Bu kitabda Türkiyənin ən böyük nasirlərindən biri sayılan Orxan Kamal, Türkiyənin ən böyük şairlərindən olan Nazim Hikmətlə birgə 3 il yarım müddətdə həbsxanada keçən ağır, çətin, eyni zamanda tarixi günlərini qələmə alıb. Bir yazıçının, öz məhbəs yoldaşı, həmkarı, qələm dostu haqqında belə bir kitab yazması dünya ədəbiyyatında az rast gəlinən, müstəsna bir haldır. İnsanı, onun yaşamını hər şeydən uca tutan yazıçı Orxan Kamal, insanı hər şeydən yüksək qiymətləndirən şair Nazim Hikmətin həyatının başqa kitablarda yer almayan, bilinməz tərəflərini və dəhşətli faktları oxuculara bəlli edib.
Sənədli roman janrında işıq üzü görən bu kitab müharibə mövzusunda Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndəsi Süleyman Vəliyevin yaradıcılığına, xüsusilə yazıçının sürgündən əvvəl və sonrakı həyatındakı keşməkeşli illərə işıq salır.
“Xatirə ədəbiyyatı” silsiləsində işıq üzü görən bu kitab 1-ci hissəsi 1991-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatında, 2-ci hissəsi isə 1998-ci ildə “Boz Oğuz” nəşriyyatında çap edilmiş ikihissəli kitab əsasında çapa hazırlanıb. Janr etibarilə bədii memuar kimi düşünülmüş bu roman görkəmli nasir və tənqidçi, Azərbaycan ədəbiyyatı, mətbuatı və təhsilinin inkişafında xüsusi xidmətləri olmuş Seyid Hüseyn Sadiqə (Hüseyn Mir Kazım oğlu Sadıqzadə) həsr olunub. Romanın müəllifi – yazıçının qızı Qumral Sadıqzadə təsdiq edir ki, insan bir şəxsiyyət kimi ailədə formalaşır, valideynlərinin nümunəsi əsasında tərbiyə alır. Seyid Hüseynin ailəsinin tarixçəsi səmimi və nəcib keyfiyyətlər, saxtakarlığa qarşı dözülməzlik haqqında nəsillərə örnək olacaq çox maraqlı bir hekayətdir. Əsərdə Seyid Hüseynin 1920-ci ildən repressiya olunduğu ilə qədər – 1937-ci ilə qədər həyat və fəaliyyətindən bəhs edilir. Kitab elmişəxsi arxiv materialları əsasında işlənmiş, milli adətənənələrimizi və etnoqrafiyamızı sənətkarlıqla əks etdirir.
Əsər həmyerlimiz, əslən gəncəli olan Məmməd Altunbay tərəfindən qələmə alınmış və müəllifin uşaqlıq, gənclik illərinə aid xatirələrini əhatə edir. Kitab 1987-ci ildə Məmməd bəyin ölümündən iki ay qabaq bitirilmiş və həyat yoldaşı Məlahət xanım Altunbay tərəfindən çapa hazırlanmışdır. 1918-20-ci illərdə Azərbaycanın sovet ordusu tərəfindən işğal edilməsi, respublikamızın hər yerində olduğu kimi Gəncədə də azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən kütləvi şəkildə qırılması və dövr üçün xarakterik olan müxtəlif faciələr əsərdə çox aydın, sadə dildə təsvir edilmişdir.
Kitabda Azərbaycan milli teatrının və mətbuatının banisi, görkəmli jurnalist, xeyriyyəçi, ictimai xadim Həsən bəy Zərdabinin yaradıcılığından bioqrafik səpkili nümunələr, onun doğmalarının – həyat yoldaşı Hənifə xanım Abayeva-Məlikovanın, qızı Qəribsoltan xanım Məlikovanın, kürəkəni Əlimərdan bəy Topçubaşovun xatirələri və tanınmış zərdabişünasların məqalələri toplanıb.
Tənqidçi, ədəbiyyatşünas alim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin uzun müddət katibi olmuş Arif Əmrahoğlu hər kəsin yadında ziyalılıq simvolu və ən əsası isə, yaxşı insan kimi qalıb. “Xan” xatirə ədəbiyyatı seriyasından təqdim olunan 28-ci kitab da təsadüfən “Hamı üçün yaxşı – Arif Əmrahoğlu” adlandırılmayıb. Kitabda onun zamandaşlarının yazdığı xatirələr toplanıb və bu yazıların hər biri Arif Əmrahoğlunu tanımağınıza, onun ədəbiyyatımız və ədəbiyyatçılarımız üçün nə dərəcədə dəyərli olduğunu hiss etməyinizə yardımçı olacaq.
AMEA-nın Müxbir üzvü Nizami Cəfərovun yazdığı “Keçən günlərin dastanı” xatirələr əsərində həm orta məktəbdə, həm də ali məktəbdə dərs aldığı böyük dilçi alimlərdən eşitdikləri və gördükləri hadisələr qələmə alınmışdır. Belə ki, Muxtar Hüseynzadə, Əlövsət Abdullayev, Nəsir Məmmədov, Abdulla Vəliyev, Musa Adilov, Fərhad Zeynalov, Samət Əlizadə, Ağamusa Axundov, Tofiq Hacıyev, Aydın Məmmədov, Kamil Vəliyev, Firidun Cəlilov kimi dəyərli dilçilərimizlə yanaşı Mir Cəlal, İsmayıl, Şıxlı, Yusif Səmədoğlu, Nəriman Həsənzadə kimi yazıçı və şairlərimizin haqqında da olan şirin və baməzə xatirələr mədəniyyətimiz tarixindən çox dəyərli faktlardır.
Kitaba topladığımız xatirələr ustad şair Səməd Vurğunun həyat və yaradıcılığının bir çox qaranlıq tərəflərinə aydınlıq gətirir, bir çox əsərlərinin tarixçələrini dəqiqləşdirməyə, hətta naməlum əsərləri haqqında bilgi almağa imkan verir. Xatirələri, əsasən, S.Vurğun haqqındakı “Qalacaqdır dünyada…” (1973) və “Mən ellər oğluyam” (1984) adlı xatirə kitablarından, müxtəlif mətbu orqanlardan və məcmuələrdən, eləcə də şairin ev-muzeyinin arxivindən, o sıradan muzeydə keçirilən tədbirlərin səs yazılarından götürülüb.
Kitab görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin keşməkəşli həyatını və yaradıcılığından fraqmentləri andırır oxucusuna. Xatirə üslubunda qələmə alınan əsərdə şairin uşaqlığı, gəncliyi, həbsxana dövrü və Moskva həyatından maraqlı lövhələr verilib. Memuarı (eyni zamanda burada getmiş şeirlərin və şeir parçalarını) dilimizə uyğunlaşdıran Azad Qaradərəlidir.
Kitabdakı xatirələrdə Üzeyir Hacıbəylinin 63 illik həyatının böyük bir parçası – Qori müəllimlər seminariyasında təhsil aldığı illər, Şərqin ilk operası “Leyli və Məcnun”un ərsəyə gəldiyi dövr, Azərbaycanda möhtəşəm musiqi quruculuğu illərini əks etdirən faktlar, “Koroğlu” operasının triumfu, 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti dekadasında milli musiqimizin təntənəli qələbəsi, II Dünya müharibəsi illərində yaşanan musiqi həyatımız, dahi bəstəkarın ömrünün son günləri geniş əksini tapıb. Bəzi xatirələr müxtəlif illərdə, bir sıra qəzetlərdə, jurnallarda dərc olunub, kitablara daxil edilib. Xatirələrdən bəziləri isə əlyazma halında Ü.Hacıbəylinin ev muzeyinə təqdim edilsə də, bu günə kimi çap olunmayıb.