Cəbhə xatirələri. Исмаил Шихлы

kitabından

      Kuban sahillərində

      Almanların dalından çata bilmirik. Görünür, onlar mühasirəyə düşəcəklərindən qorxaraq, sürətlə geri çəkilmişdilər. Özləri də quduz kimi hər yeri talamışdılar. Yolların kənarındakı telefon dirəkləri doğranmışdı. Məftillər kəsilmişdi. Dəmir yolunun relslərini hər 50-100 metrdən bir partlatmışdılar. Şalbanlar eşilib ortadan sındırılmışdı. Deyirdilər ki, bu işləri görmək üçün onlar xüsusi maşın düzəldiblər. Zalımlar, gör bir nə fikirləşiblər.

      Severski stansiyasına çatdıq. Faşistlər buradan iki-üç gün əvvəl getmişdilər. Hələ də tüstülənən evlər var idi. Burada azca dincəldikdən sonra yolu əlimizə aldıq. Nəhayət, İlski stanitsasına çatdıq. İlski böyük stanitsadır. Bu kazak kəndi nə qədər dağılmış olsa da, öz görkəmi ilə adamın xoşuna gəlir. Kəndin ortasından qışda suyu quruyub azalan və yayda aşıb-daşan bir çay keçir. Faşistlər geri çəkilərkən həmin çayın üstündən keçən körpünü partlatmışdılar. Hissələrimizin hərəkəti dayanmışdı. Qar yağırdı. Yollardan keçmək mümkün deyildi. Biz dərhal işə başladıq. İki gün gecəli-gündüzlü işlədik. Uçmuş və sahibsiz evlərdən taxta-şalban tapdıq, taxta daşıdıq və körpünü tikib qurtardıq. Hissələrimiz hərəkətə gəldi. Bundan sonra bizə dincəlməyə və bu kənddə qalıb batalyonumuzu gözləməyə icazə verdilər.

03.03.1943.

      Faşistlər geri çəkilərkən əhalinin bütün var-yoxunu yığıb aparmışdılar. Bu boyda kənddə bir toyuq da qalmayıb. Buna baxmayaraq, bizə ‒ əsgərlərə əhali çox hörmət edir. Şabanov yoxuşlarını aşıb gələnlər, demək olar ki, bir neçə gündür, acdır. Maşınlar işləmədiyindən, ərzaq anbarları bərənin o üzündə qaldığından yemək çatışmır. Piyada ərzaq dalınca gedənlər beş-altı gün yolda qalır, gətirdikləri otuz-qırx kiloqram çörəyin və konsentratın yarıdan çoxunu da özləri yeyirlər.

      Aclıq yaman şeydir. Adamı düşmənin də qapısına aparır. İstər-istəməz qapıları döyməli olursan.

      Yerli əhali bizim vəziyyətimizi başa düşür, öz boğazlarından kəsib nələri varsa, verirlər. Doğrudan da, bu ruslar sadə və genişqəlbli adamlardır. İllah da, qadınlar. Gecələr çox vaxt soyuqdan donan əsgərlər daxmaların qapısını döyür, qızınmaq üçün içəri buraxılmalarını xahiş edirlər. Qapını qoca bir kişi, ya da qarı açır. Görürsən ki, içəri adamla doludur. Yorğun əsgərlər bir-birinin üstə döşənib yatıblar. Ayaq basmağa yer yoxdur. Siyənək1 çəlləkdə qalaqlanan kimi qalaqlanıblar. Hətta ev sahibləri özləri oturmağa yer tapmırlar. Ancaq gülümsünüb: “Zaxodi, milıy”, “Zaxodi, sınoçek”, ‒ deyə içəri dəvət edirlər. Əgər rus peçinin üstündəki çuqun qazanda borşdan-zaddan bir şey qalıbsa, onu da sənə verirlər.

      Demək olar ki, İlskidə hər gün peçlər yanır, qazanlar qaynayır, arvadlar almanlardan gizlədib saxladıqları kartofu, kələmi, çuğunduru çıxardıb borş bişirir və kim qapıdan içəri girsə, əvvəlcə ona bir qab xörək verib qarınlarını doydururlar. Onların köməyi olmasaydı, əsgərlərin çoxu acından qırılardı.

05.03.1943.

      Üç gündür ki, acıq. Ərzaq gözləyirik. Batalyonumuz gəlib çıxmayıb. Yemək gətirmək üçün gedən uşaqlardan da xəbər-ətər yoxdur. Onların dağlardan salamat qayıtmalarına da şübhə edirik. Yollarda o qədər hadisə olur ki.

      Yeddi nəfərik. Bir otaqda oluruq. Uşaqlar səhər tezdən gediblər. Küçələrə səpələniblər. Aclıq onları qapılara aparıb. Mən yerimdən tərpənmirəm. Qapını döyüb tanımadığım adamdan yemək istəmək mənə çox ağır gəlir. Taqətdən düşsəm də, gözləyirəm. Yoldaşlarımızın ərzaq gətirəcəyinə ümidliyəm. Dünən axşam Çerkasov gətirdiyi çörəkdən bir az kəsib mənə vermişdi. Hələ də onun üstündəyəm.

06.03.1943.

      Bu gün səhər də bizə ərzaq gəlmədi. Hərə bir bəhanə ilə evdən çıxdı. Axıra “Peredelski” adlı yaşlı bir əsgər qaldı. O, məni danladı. Dedi ki: “Utanmağın yeri deyil. Ac qalmaq olmaz. Belə getsə, taqətdən düşüb ölərsən. Əsgər isə çalışıb salamat qalmalıdır”.

      Axşama qədər canımı dişimə tutub dözdüm. Yoldaşlarımızın ərzaqla gələcəklərini gözlədim. Qaranlıq qarışanda ümidimi kəsdim. Gördüm ki, gözüm qaralır, ayaq üstə güclə dayanıram. İradəmi toplayıb küçəyə çıxdım. Uzağa getməyə qorxurdum. Elə taqətsizləşmişdim ki, palçığa batıb qala da bilərdim.

      Divarın dibi ilə xeyli getdim. Hələ əl-ayaq yığışdırılmamışdı. Əsgərlər ora-bura gedirdilər. Pəncərələr örtülsə də, bilirdim ki, çıraqlar yanır.

      Olduğumuz evdən üç-dörd yüz metr aralandım. Qarşıma çıxan ilk qapının önündə dayandım. Tərəddüdlə xeyli boylandım. Sonra astadan qapını döydüm. İçəridən səs eşidildi:

      ‒ Buyurun.

      İçəri girdim. Bir xeyli nə edəcəyimi bilmədim. Yoxsul, lakin səliqəli evə, stol arxasında oturan 17-18 yaşlı gözəl qıza, əlində kitab tutan balaca oğlana xeyli baxdım.

      Qız ehtiyat və təlaşla ayağa durdu. Stul təklif etdi. Oturdum. Sözün düzü, Peredelskinin sözünə baxıb bura gəldiyimə peşman olmuşdum. Geri qayıtmağa da ar edirdim. Sakitcə oturmuşdum. Başımı aşağı salmışdım. Hiss edirdim ki, oğlanla qız mənim ocaq qırağında yatmaqdan tükləri tökülmüş qulaqlı papağıma, dörd-beş yerdən yanmış şinelimə, köhnə və çirkli paltarıma, palçıqlı dolaq və çəkməmə baxırlar. Bəlkə də, məndən qorxurlar. Əslinə baxsan, elə qorxulası görkəmim vardı. Qərara gəldim ki, bir neçə dəqiqə də oturub gedim. Elə bu vaxt qapı açıldı. 35-40 yaşlı bir qadın içəri girdi. Salamlaşdıq. Dinməz-söyləməz evin ortasındakı rus peçinə doğru getdi. Ortalığa yenidən sükut çökdü.

      Bayaqdan hürkək baxışlarla tamaşa edən uşaqlar anaları gələndən sonra sakitləşdilər və yenidən kitab oxumağa başladılar.

      Mən gözümü qarğı tərəcədəki kitablara dikdim və birdən gözümə Puşkinin “Yevgeni Onegin”i sataşdı. Mən soruşdum:

      ‒ O kitaba baxmaq olarmı?

      Uşaqlar təəccüblə üzümə baxdılar.

      ‒ Hansı kitaba?

      ‒ “Yevgeni Onegin”ə.

      Uşaqlardan çox qadın təəccübləndi. Əlindəkiləri peçin üstünə qoyub yaxın gəldi. İnanmırmış kimi məni xeyli süzdü.

      ‒ Məgər sən savadlısan?

      ‒ Bir az, ‒ sakitcə cavab verdim.

      ‒ Müharibəyə qədər nə işdə olmusan?

      ‒ Onu soruşmasanız, yaxşıdır.

      ‒ Yox, yox, xahiş edirəm.

      Onun baxışlarındakı yalvarıcı sualı və qarşısıalınmaz marağı duydum. Özüm də hiss etmədən köksümü ötürdüm.

      ‒ Müəllim.

      Uşaqlar yerlərindən durub analarının yanını kəsdirdilər.

      Arvad birdən elə bil qarşımda

1

Əsasən duzlanmış və hisdə qurudulmuş halda yeyilən xırda dəniz balığı