Сукут суиқасди ёҳуд Сталиндан Саддамгача. Нурали Қобул

/strong>

      Биология фанлари доктори, профессор.

      Баҳодир Пасилов,

      Тарих фанлари номзоди, доцент.

      Акром Хабибуллаев,

      Индиана университети, Блумингтон профессори, тарих фанлари доктори

      1. Дор тагидаги даҳо ёхуд “Шу халқ дея бошимни кундага қўйдимми?”

      Одамлар! Сиз жирканч сукунатингиз билан мени орангиздан ҳайдадингиз!

ДОСТОЕВСКИЙ

      Давлатлар ер юзини жаннатга айлантирмоқ учун эмас, жаҳаннамга айлантирмаслик учун барпо этилади.

БЕРДЯЕВ

      Ҳақиқатни гапириш мумкин бўлмаган одамга ҳеч қачон тўғри гапни айтма дейди машойихлар. Ўзини, ўзлигини ватану миллатини таниган, дунёвий тафаккур, умуминсоний қадриятлар мезонини англаб етган шахслар умр бўйи кимгадир, кимларгадир ўз ҳақиқатларини англатмоқ ташвишу ниятида яшайдилар.

      Битикчи аҳлининг қўлига қалам олмоғи ҳам ана шу ҳақу ҳақиқат, адлу адолат мужодаласининг азобли ва юлдузли онларидир. Зотан, адабиёт – адолат демакдир. Инсон умри, инсоният тафаккурининг энг шаъну шарафли дам ва дақиқалари ҳам ҳақу ҳақиқат айтилган, адлу адолат тантана қилган онлардир.

      Туннинг энг қоронғу онлари – тонгга яқин онлари. Не қадар билимли, ақлли ва теран зако соҳиби бўлманг, оғир кунларда фақат сизни мардлик асрайди.

      Акс ҳолда, Каъбани бузиб Маккадан Санога кўчириб қайта тиклаган яманлик араб каби, қилаётган барча ишларим тўғри, сўзларим ҳақ дея ўйлайдилар ва бу янглиш фикрни қўл остидаги қавмга сингдира бошлайди. Улар – менинг отимдир Хизр, неки қилсам тўғридир дея фикр қиладилар.

      Адольф Гитлер ҳам “Чингизхон орийлардан эди, мен унинг ишини давом эттирмоқдаман” деган ишончу эътиқод-ла “Майн камп”ни ёзиб, астойдил ишга киришган.

      Масаланинг моҳияту мантиғини чуқур ўрганадиган бўлсак, ёвуз даҳо Адольф Гитлер осмондан тушиб қолмаган. Уни ўша давр ва мамлакатдаги юзага келган ижтимоий-иқтисодий вазият, муҳит, пўкак каби сиёсат кўлмагининг юзига қалқиб чиқиши олиб келган. Кўпчилик худди шундай нацист даҳонинг ҳокимият тепасига келишига хоҳишу истак, олигархия доираларида рағбат бўлган.

      Энг даҳшатлиси, унинг национал социалистлари давлат ва ҳукумат тепасига келиш жараёнида олмонлар орасида ўзга халқларга паст назар билан қараш ва нафратланиш ҳисси юксак бўлган.

      Гитлер ана шу кайфиятни вақтида илғади ва нацизм байроғини баланд кўтариб, улар орзуларининг амалга ошишига руҳ ва куч бағишлади. Миллионлаб бегуноҳ инсонларнинг қирилиб кетишига имкон туғдирди.

      Оқибатда биринчи жаҳон урушини бошлаган бу қавм, иккинчи жаҳон савашини ҳам юзага келишига сабабчи бўлди.

      Бир халқнинг ёвузлашиб бошқа халқлардан нафратланиши, охир-оқибат шу миллатнинг бошига ҳам буюк фалокат олиб келади. Ва олмон халқи нацистларнинг ҳавойи орзулари учун йигирма миллион жон қурбон берди.

      Маълумингизким, ақл икки хил бўлади. Биринчиси, некбин, яъни ҳар нарсани яхши томондан кўрувчи, келажакка ишонувчи оптимист, гуманист, барчага хайрихоҳ, яхшилик тиловчи ақлдир.

      Иккинчиси эса худбин, яъни ўзини, ўз манфаатларини ҳаммадан устун кўрувчи эгоист, ёвуз закодир. Бундайларни ёвуз даҳо ҳам дейдилар. Ана шу қарама-қарши қутбдаги законинг шаклланиши ва йўналтирилишидадир.

      Худбин ақл даражаси юксак бўлган кишилар ҳокимият тепасига келдими, тамом ишни худо урди деяверинг. Улар борган сари разиллашиб такаббурлик тахти сари шахдам одимлайверадилар. Такаббурлик эса худбинлик ва мунофиқлик билан изма-из юради. Мунофиқ эса ўйлаган разил ишини олий даражадаги ҳақиқат тарзида тақдим этиб, қавмини мунофиқлаштира бошлайди.

      Халқ эса бундан баттар кунларга қолмайлик дея у чизган чизиқдан чиқмайди. Икки карра икки тўрт деганга ўхшаган оддий гапларни ҳам доно бир фикрдек тўтиқуш каби такрорлайверади. У ҳар бир гап-сўз, юриш-туришида эҳтиёт бўлиб, игнанинг устида юргандек юраверади.

      Бу пайтда ҳар икки тараф ҳам улусни игна устига ўтқазган, охир-оқибатда қозиқнинг устига ўтиради деган гапдан бехабар бўлади ёки ишонмайди. Кўпчилик эса бу ҳақда ўйлаб ҳам ўтирмайди. Боиси англамайди.

      Ҳаёт эса оқаверади, ўтганнинг устига чим битаверади.

      Инсоннинг ақли бир ўттиздан сўнг, бир олтмишдан сўнг киради дейдилару, кўпларда бу ақл олтмишдан сўнг суюлиб кетганини кўриб, ёқа ушлайсан.

      Олтинранг қуёш, мовий кўк эса биз номукаммал яратиқларнинг қилмишу қидирмишларига кўзларини катта очганча сассиз-садосиз боқаверади.

      Одамзод табиатан, тузишдан кўра бузишга мойилроқдир. Айниқса, умри бир манзилга яқинлашиб Азроил устознинг шарпасини туя бошлагач, ўзини тўрт томонга уриб, бу дунёда ягона даҳо ёки нусха эканлигини исботламоқ дардига тушади.

      Хуллас, киши, ким бўлмасин, ўз сўзи, ҳақиқатларини айтмоққа инсон, дардкаш излай бошлайди. Элу элат қидиради.

      Ўқувчи битикларингизни ўқиб ҳайратга тушмоқдами, сиз мушоҳада этган фикр ва фалсафани англаб етмоққа уринмоқдами, демак сўзингиз ҳавога кетмаётир. Унинг самимий нигоҳидаги ҳайрат ва меҳр-муҳаббат – бу дунёдаги энг буюк тақдирдир.

      Шулар