Samet Vurgun. Ali Kafkasyalı

qüvvəti ruzqarlar alsın?

      Şairəm deyənə biqanə qalsın?

      Nədən söyləməsin ana dilile

      Öz odlu nitqini yoldaş komissar?

      Türkce danışmasın sevgilisilə…

      Bu mənhus adətdə böyüklükmü var?

      Məndən inciməsin yoldaş komissar!

      Nədən şerimizin baş qəhrəmanı

      Gah Turandan gəlir, gah da İrandan?

      Bəs mənim ölkəmin varlığı hanı?

      Böyük bir şairin yazdığı dastan

      Gah Turandan gəlir, gah da İrandan! (Vurğun, 2005: 3/19) (Vurğun, 1986: 2/46)

* * *

      1935 yılında yazdığı “Tebriz Gözəli” şiirinde, Güney Azerbaycan Türklerine yakın gelecekte bağımsızlıklarını kazanacakları ve ana dillerinin serbest olacağını, âlimlerin de, şairlerin de dağda çobanın da türkülerini ana dillerinde söyleyeceklerini müjdeler:

      Bir yeni rǝng alır Mil dǝ, Muğan da

      Bu bayram günündǝ, bayram ilindǝ.

      Alim dǝ, şair dǝ, dağda çoban da

      Deyir mahnısını ana dilindǝ.

* * *

      Samet Vurgun Güney Azerbaycan’da Pişeverî’nin liderliğinde başlatılan bağımsızlık hareketinin ilk günlerinde Türkçe yayın yapmaya ve Türkçe eğitim öğretim yapmaya başladıklarını “20 Bahar” poemasıyla Nizamî’ye müjdeler. Manzumenin “1. Sinfoniya”sında şöyle söyler:

      Xəbər aldım Nizamiden,

      Deyir: “Xoşbəxt oldu Vətən,

      Öz sevgilim –

      Ana dilim

      Can qurtardı yad ellərden –

      Təzə gəldim dünyaya mən!”

      Ana yurdun qız- gəlini

      Vaqifin de heykəlini

      Ürəyində,

      Diləyində

      Qaldırmışdır bir dağ kimi,

      Yandırmışdır çiraq kimi. (Vurğun, 2005: II/36)

* * *

      Vurgun, 1936’da Puşkin’in baş eseri “Yevgeniy Onegin”i Türk diline tercüme etmesini “Büyük Şairin Şerefine” adlı şiiriyle duyurur (Vurğun, 2005: I/228).

      Vurgun, ömrünün iki yılını geceyi gündüze katıp alın terini dökerek Rus şiirinin şah eserini ilk olarak Türk’ün diline çevirdiğini, kendisinin de bu sanat yolunda dolu olduğunu ve halklar/milletler dünyasında onun da ellerinin/halklarının bulunduğunu yani Rus dilli gibi Türk dilli halklarının da olduğunu, kendisinin de o halklardan birinin oğlu olduğunu işaret eder.

      Aynı bentte sevinç ve mutlulukla önemli bir hususu da belirtir: Can sırdaşım dediği ve hayat sırlarını, gönül sözlerini paylaştığı bu eseri tamamlamanın bahtiyarlığını yaşar. Bu sözlerin bir şairin vicdan sesi ve düşünen bir kalbin ifadesi olduğunu belirtir.

      Axıtdım alnımın inci tərini,

      Yanmadım ömrümün iki ilinə.

      Rusiya şerinin şah əsərini

      Çəvirdim ilk dəfə Türkün diline.

      Bir yeni sənətlə mən də doluyam,

      Ellər dünyasının ellər oğluyam.

      Yuxusuz gecələr çıxdı qarşıma,

      Fəqət tövşümədi bu polad sinəm.

      Artıq qovuşmuşam can sırdaşıma,

      Özümə bəxtiyar bir insan desəm,

      Bu səs bir şairin vicdan səsidir,

      Düşünen bir qəlbin ifadəsidir.

      …

      Samet Vurgun, “Yevgeniy Onegin”i Türkçeye çevirmenin haklı gururunu yaşayıp kendini bahtiyar insan kabul ederken şiirin ikinci bendinde maksadını açıklar:

      Birinci maksadı ufukta Ay-Yıldızlı bayrağın sürekli dalgalanmasıdır. Mehmet Âkif’in İstiklâl Marşı’nın ilk kıtasında “Yurdumun üstünde tüten en son ocak sönmeden bu şafaklarda yüzen al sancak sönmez” dediği gibi o da aynı endişeyle “Ufukta dalgalanan Ay Yıldızım sönmesin diye her gecemi gündüze kattım.” der. Yani Azerbaycan halkını sa’ye, gayrete, hikmete, hizmete çağırır.

      İkinci maksadı ise “sanat vadisinde”, sanat dünyasında Rus kadını Tatyana’nın önüne Türkün ulu anası Humay/ Umay’ı çıkarmasıdır.

      Bilindiği gibi bütün sanatların ilk ve temel mucitleri analardır. Dil, edebiyat, müzik alanında şüphesiz ki ilk şair, ilk ses sanatçısı, ilk bestekâr, ilk tahkiyeci analardır. Örgü, dokuma, nakış, yemek gibi onlarca sanat alanında da ilk mucitler onlardır.

      Dil denilince akla ana gelir. Ana sözü ile dil sözü “Ana Dil” şeklinde birlikte kullanılır. Millî kimliğin temelini oluşturan dilin her yönüyle temsilcisi anadır. Ananın en bariz vasfı dilin yaratıcısı olmasıdır. Vurgun, Rusların mitolojik ermiş bilge anaları Tatyana gibi Türklerin de Göktürk Kitabeleri’nde adı geçen bilge, ermiş, çocukları koruyan Humay/Umay anayı hatırlatır. Rus dilinin yaratıcısı Tatyana’nın önüne Türkün ve Türk dilinin anası Humay/Umay anayı çıkarmak gerektiğini söyler. Türk gençlerine Rusun Tatayanası ve onun dili Rusça kadar Türkün anası Humay ve onun dili Türkçe de aziz ve muteberdir.

      Mən ki, hər gecəmi qatdım gündüze,

      Üfüqdə sönməsin ulduzum, ayım!

      Sənət vadisində gəlsin üz üzə

      Sənin Tatyananla mənim Humayım.

      Vurgun, bahsi geçen şiirin son bendinde ülkesinin şairi olduğunu, ülkesinde şiirin de sanatın da şaire, sanata hürmetin de olduğunu bildirir.

      Mən də bir ölkənin yazan əliyəm,

      Bu bayram günündə bəzənməliyəm.

      Şairlər oylağı, ey əziz Vətən!

      Söylə tanışmıdır sənə Onəgin?

      Bilirəm Puşkini çoxdan sevirsən…

      Qızın da, oğlun da əzbərdən desin:

      Bizdə şeir də var, sənət də vardır!

      Şairə, sənətə hörmət də vardır!..

      Yaşar Qarayəv’in sözüyle Samet Vurgun, Azerbaycan’ın Türk şiir dilini o yıllarda yüksek olgunluğa, duruluğa, saflık ve güzelliğe kavuşturup zirveye çıkarmıştır. (Qarayəv, 2005: 10)

      Samet Vurgun’un dil hususunda önemli bir tavrı da Batı ve Doğu dillerini bildiği, onların en büyük eserlerini tercüme ettiği hâlde onların arkasına takılmamasıdır. Onları taklit etmemesidir. Kendi millî edebiyatına yaslanıp özgün eserler vermiştir. Ne Avrupa ne Fars ne de Rus dilinin ve edebiyatının takipçisi olmuştur. Bu tavrını bir makalesinde şöyle açıklamıştır:

      “Yoldaşlar, Avropa Avropadır, Şərq Şərqdir, Azərbaycan Azərbaycandır.

      Mən Avropa mədəniyyətini çox sevirəm. Bütün Avropa yazıçılarını bacardığım qədər oxumuşam. Ancaq öz yaradıcılığımı