27 möcüzə. Кир Булычев

ev tikmişlər. Əgər indi, Hillə şəhəri və ətraf kəndlərin evlərinə diqqət yetirsək, kərpiclərin üstündə Navuxodonosorun damğasını görərik.

      Bu möhürlərdən birinə mən təsadüfən rast gəldim. Külək divara yapışdırılmış afişanı – əlində tapança tutan gözəl, qarayanız bir oğlan, qəşəng, sarışın bir qızı öpürdü – qopartmağa çalışırdı. Mən Amerika kinematoqrafiyasının Hillənin sakit sakinlərinə necə mənəvi qida verdiyi ilə maraqlandım. Küləyin təsirilə yellənən afişanı divara sıxanda ovcum hamar olmayan kərpicə toxundu. Afişanı buraxdım. Divar yazısı – Navuxodonosorun möhürü qarayanız oğlanın dirsəyi altında görünürdü.

      Koldevey Semiramida bağlarının qalıqlarını tapdı və üstəlik sübut etdi ki, bu əfsanəvi bağlar günbəzli binalardan və eyvanlardan ibarət imiş. Nəhayət, o, Babilistan qülləsini, daha doğrusu, Babilistan zikkuratının bünövrəsini tapır. Lakin o bunun üçün Babilistanda, ilk həftə ərzində şəhər divarlarını tapandan sonra on bir il qalmalı oldu. Koldevey hətta şəhərin memarlığını və tikiliş üsullarını on bir il ərzində öyrəndiyinə əsasən qüllənin təxmini təsvirini yazmışdır.

      Arxeologiyada da, elmin başqa sahələrində olduğu kimi böyük kəşflər adətən ayrı-ayrı fərdlər tərəfindən yaranmır. Əgər kimsə böyük bir işə başlayırsa, həmişə başqa alim üçün yer qalır. O, kəşfi tamamlayır və öz sözünü deyir.

      İngilis arxeoloqu Leonard Vulli Babilistan imperiyasının cənubundakı Ur şəhərində bir zikkuratı qazıb üzə çıxartdı. Zikkurat Babilistan qülləsindən fərqli olaraq o qədər yaxşı qalmışdır ki, buna əsasən qüllənin ilk variantı haqqında inamla danışmaq olar. Vulli Koldeveyin layihəsinə tamam uyğun gələn Ur zikkuratının layihəsini tərtib etdi və Babilistan qülləsini yüz illər boyu çəkən rəssamların əməyinə son qoydu, beləliklə də onların uydurmaq imkanlarını əllərindən aldı.

      Babilistan qülləsi imperiyanın çoxsaylı zikkuratlarının böyüyü idi. O, zirvəsində kiçik məbəd olan yeddipilləli piramidadan ibarət idi. Birinci terras tərəfləri doxsan metr olan kvadrata bənzəyirdi. Onun hündürlüyü otuz üç metrə yaxın idi. İkinci terras sahəsinə görə birincidən kiçikdi, hündürlüyü isə səkkiz metr idi. Uzaqdan hər iki meydança böyük daş kuba oxşayırdı. Qalan mərtəbələr daha kiçik idilər – cəmi altı metr hündürlüyündə. Nəhayət, üst meydançada Mərdukun hündürlüyü on beş metr olan məbədi tikilmişdi. Məbəd mavi kaşılı kərpiclərlə tikilmiş və qızıl vərəqələrlə üzlənmişdi. Qüllənin hündürlüyü oturacağın bir tərəfinin uzunluğuna – 90 metrə bərabər idi.

      Heops piramidası öz forması ilə ölçüsünü gizlədir. Onun ölçüsü tədricən itir. Zikkuratın aydın forması isə gözü onun maili səthindən yayındırmağa qoymur, adamın nəzəri sanki sıçrayışlarla irəliləyir, tamaşaçı qüllənin nəhəngliyini duymaq məcburiyyəti qarşısında qalır. Zikkuratın üstündəki on beş metr hündürlüyündə olan məbəd 10 km məsafədən elə parlayır və elə əzəmətlidir ki, kasıb köçəri yəhudilər zikkuratı bəşər qüdrəti, zənginliyi və qürurunun ifadəsi hesab edirdilər. Bununla belə, onlar şəhərin anlaşılmaz dildə danışan və maldarlara nifrət edən zərif və varlı sakinlərini pisləyirdilər. Pisləyərkən isə onlar özləri kimi qəddar və kasıb olan allahlarının Babilistanı, onun simvolu hesab olunan Mərduk zikkuratını – qülləni dağıtmasını arzu edirdilər.

      İnsan hər hansı bir şeyi çox istəyəndə – arzu olunanı mövcud olan kimi qəbul edir. Əvvələn, belə bir əfsanə yarandı ki, allah babilləri cəzalandıracaq. Ancaq Kirin qıymadığı, Kserksin dağıtdığı və İsgəndərin yerlə yeksan etdiyi qüllə ömrünü başa vuranda Babilistan qülləsinin məhvi haqdakı əfsanə Tövrata köçürüldü.

      Babilistandakı zikkurat ölkənin başlıca müqəddəs ocağı idi. Onun ətrafındakı meydan həmişə adamla dolu olurdu. İbadət aşağıda, Herodotun yazdığına inansaq, Mərdukun iyirmi dörd ton ağırlığı olan qızıl heykəli yanında başlanırdı. Qülləyə dirənmiş üçbucaqlı daş pillələr düz əlli metr hündürlüyü olan üçüncü mərtəbəyə aparırdı. Orada zəvvarlar meydançadan-meydançaya keçərək lap yuxarı – mavi məbədin durduğu meydana qalxırdılar. Buradan ölkənin bir neçə kilometr torpağını aydınca görmək olurdu. Mavi məbədə kahinlərdən savayı heç kim daxil ola bilməzdi. Bura Mərdukun əbədi yuxuya getdiyi otaq idi. Onun taxtı və qızıl suyuna çəkilmiş kürsüsü də burada idi. Zikkurat meydanı böyük evlərlə əhatə olunmuşdu. Burada zəvvarlar yaşayırdılar. Dövlətin ən varlı adamları kahinlərin yaşadıqları evlər də burada idi. Bir az aralıda isə özünün əbədiliyinə və divarlarının sarsılmazlığına əmin olan milyon sakinli şəhər…

      Babilistan qülləsini, daha doğrusu, onlardan birini mən görə bildim.

      Bağdad yaxınlığındakı Ağar-Huf zikkuratı şoran torpaqlı düzənlikdə kəllə qənd kimi ucalır. Özünün ilkin formasını itirməsinə və küləklərin döyməsinə baxmayaraq o yenə də möhkəmdir. Külək və zaman hər şeydən çox onun dibini ovub – qüllə sap kimi uzanıb. Pilləkənlərlə qalxdıqca qüllənin divarından sallanan kərpiclər görünür. Kərpiclərin arasına qoyulmuş bitum və palma yarpaqları hələ indiyədək çürüməyib. Ağar-Huf zikkuratı Babilistandakı ziyarətgahlar içərisində nə ən böyüyü, nə ən ucası, nə də ən məşhurudur. Lakin bir neçə əsr əvvəl insanlar ibadət etmək üçün zirvəsində məbəd olan bu qülləli ehrama axışıb gələndə, o da özünün böyük qardaşı – bəşər qürurunun rəmzi olan Babilistan zikkuratı, Babilistan qülləsi kimi əzəmətli idi.

      Bibl

      Əlifba və kitab

      Dünyada ən məşhur kitabın adı bu şəhərlə bağlıdır. Halbuki bunun kitaba heç bir dəxli yoxdur.

      Bəşəriyyət tarixində ən böyük kəşflərdən birinin adı bu şəhərlə bağlıdır.

      Bu şəhər yer üzündə ilk şəhərlərdən biridir.

      Finikiya şəhərlərinin hökmdarları fironlara oxşamaq istəyirdilər. Bu heç də heyrətli deyil. Qədim dövrdə bir neçə əsr Qubl adı ilə tanınmış Bibl şəhəri Misirin əsarəti altında idi. Bu qədim ölkənin mədəniyyəti, adət və ənənələri Finikiya şəhərlərinə böyük təsir göstərirdi.

      Misir ehramları böyüklükdə məqbərələr tikmək Bibl şahlarının qüvvəsi xaricində idi – şəhər zəngin olsa da, Misirdəki qədər qul, fironların dövləti qədər var-dövlət toplamaq mümkün deyildi. Buna görə də Qublun şahı Ahirəm misirlilərin adəti ilə basdırılsa da, bu o qədər cah-cəlallı və təmtəraqlı olmadı.

      Qayada dərin quyu qazıldı. Quyunun dibi qəbir üçün yonuldu. Ora sarkofaq saldılar. Onun yanına bir çox zərzivər tökdülər ki, şah ölülərin arasında da layiqli yer tuta bilsin.

      Daş sarkofaq dörd şir heykəlinin üstündə yerləşdirildi. Sarkofaqın divarında barelyef yonuldu: Ahirəm şah taxtda əyləşib, əlində Nil zanbağı və fincan tutur. Əlahəzrət şam edir. Əlində dəsmal tutan xidmətçi şahın qarşısında təzim edir, iki nəfər xidmətçi sinidə xörək gətirir, onların arxasında isə qurban gətirənlər düzülüblər.

      Sarkofaqın üstündə belə bir yazı