Танланган асарлар: 1-жилд. Ўткир Ҳошимов

уринаман, қани бирон сатр ёзолсам.

      Бир донишманд агар азамат чинорни бўй-басти билан кўраман, десанг, сал наридан туриб қара, агар ёнидан қарасанг, унинг фақат бир бўлагини кўрасан, узоқдан қарасанг бутун салобати билан кўрасан, деган экан. Бу жуда доно гап. Рассом ҳам яратаётган асарини неча марталаб, орқага бир-икки қадам чекиниб кузатади.

      Мен ҳам Ўткирни сал наридан туриб кўрмоқчи бўлдим… Ана шундан кейин мўъжизага ўхшаган бир ҳолатни сездим. Мен унчалик писанд қилмаган, баъзан назаримга илмаган ёзувчи бола кўз олдимда юксалиб, чинакам санъаткорга айланди.

      Энди мен уни бор бўйи билан, жами фазилатлари билан, ўзбек адабиёти ривожига, мустақил жумҳуриятимизнинг камолига қўшаётган муносиб ҳиссаси билан аниқ кўра бошладим.

      Ўткир қандай китоблар ёзгани тўғрисида гапириб ўтириш ортиқча. Улар ўзбек ва қардош халқлар мулкига айланиб кетган. Шундоқ бўлса ҳам бу истеъдодли адибнинг асарларини тилга олмаслик инсофдан бўлмас. “Баҳор қайтмайди”, “Қалбингга қулоқ сол”, “Нур борки, соя бор”, “Дунёнинг ишлари”, “Икки эшик ораси”, “Тушда кечган умрлар”, “Икки карра икки – беш” каби қисса ва романлари, юздан ортиқ дилбар ҳикоялари комедия ва фожиалари халқ орасида жуда машҳур бўлиб кетган.

      Тоталитар тузумнинг оқоваси бижғиб, оқиб турган бир пайтда “Ўзбек иши”, “Давлат сири”, “Дўстлик ҳурматдан бошланади” каби ўнлаб мақолаларни ёзиш учун катта жасорат керак эди. Ўткир ҳар қандай зарбадан, ҳужумлардан қўрқмай, баъзан ҳатто ҳаётини хавф остида қолдириб, халқ дилида туғён уриб турган гапларни очиқ-ошкора айта олди.

      Москва матбуоти тарқатаётган туҳмат ва ҳақоратлардан сабр косаси тошган Ўткир Ҳошимов собиқ Компартиянинг XXVIII съезди минбаридан туриб баралла овоз билан уларни фош қилди.

      “Ўзбек иши” деган гапни ким ўйлаб топди? Нима учун “Арман иши”, “Молдаван иши” эмасда, айнан “ўзбек иши”? Ўзбек нима ёмонлик қилди? Қўшиб ёзишлар бошқа жойда йўқми? “Ўзбек иши” туфайли армиядаги қанчадан қанча йигитларимиз нобуд бўляпти. Темир тобутлар фақат Афғонистондан эмас, Совет Иттифоқининг турли чеккаларидан ҳам келиб турипти. Бизнинг фарзандларимизга “босмачи”, “қўшиб ёзувчи”, “порахўр” деб қарашяпти ва очиқдан очиқ ўлдиришяпти. “Ўзбек иши” деган ҳақоратли гапни ўйлаб топганлар ҳали тарих олдида жавоб берадилар”.

      Қаршисида олтин погонли генераллар, маршаллар шоп-шалопи билан тикилиб турган бир пайтда, уларнинг кўзига қараб туриб, шу гапларни айтиш учун ҳеч енгиб бўлмас ирода, жасорат керак эди. Ўткир бу обрўли шахслар олдида эсанкирамади, чўчимади, халқ дардини бор овози билан айта олди.

      Она халқининг дардига ҳамдард, қувончига шерик бўла оладиган, ҳар қандай мушкул шароитда ҳам уни ҳимоя қила оладиган ижодкоргина меҳрга, иззат-ҳурматга сазовор бўлади.

      “Шарқ юлдузи” жумҳуриятимизда нашр қилинадиган адабий-бадиий, ижтимоий-сиёсий журналлар ичида энг машҳур – оммавий журналдир. Ўткир шу журналнинг бош муҳаррири сифатида актив фаолият кўрсатди.

      Улуғ бобомиз Амир Темур шахсига тошлар отилаётган бир пайтда Ўткир у ҳақда қатор мақолалар эълон қила бошлади. Ҳужмлардан, дўқ-пўписалардан чўчимаган бош муҳаррир буюк саркарда фаолиятини изчил ёритишда давом этди. Бир вақтлар бадном қилинган “Темур тузуклари”, “Зафарнома” “Кеча ва кундуз” асарлари шу журналда эълон қилинди. Журналда Қуръони Каримнинг ўзбекчи таржимаси осонликча босилгани йўқ. Бу савобли ишга шахсан Юртбошимизнинг ўзи раҳнамолик қилгани ва журнал таҳририяти сайъи-ҳаракати билан Аллоҳ Каломи икки йилдан ортиқ вақт ичида нашр этилгани жиддий боқса бўлди.

      Ундан олдинроқ эса ўзбекистон телевидениесида ташкил этилган “Баҳс” кўрсатувини Ўткир Ҳошимов қарийб ўн йил бошқарди. “Баҳс”да ҳаётимиздаги ижтимоий мавзулардан ташқари, оила ва муҳаббат масалалари кенг ва қамровли ёритилди. Ҳаммани қизиқтирган масалалар унда дадил ва ҳозиржавоблик билан айтилди. Бу ерда ҳам Ўткир Ҳошимов кимгадир ёқмаслиги мумкин, деган андишага бормай, миллионлаб телетомошабинлар дилидан тилига чиқолмай турган, чирсиллаган гапларни дадил айта олди.

      Бу кўрсатувлар Ўткир Ҳошимовга катта обрў келтирди. Телеэкран олдида ўтирган миллионлаб киши уни адолат учун курашувчи, жасур ижодкор деб баҳоладилар.

      Агар сиз унинг китобларини диққат билан ўқисангиз, ижоди халқ ҳаёти билан нақадар ҳамоҳанг эканига, саҳифалар қатидан нечалаб инсонлар тақдири бош кўтариб чиқишига гувоҳ бўласиз. Унинг ёзганлари афсона ҳам, эртак ҳам эмас. Соф ҳақиқат. Китобхон унда ё отаси, ё акаси ва ёки яқин бир кишиси билан учрашади. Уларнинг кураш ва меҳнатда ўтган тарихларига рўбарў келади.

      Оламдан ном-нишонасиз ўтиб кетган, аммо шон-шараф билан яшаган кишилар кўз олдимизда пайдо бўлди. Уларнинг қувончларидан кўксимиз қалқиб-қалқиб кетади, ғаму андуҳларидан кўзларимиздан ёш тўкилади.

      “Икки эшик ораси” романи қайта-қайта нашр қилинганига қарамай китоб дўконларида туриб қолмади. Талаш бўлиб кетди.

      Романда уруш ва урушдан кейинги йиллардаги қишлоқ ҳаёти, урушнинг жами оғирликларини, маҳрумликларини азамат елкасида кўтарган, ўзи емай топганини жангчилар оғзига тутган, фидойи деҳқонлар жасорати мадҳ қилинган. Никоҳ кечасининг эртасига куёвини жангга жўнатиб келинлик