (Musavver Kutb-ı Şimali Seyahatnamesi)” adıyla Bursa’da basılmıştır. Ardından Mehmed Emin Yurdakul, “Beş Hafta Balonla Seyahat” ile “Merkez-i Arza Seyahat” adlı kitapları Türkçeye çevirerek 1886 yılında yayımlar.

      Mustafa Refik, 1893 yılında “Hayal İçinde Hakikat” ismi ile Jules Verne tercümelerini devam ettirirken bununla eş zamanlı olarak Mazhar’ın “Arzdan Kamer’e Seyahat” adlı tercümesi okurla buluşur. Ahmed Rasim 1904’te “Kaptan Jipson”u; 1907’de Mustafa Refik, “Deniz Feneri”ni tercüme ederek yayımlarlar. Sabah gazetesi yazı kurulunun “Çöllerde” ve “Balonda Facia” başlıklı tercümeleri, Yusuf İzzeddin’in “Etraf-ı Kemer’de Seyahat,” Faik Sabri’nin “On Beş Yaşında Bir Kaptan” ile “Buzlar Arasında Bir Kış,” Ali Reşad’ın “Altın Volkanı” ve M. Sümbülî’nin “Âlem-i Şemste Seyahat” adlı tercümelerini de Jules Verne’in eserlerini Türkçe okurla buluşturma çabaları olarak görüyoruz.

      Selânikli Tevfik, “Üç Rus ve Üç İngiliz’in Cenubi Afrika’da Seyahati” isimli tercümesini 1891’de, “Elmas Para” isimli tercümesini de 1892’de yapar. Ali Selahaddin’in “Şehr-i Seyyar (Bir Deniz Yolcusunun Jurnali)” adlı tercümesi de bu iki çalışmayla eş zamanlıdır.

      Anlaşılıyor ki, Jules Verne’in roman diyebileceğimiz kitapları; özellikle bilim-kurgu ağırlıklı olarak tabiat ve coğrafi bilgiler içermesi, macera ağırlıklı olması gibi özellikleriyle merak unsurunu tahrik etmeleri sonucunda Türkçe okurun da ilgisini çekmiş olmalı ki, peş peşe tercümeleri yapılmıştır. Bu tercüme işinde Ahmed İhsan’ı özellikle anmak gerekecektir. Çünkü o, Jules Verne’in bütün kitaplarını Türkçeye tercüme etmek arzusundadır. Yaptığı çalışmalarla da bunu ispat etmiştir: “Seksen Günde Dev-i Âlem” ile “Gizli Ada” (1890); “Kaptan Grant’ın Çocukları ile Deniz Altında Yirmi Bin Fersah” (1891); “Mihver-i Arz, Çin’de Seyahat”, İki Sene Mektep Tatili”, “Kaptan Hatras’ın Sergüzeşt ve Seyahati”, “Yer Altında Seyahat”, “Cevv-i Havada Seyahat” ve “Hırsız Kadın” (1892); “Araba ile Devr-i Âlem” (1893); “Beş Hafta Balonla Seyahat” ve “Balonda Bir Facia” (1893); “Antil Adalarına Seyahat”, “İki Çocuğun Devr-i Âlemi”, “Bir Haftada Devr-i Âlem”, “Spenser Adası” ve “Şansellör” (1903).

      Türk çocuk edebiyatında tercüme faaliyetlerine baktığımızda görüyoruz ki, İbrahim Alâettin Gövsa’nın Edmondo de Amicis’ten “Çocuk Kalbi” adıyla tercüme ettiği kitap bu vadide farklı bir ses ve soluktur. Kitabın 1927 ve 1930 yıllarında iki baskısının da Maarif Vekâletince yapılmış olması önemlidir diye düşünüyoruz.

      Cumhuriyet Dönemi’nde de “Robenson Hikâyesi” ile Jules Verne kitaplarının Türkçeye tercümeleri devam eder. La Fontaine kitaplarının çevirileri de devam eder. “Çocuk Kalbi”de hâlâ yeni çevirileri yapılmakta olan eserler arasındadır. “Çocuk Kalbi”ni son yıllarda basmayan yayınevi neredeyse yok gibidir. Bu durum ayrıca edebiyat sosyolojisi açısından ele alınıp değerlendirilmelidir diye düşünüyoruz. Burada şu hususu da özellikle belirtmekte fayda var: İbrahim Alâettin Gövsa’nın tercümesi tam bir metin olduğu hâlde, bazı yayınevlerinin baskısı maalesef tam bir metin olmadığı gibi aslından bire bir çevrilip çevrilmediği hususunda da şüphe uyandıracak cinsten çalışmalardır. Yani piyasada 60 sayfalık da “Çocuk Kalbi” var, 100 sayfalık da, 300 sayfalık da…

      “Çocuk Kalbi”nin piyasada bulunan tercümelerini şöyle sıralayabiliriz;

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Dr. Nurhan Özaltın Mehmet Aydın, 13. baskı, Anten Yayınları, İstanbul 1973.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Babil Çeçen, Örgün Yay., İstanbul 1984.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Kâsım Göçmenoğlu, Nehir yay., İstanbul 1995.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Nevin Özkan, Alkım Yay., İstanbul 1997.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Ali Çankırılı, Timaş Yay., İstanbul 1999.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Celal Kırlangıç, Gugukkuşu Yay., İstanbul 2000.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Doğa Güvenç, Yuva Yay., İstanbul 2000.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: K. Şenol Sarınmaz, IQ Yay., İstanbul 2002.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Vedat Yılmaz, Kariyer Yay., İstanbul 2002.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Süheyla Eray, Metropol Yay., İstanbul 2002.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Cemal Cafri, Dost Kitaplar Yay., İstanbul 2003.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Melike Günyüz, Erdem Yay., İstanbul 2003.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Seyhan Tatar, Oda Yay., İstanbul 2003.

      “Bir Öğrencinin Günlüğü”, çeviren: Melisa Yağmur, Bulut Yay., İstanbul 2003.

      “Çocuk Kalbi”, çeviren: Serek Çelik, Sis Yay., 3. Baskı, İstanbul 2011.

      “Çocuk Kalbi” adıyla bastıkları kitabı okurlarına tanıtırken yayın evlerinin yaptıkları tespitler ise genellikle aynı, “Dünyanın en çok okunan kitabı.” Ancak biz bu tanıtımlardan sadece iki tanesini buraya almakla yetineceğiz:

      “Çocuk Kalbi”, çocuklar için yazılmış, onların minik yüreklerine hitap eden öykülerden oluşmuş bir kitaptır.

      Anne