Депутат чаклар бар иде / И мы были депутатами. Роберт Миннуллин

барыбызга да ярый торган, барыбыз да яратырлык уртак бер фикергә килү – авыр һәм катлаулы бер хәл. Тел дигән юрганны һәркайсыбыз үзенә тарта. Ә уртак бер концепция барыбер кирәк булачак.

      Тагын бер куркыныч әйбер бар. Безнең кайчакларда, эйфориягә бирелеп, татар телен бер елда, ике елда дәүләт теле итәсебез килә башлый. Ләкин татар теленең статусын күтәрү елдан-ел авырая гына барачак. Ни өчен дигәндә, Татарстан дөнья күләменә чыгып бара. Башка регионнарда да шул ук процесс. Безне олы дөньядан аерып торган совет системасы яшәешебезне дә, телебезне дә күпмедер дәрәҗәдә консервациядә тотты. Хәзер исә дөньяның капкалары ачык. Булдыклы егет-кызларыбызның, бай балаларының карашлары бүген чит илләрдә. Моның өчен, һичшиксез, иң элек рус теле, инглиз теле, һич югы, төрек теле кирәк булачак. Менә шуңа күрә бүгенге элитаның, бай сәүдәгәрләрнең, хәтта милләтпәрвәрләребезнең дә балалары нәкъ менә престижлы инглиз яисә төрек лицейларында, Төркиядәге, Европа илләрендәге университетларда белем ала. Ә татар гимназияләрендә, гадәттә, гади халык балалары һәм безнең кебек кайбер беркатлырак иҗат кешеләренең балалары гына укып йөри. Бу – татар теле моннан соң да гади авыл халкына гына, шәһәр ярлыларына гына, шулай ук әлеге дә баягы шул иҗат интеллигенциясе һәм галим-голәмә өчен генә булып калу ихтималын тагын да көчәйтә дигән сүз. Моңа каршы торуның бер генә чарасы бар. Ул да булса татар мәктәпләрендә телләр укытуның системасын яисә методикасын тамырдан үзгәртү. Татар мәктәбен тәмамлаган бала, татар теле белән беррәттән, рус телен һәм чит телне дә бердәй яхшы белеп чыкканда гына, башка зур халыклар белән аралашырлык татар кешесе булып җитешә алачак.

1997

      Бер балага… ярты китап

(Татарстан Дәүләт Советы сессиясендә ясаган чыгыш)

      Акча сораган кешене беребез дә яратмый, акча сорый башласалар, хәтта балаларга да ачу килә. «Болай да ашарга-эчәргә көчкә җитеп бара, өстәвенә сез аптыратасыз», – дип җавап кайтарасың. Хатының акча таптыра башласа да: «Каян алыйм мин ул акчаны, мин бит урлаша белмим, шул бер зарплатага яшим», – дип акланырга тотынасың. Шуңа күрә мин акча бүлеп утыручы җитәкчеләребезнең хәлләрен бик яхшы аңлыйм, аларның хәлләренә дә керергә тырышам. Сизелеп тора: без трибунага күтәрелүгә үк, аларның кәефләре кырыла. Ләкин алар үзләре дә безнең хәлне аңласыннар иде. Ни өчен дисәң, мәдәният, әдәбият, сәнгать әһелләренең, мәгариф һәм фән кешеләренең, сәламәтлегебезне саклаучыларның башка чаралары юк, алар да шул безнең балалар, хатыннар хәлендә. Алар фәкать бюджет акчасына гына көн итәләр, бөтен карап торганнары шул бюджет. Трибунага чыгып, публично теләнүебез дә һич кенә дә рәхәт тормыштан түгел. Оят икәнен дә беләбез, ләкин барыбер теләнәбез. Ирексездән бөек Тукайның «Теләнче» шигыре искә төшә:

      Кызганыч хәл! Кызганыч хәл,

      Бик кыен бит, бик кыен;

      Бирсәңезче бер тиен тик,

      Тәңкә түгел бит, тиен! –

      дип язган иде ул ХХ гасыр башында. Хәзер гасыр бетеп бара. Чыннан