İsa Muğanna yaradıcılığı İDEAL işığında. Шамиль Садиг

l

      Tarixilik və mistika dini-mifoloji aspektdə

      Ön söz ............................................................................................... 6

      Giriş ................................................................................................. 12

      1.1. İsa Muğanna romanlarında vahid

      din konsepsiyası ......................................................................... 32

      1.2. İsa Muğannanın "Cəhənnəm" romanı dini-mifoloji

      kontekstdə .................................................................................... 54

      1.3. İsa Muğannanın "İlan dərəsi" silsiləsində tarixilik və

      mistika............................................................................................ 83

      1.4. Magik realizm və “GurÜn” romanı .............................. 99

      3

      1.5. Yarımçıq əlyazma və bütöv ədəbi və əbədi

      dünya ........................................................................................... 124

      II fəsil

      İsa Muğanna yaradıcılığına müqayisəli baxış

      2.1. İsa Muğanna həqiqəti Hüseyn Cavid işığında ...... 148

      2.2. İsa Muğanna yaradıcılığının "Ün" poemasındakı

      poetik təhlili .............................................................................. 169

      2.3. Postmodern Azərbaycan romanında “Kitabi-Dədə

      Qorqud” dastanı və təhrif edilmiş tarix ......................... 183

      Müsahibələr

      İsa Muğanna ilə ilk tanışlıq ................................................. 201

      İsa Muğanna ilə son söhbətim.. ........................................ 225

      Zəlimxan Yaqub Tənhalıqdan tənhalığa ........................ 248

      İsasız Firuzə Muğanna ilə söhbət ..................................... 275

      İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI ................... 284

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      4

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      Əsər Ruhani sədaları altında ustad sənətkarın

      5

      90 illik

      yubileyinə ithaf edilir

      Firuzə xanım:

      Allahdan bir arzum var ki, İsa yaşadığı müddətdə məni də yaşatsın. Onu heç kimə

      etibar edə bilmərəm.

      İsa Muğanna:

      – Onda gərək əbədi yaşayasan!

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      6

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      Ön söz

      “Ədəbi döyüşlər cəngavəri” Mehdi Hüseyn hələ

      ilk əsərlərini yazıb nəşr etdirdiyi illərdə İsa Hüseynovu zarafatla “etiraf olunmamış dahi” adlandırar, onun ədəbiyyata təsadüfən deyil, xüsusi missiya ilə

      gəldiyini hiss etdirər, gənc yazıçı isə bundan, təbii ki, məmnunluq duyarmış. Ancaq güman etmək çətindir

      ki, Mehdi Hüseyn kimi geniş dünyagörüşlü tənqidçi-ədəbiyyatşünas belə İsa Hüseynovun dünyaya İsa Muğanna olaraq yenidən gələcəyini təsəvvür eləmiş

      olsun.

      “Yanar ürək”dən “İdeal”a, İsa Hüseynovdan İsa

      7

      Muğannaya yüksəlişin səbəbləri, yəqin ki, XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəlləri Azərbaycan ədəbi-ictimai təfəkkürünün üzərində ən çox düşündüyü, ancaq əsas-

      lı bir nəticəyə gələ bilmədiyi mövzulardandır. Və

      məsələni daha da mürəkkəbləşdirən cəhətlərdən biri, heç şübhəsiz, böyük yazıçı-mütəfəkkirin özünün vaxtaşırı olaraq söylədiyi mülahizələr olmuşdur ki, həmin mülahizələrdə yaradıcılığın bir dövründən di-gərinə keçmək kimi, əslində, tamamilə təbii (və qa-nunauyğun) qəbul edilməli olan bir proses xeyli dərəcədə mistikləşdirilərək o həddə çatdırılır ki, gu-ya müəllif “İdeal”dan başlayaraq “ün” eşitmiş və bütün sonrakı əsərlərini həmin ilahi “ün”ün diqtəsilə

      qələmə almışdır.

      Əlbəttə, məsələnin bu cür qoyuluşuna bizim adət

      etdiyimiz normativ şüur (və yaradıcılıq) təcrübəsi baxımından interpretasiya vermək, prinsip etibarilə,

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      mümkün deyil. Ancaq ortada hansı enerjidən gəlib-gəlməməsindən asılı olmayaraq yüksək sənətkarlıqla seçilən mükəmməl yaradıcılıq məhsulları var… Və

      onların adət etdiyimiz metodoloji texnologiyalarla tədqiqi tamamilə mümkündür.

      İsa Muğanna yaradıcılığını yeni rakursdan –

      “İdeal” işığında araşdıran tanınmış yazıçı, ədəbiyyatşünas və redaktor-naşir Şəmil Sadıq qarşısına kifayət qədər cəsarətli (və çətin) bir vəzifə qoysa da, fikrimcə, onun öhdəsindən uğurla gəlmiş, hətta demək olar ki, İsa Hüseynov – Muğanna yaradıcılığı barədə indiyə qədər deyilmiş ən müxtəlif (çox hallarda isə pərakəndə) fikirlərin fövqünə qalxaraq sistemli bir “muğannaşünaslığ”ın əsaslarını müəyyənləşdir-8

      mişdir.

      “İsa Muğanna yaradıcılığı” “İdeal” işığında”

      müəllifi yazır:

      “… İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal”dan sonra başladı. Ondan sonra yazılan bütün əsərləri “İdeal”

      silsiləsinin davamıdır və təəssüflər olsun ki, ədəbiyyatşünaslığımız tərəfindən layiqli qiymətini almamışdır hələ ki. Ümid edirəm ki, oxucu da, alim də

      qorxmadan, çəkinmədən “İsahəqq, Musahəqq”i,

      “GurÜn”ü, “Türfə”ni, “İlan dərəsi”ni, “Cəhənnəm”i,

      “Qəbiristan”ı əlinə alacaq, oxuyacaq və münasibətini bildirəcəkdir bir gün”.

      Və əlavə edir:

      “ … Bu tədqiqat işində Muğannanın “İdeal”dan sonra yazdığı əsərlərin tarixi, yazılma və çap olunma dövrləri, çapdakı maneələr və müəllifin əsərlərinə

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      dönə-dönə qayıtmasının səbəbləri, İsa Muğannanın bir postmodernist yazar kimi, magik realizmin banisi kimi, yeni ideoloji konsepsiyanın