МУЛОҲАЗА: шаҳар назарияси. Ўқув қўлланма. Ибадулла Самандарович Байджанов

алов А. С. Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институтининг «Архитектуравий лойиҳалаш"кафедраси профессори, архитектура фанлари доктори

      Сетмаматов М. Б. Урганч Давлат университетининг «Архитектура» кафедраси мудири доцент, архитектура фанлари номзоди

      Байджанов И. С. Самандаров М. И.

      «МУЛОҲАЗА: шаҳар назарияси»

      Аннотация

      Ушбу китоб шаҳар назарияси тўғрисида бўлиб, унда қадимийлик даври шаҳарлари, ўрта аср даври, янги давр, замонавий янги вақт йўналишлари борасидаги шаҳарларни келиб чиқиши уларни ривожланиш тарихи, фото фақтларда, схемаларда ўз ифодасини топган ва шунингдек урбанизм, футуристик қарашлар билан боғлиқ шаҳарлар ривожининг ғоявий тизими шаклланиши тўғрисидаги фикрларни олдинга олиб чиқади

      Ушбу «МУЛОҲАЗА: шаҳар назарияси» китоби, меъморчиликда таҳсил олаётган талабалар учун қўлланмадир.

      Сўз боши

      Замонавий илм-фан шундай марраларни забт этди, ўз тараққиёти давомида шу қадар улкан тажрибани тўпладики, у босиб ўтган тарихий йўл қонуниятлари ўрганиш жуда муҳимдир

      Сўнгги йилларда назарий таълимотлар тарихи бўйича бир қатор асарлар ёзилди. бу «фалсафа тарихи», кўп жилдли «санъатшунослик тарихи», «драма бўйича таълим тарихи», ниҳоят. «архитектура фанлари тарихидаги тадқиқотлар».

      Шу билан бирга, назариянинг роли ортиб бормоқда, унинг босиб ўтган йўлини ҳисобга олган ҳолда таъкидлаш мумкинки, меъморчиликнинг назарий муаммоларига қизиқиш барометр ёзувчиси игнаси сингари сезиларли тебранишларга дуч келади ва бу тебранишлар худди симптоматикдир, агар уларни график тасвирлаш ва архитектура тарихининг муҳим дақиқалари билан боғлаш мумкин бўлса, яхши мувофиқлаштирилган ва аниқ нақш аниқ бўлар эди: ижодий амалиётда катта ўзгаришлар юзага келганда, жамият меъморчиликка янги талаблар ва назарий фикрларни қўйишни бошлаганда назарияга қизиқиш максимал даражага етади.

      Зарур ўзгаришларни акс эттириш ва асослаш керак, мисол тариқасида уйғониш даврида меъморчилик фикрининг ҳайратланарли даражада фаоллашиши, капитализмнинг пайдо бўлиши билан боғлиқ бўлган утопик шаҳарсозлик назарияларининг ривожланиши ёки октябр инқилоби сабаб бўлган шаҳарсозлик соҳасидаги назарий изланишларнинг фавқулодда кўтарилишини эсга олишимиз мумкин ва бу совет меъморчилигининг ривожланишида муҳим воқеа бўлди.

      Бизнинг кунимизда шаҳар назариясининг аҳамияти яна ғайриоддий ўсиб бормоқда, шуни таъкидлашни истардимки, биз нималар ҳақида гапирмаяпмиз, баъзи босқичларда назария йўқ эди ёки муҳим рол ўйнамади – бундай баёнот юзаки ва нотўғри бўлади – лекин фақат нисбий мезон ва авваламбор, умумий назарий муаммоларга қизиқиш даражаси ҳақида.…

      Бу ерда умумий назарий муаммолар ва амалий назария деб аталадиган саволларнинг ўзаро боғлиқлиги ҳақида бир неча сўз айтиш керак, масалан, саноат шароитида оммавий уй-жой қурилишини ташкил этиш каби амалий муаммоларни, айниқса, бўронли ҳал қилиш даврида, ушбу маҳаллий архитектура ва қурилиш босқичининг ўзига хос эҳтиёжларини қондиришга қаратилган тезкор қўлланиладиган назарияни ишлаб чиқиш табиийдир.

      Машқ қилиш илмий фаолиятнинг тортишиш марказининг ушбу назарий иш йўналишига ўтиши ҳам ўзини оқлайди, бироқ, асосий амалий эҳтиёжлар қондирилиб, шаҳарларни қуриш ва реконструкция қилиш ҳажми ва суръати ошгани сайин, олдинга силжиш йўналишини белгилаш учун ишлаб чиқилган шаҳарсозлик назариясининг умумий, мавҳум жиҳатларининг роли ортиб бормоқда.

      Бу ерда маълум бир ички қарама-қаршилик пайдо бўлиб, баъзида туюлади ва баъзида жуда ҳақиқийдир: ахир олинган натижалар бугунги кун амалиётига унчалик таъсир қилмайди ва келажакка йўналтирилади, бу баъзида энг умумий характерга эга бўлган «амалиётдан ажралган», «замонамиз эҳтиёжларидан узоқлашган» назарий асарлар амалий муаммоларни ҳал қилишга ёрдам бермайди деган фикрларни келтириб чиқаради, бу фикрлар, албатта, нотўғри, умумий назария ҳар доим мустақил ижодий маънога эга, ушбу ҳолатни таъкидлаб.

      Альберт Эйнштейн нисбийлик назариясини ишлаб чиқиш тажрибасига таяниб, назарий ғояларни ривожлантиришнинг худди шу хусусиятини қайд этди: «дастлабки гипотезалар ҳаётий тажрибадан узоқроқ мавҳум бўлиб бормоқда, аммо бошқа томондан, биз энг олижаноб илмий мақсадга яқинлашмоқдамиз: минимал фараз ва аксиомалар сонига асосланиб, экспериментал фактларнинг максимал сонини мантиқий чиқариб ташлаш ёрдамида қабул қилиш… биз назариётчининг хаёл суришига имкон беришимиз керак, чунки у учун мақсадга бошқа йўл умуман йўқ.

      Одамлар қадимги даврлардан бери шаҳарлар тўғрисида «хаёл» қилишган, образли қилиб айтганда, «шаҳарлар қурилишидан олдин, уларнинг эртаклари ғорларда туғилган» ҳар ҳолда, шаҳарсозлик соҳасидаги назарий фаолиятнинг ёзма далиллари мингдан ортиқ йилларга эга ва «шаҳар назарияси» китобининг муаллифи олдида улкан материал қатламини ётқизган.

      Асрлар қайта-қайта пайдо бўлишига, ҳар сафар янги, юқори даражадаги алмашинувга изчиллик, яхлитлик, бошқача қилиб айтганда, китобнинг тарихийлиги унинг энг муҳим фазилатларидан биридир, унда озгина бўшлиқлар мавжуд, чунки муаллиф жуда эҳтиёткорлик