Тенг-тенги билан бахтлидир. Тохир Хабилов

ҳар нарсанинг чегараси бўлганидек, бу одобнинг ҳам чегараси бор. Маҳалла, қишлоқ ва оилада белгиланган тартибга амал қилиниши керак. Ҳаддан ошмаслик лозим. Соғинч ҳисларини бошқаришни ўрганиш лозим. Она қизини ҳар куни кўришни истайди, лекин “Тез-тез келавермагин”, дейишга куч топсин. Ўзи ҳам қудаларникига камроқ боришга уринсин. Гап қудаларнинг малол олишида эмас, гап қизнинг бу янги уйга тезроқ кўникиб кетишида. Баъзи куёвлар (ёки қайноналар) “Ота-онанг келмасин”, деб очиқ айтишар экан. Мен буни инсофсизлик деб биламан. Келиннинг ота-онаси ёки опа-синглиси келса дастурхон устидагиларни еб-қуритиб кетмайди. Улар қорин ғамида эмас, қизларининг дийдорига тўйиш учун келадилар. Уларга бу бахтни бериш хайрли амалдир.

      Баъзи қўйди-чиқдига бағишланган йиғинларда “Келиннинг оёғи ҳали ҳам ота уйидан узилмаган”, деган маломатларни эшитиб қоламиз. Бир қайнона ҳасрат қилиб шундай деганлари эсимда: “Ишдан нари отасиникига боради, уйга кеч келади, худди турмуш қурмаган қизга ўхшайди. Онаси пиширган таомни яхши кўрармиш, бизники оғзига ёқмаётган эмиш. Бир куни сингиллари, жиянларини бошлаб келди, дераза ойнакларини ювишга кучи етмасмиш. Эртасига опаси келиб кечки овқатни пишириб кетди…” Мен бу ўринда қайнонанинг даъвоси ўринли, келиннинг эркаликлари эса ҳаддан ошган, деб ўйлайман. Келиннинг эрка-тантиқлиги жиддий касаллик, бу касалликка албатта, қайнона-қайнота ва эр даво топишга уринишади. Лекин давонинг асоси қизнинг уйида, ўз отаси ва ўз онаси қўлида. Агар улар фаол уринишмаса, оила бузилиши ҳеч гапмас. Бундай ҳолларга тез-тез дуч келаётганим учун ҳам куйиниб ёзяпман.

      Аниқ гапки, қизлар турмушга чиқмай туриб, она қадрига унчалик етишмайди. Тўйдан кейин эса аҳвол бошқача. Хотин ота уйига бориб келишда меъёрни билмаса, эрига ҳадеб ўз оиласини мақтаб гапираверса, ҳар бир ишда, масалан, “Отам ундай қиларди”, “Онам бундай дерди”, деб мисол келтираверса, эрнинг ғаши кела бошлайди, мақталаётган қайнота ва қайнонасини кўргиси келмай қолиши баробарида, хотинини юбормаслик учун баҳоналар излайди. Оқибатда ҳар икки ҳафтада бир жанжал чиқадиган бўлиб қолади. Бу ўринда яна бир масала бор: хотин ота уйига эри билан боришни истайди. Эрда эса бундай хоҳиш йўқ. Уйга қизи билан куёвининг бирга кириб келишини кўриш она учун энг катта бахт. Уларни бирга кўргач, қизининг ҳаловатли оилада яшаётганига, бахтли эканига ишонади. Шунинг учун, азиз куёвтўралар, қайнонангизга баъзи-баъзида бахт улашиб турсангиз, савоб бўлади. Ҳар ҳолда мен шундай эдим. Бу одатим билан ҳозиргача фахрланаман. Лекин бу одобда ҳам меъёр бор. “Қайнота-қайнонам мени яхши кўради, борсам қувонади”, деб ҳадеб боравермаслик керак. Қариндошлар, айниқса қўшнилар бу борада зийрак бўлишади, оқибатда “Фалончи аканинг куёви” эмас, “Фалончи опанинг келини”, деб киноя қила бошлашади.

* * *

      Биздаги “меҳнат” атамасини туркманлар “заҳмат” дейдилар. Бизда “заҳмат” “қийинчилик, машаққат” маъносида қўлланилади. “Меҳнат-заҳмат” деганимизда, тил қоидасига кўра, маънодош сўз – такрор отлар назарда тутилмайди. Балки меҳнат қилиш