Tanıdığım Nazim Hikmət. Orxan Qaravəli

soxulcanlılıqdır.”

      İndi də bir sıra zamanlarda “Hər gün” qəzetinin köşə yazarı, bu günün çox tanınmış siyasətçisi və dövlət adamı Yaşar Oxuyanın fikirlərini alaq:

      “Vətən xainliyi təsdiq olunmuş satqın kommunist olan Nazim Hikmətin anadan olmasının 75-ci il dönümünün törənlərlə qeyd edilməsi ibrətvericidir. “Nazim Hikmət həftəsi” düzənlənməsi və bu adamın təriflənməsi ilə ilgili olaraq MSP-li daxili işlər və ədalət nazirliklərindən səs çıxmamışdır. İslam adına fitva verməklə ünlü MSP-nin əlindəki bu iki nazirlik əcəba, nə üçün bu həftələri düzənləyənlər haqqında qanun tətbiq etməmişlər və təşkil edilən toplantılara icazə vermişlər? Xainlərin qəhrəman deyə elan edilməsinə təhəmmülü qalmayan xalqımız, çıxıb getməni arzu edir. Bunu beləcə bilsin (Oğuzxan) Əsiltürk!…

      Aşağıdakı “incilər” də “Sabah”da yazan Mustafa Yıldırımdan:

      “Kommunistlər Hikmətov məlununu “ölkə çapında böyük” gördüklərinə görə onun öz vətəninə xəyanətini haqlımı sayacaqlar? Bizə görə Hikmətov mikroskopla belə tədqiqi mümkün olmayan bir mikro orqanizmdir.”

      “Milli qazete”də Səlahəddin Eşin yazdıqları isə həddindən artıq “elmi” olduğundan anlaşılması bir az mümkünsüz:

      “Ölmüş, getmiş birinə bizim köpək və ya iradəsiz donuz deməmiz, yazı əxlaqımıza zidd olduğundan çoxları kimi bu yolu tutmamaq üçün çarə axtarırıq.”Mendel qanunları”nda xarakterlərin nəsillər boyu davam etdiyi isbat edilir. Yəni bir ağ siçanla bir qara siçanın birləşməsindən…”

      Beləcə, Nazimin 75 illiyinə türk mətbuatından bir neçə “incini” misal çəkdik. “Bu sətirləri yazıb da bu gün həyatda olanlar, əcaba indi nə düşünürlər?..” deyə soruşmaq istəyir insan. Özüm özümdən bir şey də soruşuram. Nazimlə ölümündən illər sonra belə müdhiş kinlə uğraşanlardan neçə adam qaldı yaddaşlarda? Hamısı unudulub getdi və ya gedəcək. Amma Nazim yaşayır və görünən bu ki, daha çox sevilərək yaşamağa davam edir. Bir çox sənətçilər, dünyagörüşlərinə görə sağlığında sevilməsə də, sayılmasa da, hətta bir çox təhdid və təqiblərə düçar olsa da, əsərləri ilə yaşayır. Ona ağır ittihamlar irəli sürənlər isə tamam unudulur.

      Öz həmyerliləri 75 illiyində ona belə ağır ittihamlar səsləndirirkən, əcaba, xaricilər nə düşünürdü? Onlara da bir üz tutaq:

      1977-ci il yanvar ayının ilk günləri, Parisdə yaşayan türk rəssamı və Nazimin yaxın dostu Abidin Dino Simone Siqnoret ile İv Montan ikilisini yay evlərindən telefon açaraq şairin 75-ci ildönümü ilə bağlı düşüncələrini soruşub. Bu vacib mövzuda danışmaq üçün Dinonu Parisdəki evinə dəvət edir və hər ikisi əvvəldən yazıb imzaladıqları bu sətirləri ona ona oxuyurlar:

      “Sevgili Nazim!

      Ölmədiyinə görə daha neçə belə illərə çıxasan! Madam ki, yaşıyırsan, ildönümünü təbrik edirik! Ozanlar ölməz! Səni tanıyanlar üçün də sən ölmədin. Bizim kimi səninlə yalnız bir neçə saat keçirənlər üçün də sən ölmədin, yaşayırsan!

      Yaşayırsan, çünki gözəl, igid və xoş insandın.”

      Bu sətirləri oxuyarkən Signoretin səsində bir sevgi və həsrət, insani münasibətlərdəki yaxınlığın duyğusal anlardakı böyüklüyü vardı. İv Montan isə həmişəki kimi şən səslə “gözəlmi, yaxşımı?” deyə soruşdu.

      Fransanın bu iki ünlü və böyük sənətçisi Nazimlə ilk və son dəfə o zamanki Çexoslovakiyanın paytaxtı Praqada əcnəbi sənətçilərin yığışdığı Alkron mehmanxanasında görüşmüşdülər. 1957, yaxud 58-ci illər imiş. İlk söz alan böyük aktrisa Signoret satış rekordu vuran kitabında Nazimə də geniş yer ayırmışdı. Ondan “Gözəl və yapışıqlı bir adamdı. Ölkəsinin və yerləşdiyi qurşağın böyük inqilabçı ozanıydı…” deyə bəhs etmiş, sonra da “Onu anarkən nədənsə həmişə “Z” gəlir ağlıma demişdi. “Z” elencede – “Zi” – yəni yaşayaır deməkdir. Nazim də bizim üçün “zi”, yəni “ölümsüzdür.”

      Və bir xatirəsini də yazır Simone Siğnoret:”Hər kəsin duymasını istədiyi bir də şikayəti vardı Nazimin. Sanıram “İvan İvanoviç” pyesinin başına gələnlərlə əlaqəli idi.

      Söz sırası özünə gəlincə İv Montan Nazimin şeirlərini çox sevdiyini, bunlara bəstələnmiş mahnıların da ünlü bəstəkar Filipo Gerhardın əlindən çıxdığını və “Dənizlərin ən gözəli” ilə “Əqrəb kimisən, qardaşım”a (“Dünyanın ən qəribə məxluqu”) bütün çıxışlarında yer verdiyini bildirir.

      Əqrəb kimisən, qardaşım

      qorxunc bir qaranlıq içindəsən

      əqrəb kimi.

      Sərçə kimisən, qardaşım

      sərçənin təlaşı içindəsən.

      Midye kimisən, qardaşım

      midye kimi qapalı, rahat.

      Və sönmüş bir yanardağ ağzı kimi qorxuncsan, qardaşım.

      Bir deyil,

      beş deyil,

      milyonlarlasın nə yazıq.

      Qoyun kimisən, qardaşım

      bir çodar uşağı qaldırınca zopasını

      sürüyə qatılırsan o dəm

      və adətən məğrurcasına gedərsən sallaqxanaya.

      Dünyanın ən qəribə məxluqusan yəni,

      əslən bu dərya içində olub

      dəryanı bəyənməyən balıqdan da qəribə.

      Və bu dünyada bu zülm

      sənin sayəndə.

      Və acıq, yorğunuq, al-qan içindəyik əgər

      və hələ də şərabımızı çıxartmaq üçün əziliriksə

      qəbahət sənin

      – deməyə də dilim var gəlmir, amma –

      qəbahətin çoxu sənin, canım qardaşım.

      Bunlar da Paris Universiteti Şərq Elmləri İnstitutunun türkologiya bölümü rəhbəri professor Louis Bazinin yenə Nazim Hikmətin 75-ci ildönümündəki görüşləri:

      “Mən 1945-48-ci illərdə Türkiyədəykən Nazim həbsxanadaydı. Əsərlərinin çapı yasaqdı və bu əsərləri yalnız makina ilə çoxaldılmış kağızlarda oxuya bilirdik. Azadlığa çıxması üçün Fransada təşkil olunan kampaniyalara mən də qatıldım.Sonra ilk dəfə 1958-ci ildə Parisə gəldikdə Guzin və Abidin Dino ilə birlikdə mənim evimdə oldu. İlk dəfə görəndə heç təəccüblənmədim. Xəyallarımda yaşatdığım insan qarşımda dururdu. Həm əfsanəsinə, həm də həyat hekayəsinə çox bənzəyirdi. Ağıllı və demokrat bir durumu vardı. Danışılan xalq dilinə yaxın “həqiqi dili” sevir; şeirlərində də uydurulmuş termin və deyimlərdən istifadə etmədiyindən tündləşdiriciliyə qaçanlardan daha artıq anlaşılır və mənimsənilirdi.

      Yenə də “öz türkcəçi” tərəfdarlarını müdafiə edir, bunda daha başqa qurşaqlarda