Бэла Ахметова: Өнегелі өмір. 28-шығ. Коллектив авторов

Аталмыш серияның жаңа шығарылымы белгілі физик ғалым, педагог, 1972 жылы физика төңірегінде ашқан жаңалығы үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанған жалғыз қазақ әйелі, профессор Бэла Ғабдолғалиқызы Ахметоваға арналады.

      Оның болашақ ғалым ретінде қалыптасу кезеңі Кеңес Одағындағы ғылым мен техниканың қарқынды дамуымен тұспа-тұс келді. Атап айтқанда, физик-теоретиктер орасан табыстарға қол жеткізген болатын. Бұл Б.Ғ. Ахметованың таңдауына өз әсерін тигізбей қоймады. 1961 жылы С.М. Киров атындагы ҚазМУ-дың физика факультетін тамамдаған жас ғалымды М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің аспирантурасына ұсынады. Осында физика-математика ғылымдарының кандидаты ғылыми атағын алу үшін «Протонографияның кейбір мәселелерін зерттеу» атты тақырыпта диссертациясын сәтті қоргайды. Аспирантураны аяқтаган соң Ахметова Бэла Ғабдолғалиқызы қызығы да, қиыншылығы да мол оқытушылық қызметке кірісіп, ҚазМУ-да педагогикалық қызметтің асистентігінен профессорлығына дейінгі ұзақ жолды жүріп өтеді.

      Осы уақыт аралығында бір сәтке де ғылыми жұмысы ұмыт қалмайды. Бэла Ғабдолғалиқызы өзінің барлық уақыты мен күш-жігерін физика-математика ғылымдарының докторы, профессор А.Ф. Тулинов жетекшілік еткен монокристалдардағы ядролық реакцияларда көлеңкелер эффектісін зерттеумен айналысқан ғылыми топтың жұмысына арнайды. 1972 жылы дәл осы ғылыми еңбек үшін топтың барлық мүшесі КСРО Мемлекеттік сыйлығының Лауреаты атағына лайықты деп танылады.

      Үлкен табысқа қол жеткізгеннен кейін, қалған уақытты оқытушылық қызметке, отбасына арнауға болатын еді… Бірақ ғылым адамы көпқырлылығымен, еңбекқорлығымен ерекшеленеді. Ал Бэла Ахметова сондай тұлға еді. Ол ғылыми-педагогикалық және қоғамдық-саяси қызметті ұштастыра білді. 1975-1980 жылдар аралығында Алматы қаласы Кеңес ауданының XV және XVI шақырылымына екі мәрте депутаттыққа сайланды. Жемісті еңбегі үшін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің грамотасымен, Қазақ КСР-ның жоғары және орта арнайы білім беру Министрлігі, сондай-ақ Қазақ кәсіподақтары кеңесінің Құрмет грамоталарымен марапатталды.

      «Ұстаздық еткен жалықпас» деп Абай атамыз айтып кеткендей, бүкіл ғұмырын ұлы жолға арнаған Ахметова Бэла Ғабдолғалиқызының өнегелі өмір жолы кейінгі ұрпаққа үлгі болсын деген ниетпен осы кітапты ұсынамыз.

      АХМЕТОВА БЭЛА ГАБДУЛГАЛИЕВНА

      Родилась 12 ноября 1938 г. в г. Алма-Ате. В 1961 г. после окончания физического факультета КазГУ им. С.М. Кирова поступила в аспирантуру МГУ им. Ломоносова, где защитила кандидатскую диссертацию на тему «Исследование некоторых вопросов протонографии». По окончании аспирантуры вернулась на кафедру радиоактивных излучений КазГУ, где работала ассистентом, старшим преподавателем, потом доцентом. В настоящее время является профессором кафедры ядерной физики на физическом факультете КазНУ им. аль-Фараби.

      В 1972 г. в составе научной группы во главе с профессором А.Ф. Тулиновым была удостоена звания лауреата Государственной премии СССР за участие в работе «Открытие и исследование эффекта теней в ядерных реакциях на монокристаллах».

      Научные интересы Б.Г. Ахметовой связаны с вопросами взаимодействия заряженных частиц с различными структурами.

      В течение двух созывов была депутатом районного Совета народных депутатов (акиматов), членом профкома университета, председателем Ревизионной комиссии профкома КазНУ им. аль-Фараби.

      Награждалась знаком «Победитель социалистического соревнования», медалью Всесоюзного общества «Знание», Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР, Почетными грамотами МОН РК, Казсовпроф и университета КазНУ.

      По результатам научной и методической работы опубликовано более 60 научных работ, в числе которых 4 учебных пособия и 1 монография.

      Основные научные труды:

      1. Физика: учебное пособие. – Алматы: Мектеп, 1987 (в соавт.)

      2. Эффект теней и протонография. – Алматы, 1995.

      3. Человечество говорит им спасибо (научно-популярный очерк о великих физиках). – Алматы: Казахстан, 1971.

      Летопись Казахского национального университета имени аль-Фараби. 1991-2004. Т.3. – Алматы: Қазақуниверситеті, 2005. – стр. 25.

      АХМЕТОВА БЭЛА ГАБДУЛГАЛИЕВНА

(1938-2009)

      Лауреат Государственной премии СССР за участие в работе «Открытие и исследование эффекта теней в ядерных реакциях на монокристаллах» (1972), кандидат физико-математичесих наук, профессор. Награждена грамотой Верховного Совета Казахской ССР, Почетными грамотами Министерства высшего и среднего специального образования КазССР и КазСовПрофа.

      Родилась 12 ноября 1938 г. в г. Алматы. Родители Бэлы оказались на юге Казахстана в результате коллективизации. Ее дедушка Темиргали Ахметов специализировался на разведении породистых лошадей, которые пользовались большим спросом на ярмарках Омска и Павлодара. Когда Советы начали в аулах компанию раскулачивания, он добровольно передал весь свой скот колхозу, оставив семье восемь лошадей, и выполнил требование власти по выезду из Павлодарской области. Отец Бэлы, Габдулгали Ахметов, учился в Ташкенте на математическом