Manasın Yolculuğu. Muharrem Kaya

37

      Meletinskiy, Türk destanlarının merkezî kahramanını “kültürel/medeni (demiurgos/demiurg)” olarak belirtir. Kültürel kahraman tipinin dünya mit ve destanlarında da görüldüğünü, Meletinskiy, “Promete’nin Ataları-Mitte ve Destanda Kültürel Kahraman” başlıklı makalesinde yazmıştır. Bu tipin özelliklerini Ülkü Kara Düzgün şu şekilde maddeleştirmiştir:

      1. ? [Bu madde kitapta yok]

      “2. Kültürel kahraman (Promete tipi) folklorun en eski tipidir.

      3. Kültürel kahraman insanlara sadece medeniyet getirmez, aynı zamanda kâinatın kurucusudur.

      4. Birçok mitte insanı yaratan bizzat kültürel kahramandır. (Promete gibi.)

      5. Kültürel kahraman, tanrılara rağmen insanlara yardım eder.

      6. Kültürel kahraman tipi kurnaz bir tiptir. Birçok kere meselelerin altından kurnazlığı ile kalkar.

      7. Kültürel kahramanın en önemli buluşu ateştir.

      8. Kültürel kahramanın –özellikle mitten destan devrine geçildiğinde- bazen tanrılığa tekâmül ettiğine şahit olunur. Ancak, çoğunlukla kültürel kahramanı kutsallaştırma söz konusu değildir ve kültürel kahraman millî epik bir tip, ilk edebî folklorik kahraman haline gelir.

      9. Kültürel kahramanın epik kahraman (bahadıra) dönüşmesinde onun faaliyetlerinin idealize edilmesi rol oynar.

      10. Kültürel kahraman, birçok mitte ilk ata olarak görünür. İlk ataların bir kısmı yarı hayvan yarı insan olarak totemik bir yapı sergiler.

      11. Dünyanın şimdiki hali bile onların faaliyetlerinin neticesi olarak düşünülür. Onlar gitmeden önce bütün kuralları koymuşlardır. Tilkinin eti yenmez, kürkü kullanılır ya da intihar etmek kötüdür, akraba evliliği yapmak uygun değildir vb.

      12. Kültürel kahraman, tabiatın insana itaat etmesi için uğraşır.

      13. İnsana görgü kurallarını, dinî ayinleri, tarım yapmayı, iş aletlerini vb. gibi kavramları öğreten odur.

      14. Kültürel kahramanlarla ilgili mitlerde, insanın sanatsal faaliyetleri idealize edilir.

      15. Kültürel kahramanın ahlâki bir sorumluluğu yoktur. Mitik kültürel kahraman tanrı değildir ve dolayısıyla dinî görevleri de yoktur.

      16. Kültürel kahramanla ilgili mit ve destanların bir kısmı eğlendiricidir. Kültürel kahraman bu tarz verimlerde tanrılar panteonundaki yaramaz bir çocuk özelliği gösterir.

      17. Kültürel kahraman birçok kez karşımıza kardeşi ele beraber çıkar. Bu şekilde kardeşlerden birinin tipi kahramanlığa, diğerininki komikliğe meyleder. Beceriksiz kardeş çoğunlukla yukarıda bahsi geçen komik olayların yaratıcısıdır. Beceriksiz kardeşin düşman olması söz konusudur. Düşmanca tavırlarının hepsi komik bir sonuca neden olur.

      18. Kültürel kahraman dünya düzeni ve herkes için uyulması zorunlu olan kural ve âdetlerin (toplumlaşma-sosyalleşme) tespitinden önceki mitik devre aittir.”38

      D. A. MILLER, EPİK KAHRAMAN

      Ülkü Kara Düzgün, D. A. Miller’ın The Epic Hero (Epik Kahraman) adlı eserindeki, kahramanın doğum ve doğum sonrası özelliklerini şöyle listelemiştir. Konumuzla ilgili olduğu için bu listeyi buraya aynen alıyoruz:

      “Kahramanın doğumu ile ilgili ölçütler:

      1. Kahraman asil bir soya mensup olmalıdır.

      2. Kahramanın ana rahmine düşmesinde ve doğumunda olağanüstü etkenler rol oynar.

      3. Kahramanın atası yılan, köpek, at, ayı ve kurt gibi hayvanlar olabilir.

      4. Kahraman, özellikle Grek ve Mısır mitolojilerinde sıklıkla karşılaşıldığı gibi, iki soylunun ensest ilişkisi ile ortaya çıkabilir.

      5. Kahramanın, Yunan mitolojisinde sıklıkla karşılaşıldığı üzere, atası tanrı, annesi insan olabilir. Bu durumda kahraman genellikle insan olan babasının ölümünden sonra veya annesi insan ise doğumdan annesini kaybederek doğar. Bu durum bir nevi tanrısal yetenekle doğmanın diyeti olarak kabul edilir.

       Kahramanın gençlik dönemi ile ilgili ölçütler :

      1. Kahraman genellikle olağanüstü bir doğumdan sonra, hızla bebeklik ve çocukluk dönemini aşar.

      2. Kahramanın kaderi önceden yazılmıştır.

      3. Kahramanın çocukluk dönemi ile ilgili pek fazla bilgiye rastlanmaz.

      4. Kahraman gençlik döneminde mükemmel bir fiziki olgunluğa kavuşur.

      1

      Özkul Çobanoğlu, Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, 2. baskı, Ankara, 2004, s. 23-24.

      2

      Walter J. Ong, Sözlü ve Yazılı Kültür, çev. Sema Postacıoğlu Banon, Metis Yayınevi, 2. baskı, İstanbul, 1999, 230 s. Gonca Gökalp Alpaslan, XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002, s. 1-3.

      3

      Özkul Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ Yay., Ankara, 2003, s. 56-57.

      4

      Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, s. 56-57

      5

      Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, s. 39.

      6

      Tuba Özkan, Bey Böyrek Anlatılarının Kahramanın Yolculuğu Açısından İncelenmesi, danışman: M. Öcal Oğuz, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı, master tezi, Ankara, 2006, s. 2.

      7

      Robert A. Segal, “Introduction: In Quest of The Hero”, Rank, Raglan, Dun-des, In Quest of The Hero, ed. Robert A. Segal, Princeton University Press, 1990, New Jersey, s. vıı.

      8

      Segal,

38

Düzgün, Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi, s. 27-28 (http://www.ruthenia.ru/folklore/meletinsky13.htm erişim tarihi: 23.06.2005)’ten.