Ac həriflər. Абдурагим-бек Ахвердов

yerə. Məsələn, birisi neçə ildir ki, gedib ərə, övladı olmayır. Gəlirdi atamın yanına: “Molla, başına dönüm, mənə bir əlac elə”. Atam rəhmətlik döşün açıb, ürəyindən aşağı, burasına bir dua yazardı (əlilə göstərir), bir ildən sonra görürdün, bir xələt götürüb gəlib, razılıq eləyir ki: “Molla, Allah sənin atana rəhmət eləsin, bu uşaq sənin duanın bərəkətindən olub”. Mənim rəhmətlik atam az adamın fəryadına yetməyib. Cəmi aləm ona rəhmət oxuyur. Birisi dara düşəndə görürsən, deyir: “Ax, Allah sənə rəhmət eləsin, ay Molla Zaman, mağul95 xalqın dadına yetirdin”.

      Hacı Mehdi. Tanıyıram, ay mirzə!

      Mirzə Heydər. İmdi atam ölüb, Allah dünyadan gedənlərinizə rəhmət eləsin. Onun kitabları keçib mənim əlimə. Mən də belə çağçuqla, Allaha şükür, sizin dövlətinizdən beş-on şahı qazanıb, sizin kimi adamların kölgəsində dolanıb, zindəganlıq edirəm.

      Hacı Mehdi. Bilirəm, nə deyirsən, sənin danışmağın artıqdır. Səni elə razı edərəm, necə ki sənin məramındır. Ala, qabaqca sənə bir az xərclik verim, apar ver ətə-zada. (Əlini salır cibinə, istəyir, pul versin. Bu halda Hacı Mehdinin qardaşı Ələsgər daxil olur.)

      Ələsgər. Ay Hacı Mehdi, dəli olubsan, nədir? Saqqalının ağ vaxtında bu nə işdir, tutursan? Ağlın başından çıxıbdır, nədir? (Üzünü tutur Mirzə Heydərə) A kişi, sənin burada nə işin var? Çıxıb getsənə göbək yazmağın dalınca! Adam tapmayırsan başına ip salıb oynatmağa! Dur buradan, xəbis96!

      Mirzə Heydər. Ay ağa Ələsgər, dəxi nə üçün acıqlanırsan? Mən öz başıma gəlməmişəm ki! Məni də çağıran var ki, gəlmişəm də!

      Ələsgər. Çox danışıb səni bura çağıran, səninlə belə! Dur buradan!

      Mirzə istəyir dursun.

      Hacı Mehdi. Mirzə, əyləş. Onun nəyinə qulaq asırsan? Onun hərdənbir cini tutur. (Üzünü tutur Ələsgərə.) Balam, dəli olmayıbsan ki? Utanmırsan, özündən böyük qardaşının bir hörmətini saxla. Ağlın başından çıxıb, nədir? Bir de görüm, nə deyirsən? Mən sənin bu çığırmağında heç bir şey başa düşə bilmirəm.

      Ələsgər. Mənim ağlım başımdadır. Amma sənin ağlın, bir para işin, hərəkətin məni dəli eləyib.

      Hacı Mehdi. A balam, nə danışırsan, bir əməlli danış görüm, nə deyirsən?

      Ələsgər. Bircə de görüm, Gülpəri qarı burada nə qayırırdı?

      Hacı Mehdi. Sənin nə borcundur, nə qayırırdı? Gülpəri bir qarıdır, həmişə buralara gələr-gedər, genə gəlmişdi.

      Ələsgər. Qardaş, sən mənim başımı tovlaya bilməzsən. Mən də dünyada bir iyirmiyədək say bilirəm. Elə bilirsən ki, bir ağıllı sənsən. Əhvalatın hamısını mənə tamam-kamal nəql ediblər. Bax bircə qulaq ver, gör nə deyirəm. Sən mənim adımı, doğrudur, dəli qoydun, amma dünyanın cəmi işi belə düşüb ki, hər kəs doğru söz danışsa, xalqın gözünə pis görünər və adını da qoyarlar dəli. İndi, qardaş, sən Osmanlı davasında bir az mal satmaq ilə pul qazanıbsan. Allaha şükür, heç kəsə ehtiyacın yoxdur, ta bir parça çörəyin var, öz külfətin ilə yeyib, rahat dünyada baş saxlayırsan. Mən də sənin kasıb qardaşınam. Hərçənd səndən bir təmənnam yoxdur. Sənin kölgəndə çərçilik-zad ilə dolanıram. Amma sən istəyirsən, öz halal çörəyin burnundan tökülsün. Axır sən neyləyirsən iki arvadı? Allaha şükür, yaxşı arvadın, üç-dörd uşağın var. Dəxi bu nə işdir?

      1

      Səhn – həyət

      2

      Binagüzarlıq – tədbir, çıxış yolu, çarə

      3

      Fariq (olmaq) – ayrılmaq

      4

      Rubəru – üzbəüz

      5

      Şuriş – qarışıqlıq, üsyan

      6

      Qəvi – güclü, qüvvətli

      7

      Qəmxar – qəm dağıdan, təsəlli verən

      8

      Böht – heyrət, təəccüb, çaşqınlıq

      9

      İnqiraz – məhv olma, sonu kəsilmə

      10

      Yaxşı il baharından bəlli olar.

      11

      Rəşid – qorxmaz, igid

      12

      Müddəi – rəqib

      13

      Maxələqallah – Allahın yaratdığı hər şey

      14

      Büxl – paxıllıq; xəsislik

      15

      Nagəhan – qəflətən, birdən-birə

      16

      Şöleyi-aləmsuz – aləmi yandıran şölə

      17

      İstiğasə – yalvarış, aman istəmə

      18

      Rugərdan – üz döndərən, üz çevirən

      19

      Bal – qanad, qol

      20

      Bainhəmə – bununla belə

      21

      Təqrir

95

Mağul – heç olmasa

96

Xəbis – alçaq, yaramaz