Balonla Beş Hafta. Жюль Верн

yazarları arasındadır. Jules Verne kitapları; -Ölümünün üzerinden bir yüzyıldan fazla zaman geçmiş olmasına rağmen- araba, telefon ve uçak gibi icatlardan bihaber olan okurlara nasıl bir akıcılık sunuyorsa günümüz okurlarına da aynısını sunmaktadır. Jules Verne’in; uzay yolculuğu, denizaltı, helikopter ve daha birçok bilimsel mucizeyi ilk akla getiren kişi olduğunu varsaymak biraz ileri gitmek olsa da Verne özellikle bilim kurgunun büyükbabası olarak hatırlanmaktadır. Diğer yandan, yazar belki de bilim ve teknoloji kavramlarının insan hayatına yeni yeni girmeye başladığı bir dönemde, bu kavramları gözde kılan ilk kişi olarak değerlendirilebilir.

      Verne, 1828 yılının 8 Şubatında, Kuzeybatı Fransa’da bulunan Loire Nehri kıyısındaki Nantes şehrinde dünyaya geldi. Babası Pierre, avukattı. Annesi Sophie ise Breton’da yaşayan İskoç kökenli denizci bir aileden gelmekteydi. Nantes, dönemin önemli limanlarındandı ve denizcilik, küçük yaşlardan itibaren genç Verne’in kanına işlemişti. Denize açılmak için yanıp tutuşsa da bu tutkusunu ancak on iki yaşında, Loire Nehri’nin denize döküldüğü yerde bir tekne yolculuğuna çıkarak gerçekleştirebildi. Çocukluğunun en değerli kitabı Johann Wyss’in kaleminden çıkan “İsveçli Robinson Ailesi” idi ve bu kitap, kendisine macera ve yolculuk tutkusunu aşılamanın yanı sıra yazacağı kitaplar için de bir örnek teşkil etti.

      Verne 1847 yılında hukuk eğitimi almak için Fransa’ya taşındı; fakat gönlü avukatlıkta değildi ve yirmili yaşlarının başında yine hüsrana uğrayacağı bir meslek olan simsarlığa yöneldi. Tiyatro, tutkusu hâline geldi ve hayal gücü, mahkemelerin ya da piyasaların koyduğu sınırların çok ötesindeydi. Doyumsuz bir okur hâline gelmişti ve hayatının ilerleyen dönemlerinde, gençken İngilizce okuyamadığını belirtmiş olsa da Edgar Allan Poe eserlerini soluksuz okuyarak bu durumun gerçek dışı olduğunu gösterdi.

      Verne, kendi yazımını da etkileyen Alexandre Dumas, Victor Hugo ve E. T. A. Hoffman gibi yazarların eserlerini de zevk alarak okudu. Tiyatroda başarılı olabileceği kanısına Hugo’nun etkisi altındayken vardı. Akla gelen ilk eseri, Paris’e vardıktan kısa bir süre sonra Mayıs 1847’de kaleme aldığı “Alexander VI” adlı oyunun bir nüshasıdır. Sahnelenen ilk oyunu ise Alexandre Dumas Pere yönetimindeki Theatre Historique’te 1850 yılının Haziran ayında on iki gece boyunca sahlenen tek perdelik komedi “Les Pailles Rompues”dür. (Kırık Sazlar)Tiyatro için Madame Beck tarafından, oyunun beş yüz kopyalık sınırlı bir basımı yapıldı ve böylece teknik olarak Verne’in ilk kitabı da basılmış oldu.

      Verne kariyeri boyunca oyunlar yazmaya devam etti, ayrıca zaman geçtikçe bazı kitapları da tiyatroya uyarlandı. Bunun yanı sıra, bazı operetler için metin yazdı ve bu operetlerden birkaçı vasat sayılabilecek başarılarla sahnelendi fakat aynı zamanda yaratıcılığı da yeni bir yönde gelişmeye başladı. İki kısa hikâyesi, akıl hocalarından birisi ve aynı zamanda “Musee des Famillies” adlı aile dergisinin editörü olan Pitre-Chavier tarafından seçildi. “Les premiers narives de la marine mexicaine” adlı ilk kısa hikâye, 1851 yılı Temmuz sayısında yayımlandı ve onu bir diğer sayıda yayımlanan “Un voyage en ballon” takip etti. İkinci hikâye “Havadaki Dram” olarak yeniden basılmıştır ve birçok açıdan kayda değerdir. Bu sadece Verne’in ilk balon hikâyesi olmakla kalmaz, ayrıca yazarın hikâyeyi bilimsel açıdan inanılır kıldığı ilk hikâyesidir. Öyle ki kitabın editörü, kitabı popüler bilim örneği olarak tanıtmıştır. Ayrıca bu hikâye, Verne’in İngilizce olarak basılmış ilk hikâyesidir. “Sartain’s Union Magazine” adlı dergide Philadelphia’lı yayıncı John Sartain, hikâyenin çevirisini “Balonda Yolculuk” adı altında yayımlamıştır.

      Verne “Musee des Famillies” dergisine birkaç hikâye daha satmış olsa da asıl çalışması hâlâ tiyatroya yönelikti.1857’de bir ordu mensubunun kızı olan Honorine de Viane ile evlendi (Honorine, iki kızı olan genç bir duldu). Mutlu bir evlilikti ve kızlarının dışında bir de Michel adında bir oğulları oldu.

      1859 yılında İskoçya’da yapılan bir tatil, Verne’e ilk kitabının (Voyage en Angleterre et en Encosse) ilhamını verdi fakat bu kitap Parisli Yayıncı Jules Hetzel tarafından reddedildi ve 1989 yılına kadar Fransa’da basılmadı. Gözü pek Verne yılmadı ve tekrar denedi. Sıra dışı maceraperest ve fotoğrafçı Felix Tournachon (namıdiğer Nadar) ile yapılan arkadaşlık, balon seyahatine olan ilgisini tazeledi ve Verne, Afrika’yı keşfetmek için seyahat etmeye uygun bir balonun nasıl yapılabileceğini araştırmaya başladı. Sonuç, Verne’in Hetzel’e satmayı başardığı “Cing semaines en ballon” (Balonla Beş Hafta) oldu. Kitap Ocak 1863’te büyük bir başarıyla yayımlandı.

      Verne’in Hetzel’le ilişkisi ona uğurlu geldi. Hetzel, Mart 1864’te “Magasin d’education et de recreation” adı altında bir gençlik dergisi çıkarmayı planlamaktaydı ve Verne’den her yıl magazinde seri olarak yayımlanacak üç roman yazmasını istedi. Bu durum, hayatlarının sonuna kadar devam edecek bir ortaklık başlattı. Verne’nin yazdığı romanlar bir bütün olarak “Voyages extraordinaires” olarak bilindi ve Leon Benett, Alphonse de Neuville, Jules-Descartes Fe-rat ve özellikle Edouard Riou gibi sanatçılar tarafından resmedildi. Verne’in magazinde yayımlanan ilk eseri “Les Angalis au Pole Nord” (Kuzey Kutbu’ndaki İngilizler) adını taşıyordu. Bir yıl boyunca yayımlandı fakat bitmeden önce Hetzel, Verne’in üçüncü romanının kitap olarak yayımlanması için acele etti. Bu kitap, “Voyage au centre de la tere” (Dünyanın Merkezine Yolculuk, 1864) idi ve Verne’in çok daha yaratıcı olan kitaplarının ilki oldu; çünkü bu hikâyeler, yerküreden çok öteye, tamamıyla kendi hayal gücünün eseri olan hayalî bir dünyaya kadar uzandı.

      Verne’in ilk birkaç kitabı Fransa’daki popülerliklerine rağmen İngiltere ve Amerika’da da aynı ilgiyi yakalayamadı çünkü kitapların çevirisi hemen yapılmadı. İlk olarak Şubat 1869’da, “Balonla Beş Hafta” New York’ta, Appleton tarafından İngilizce olarak basıldı ve bu ancak Verne’in beşinci kitabı olan “De la terre a la lune”ün (Dünyadan Aya)başarısından sonra gerçekleşti. Bu eser, 1865’te Fransa’da basıldıktan sonra 1867 yılı boyunca Amerika’da “New York Weekly Magazine” dergisinde yayımlandı. Bu durum Verne’in aynı yıl kardeşi Paul ile beraber New York’a gitmesiyle sonuçlandı. Verne, Amerikan ve İngiliz hayranıydı ve İskoç kökenli olmasıyla da gurur duymaktaydı çünkü Amerikan toplumunu, yeni teknolojileri kucaklamaya ve bilimsel çalışmaları desteklemeye daha yatkın olarak görüyordu, böylelikle Amerikalı ve İngiliz karakterler romanlarında genellikle ana karakterler olmuştur.

      “Dünyadan Aya” adlı eseri aya yolculuk için bilimsel bir dayanak kurmaya çalışan ilk romandı. Verne hesaplamaları kendisi yapmamıştı (Günümüzde de yanlış oldukları kanıtlanmaktadır). Bunun yanı sıra daha da hayret verici olan şey ise Verne’in, gözü kara yolcularını, uzaya kocaman bir topla ateşlenen içi boş bir mermi içinde göndermeyi seçmesiydi. Bu yöntemi kullanmanın sonucu olarak Verne, yolcularını aya gönderemedi ve dünyaya da geri dönemediler. Böylece, serinin devamı olan “Autour de la lune” (Ay’ın Çevresinde Seyahat,1869) adlı kitapta maceraperestlerinin ayın etrafında tur atıp dünyaya dönmesini sağladı.

      Verne’in bazı kitapları maalesef, hızlı çevirinin ya da genç yetişkinlere uyarlayabilmek için haddini aşan düzenlemelerin kurbanı oldu. 1871 basımı “Dünyanın Merkezine Yolculuk” kitabında olduğu gibi bazı çevirmenler sınırları aşan bir “özgürlük” kullanarak sadece karakterlerin isimlerini değiştirmekle kalmamış metnin büyük bir bölümünü yeniden yazmışlardır. Fakat bu derlemede kullanılan versiyonlar, ilk çevirilerin en iyilerini sonradan düzeltilmiş ve geliştirilmiş hâlleriyle sunmaktadır. Derlemede yer alan “Dünyanın Merkezine Yolculuk” romanını İngilizce’ye orijinal olarak çeviren çevirmen, Verne’in metnine sadık kalmanın yanı sıra Verne’in bazı kasıtsız hatalarını da düzeltmiştir.

      Verne’in sonraki iki romanı, “Les Forceurs de blocus” (Ablukadan Zorla Geçiş, 1865) ve “İsveçli Robinson Ailesi”nin tekrar kaleme alındığı “Les Enfants du Capitaine Grant”tır (Kaptan Grant’ın Çocukları, 1865-1867 -“Deniz Kazazedelerini Ararken” olarak da bilinir.). Verne’in daha sonra tartışmalı olarak en iyi eseri kabul edilen kitabı “Vingt mille soue les mers” (Deniz Altında 20.000 Fersah) Mart 1869’dan Haziran 1870’e kadar Fransa’da seri olarak yayımlandı. 1872 yılının yılbaşında ise ilk İngilizce çevirisi kitabın adı da doğru çevrilerek -Denizler Altında 20.000 Fersah (çoğul)– yayımlandı. Bu versiyon, Boston’lı James R. Osgood’un neredeyse birebir çeviri olarak bilinen çevirisinin yeniden yorumlanmış hâliydi ve