İsa Muğanna yaradıcılığı İDEAL işığında. Шамиль Садиг

Az-çox ağıllı mülahizə eşidəndə onun müəllifini layiq olduğundan da artıq qiymətləndirir, da-xildən (ruhunun lap dərinliklərindən) gələn bir məhəbbətlə tərifləməkdən çəkinmirdi. Və mən heç şüb-hə etmirəm ki, bu, İsa müəllimin mənəvi zənginli-yinin tükənməzliyindən qaynaqlanırdı…

      “İdeal”a qədərki yaradıcılığını hərdən özü kəskin tənqid edir, “Yanar ürəy”i elə də dəyərli əsər saymırdı. Görüşlərin birində xalq yazıçısı Anar İsa müəllimə dedi ki, “belə bir fikrim var: İsanın özünü özündən müdafiə cəmiyyəti yaradaq… İmkan vermək olmaz ki, ədəbiyyatımızın “Yanar ürək” kimi

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      qiymətli əsəri onun tərəfindən bu qədər haqsız tənqidə məruz qalsın”… Anar müəllimin haqlı sözü hamının ürəyindən oldu. Hətta İsa müəllimin də…

      Bir söz demədi, ancaq razılıq əlaməti olaraq ürəkdən güldü…

      Həm İsa Hüseynov, həm də İsa Muğanna haq-

      qında mən də bir sıra yazılar yazmışam, televiziya-larda, müxtəlif yığıncaqlarda çıxışlar eləmişəm. Ancaq bunların çoxunda elmi təhlil azdır. Sadəcə olaraq, dərinliyinə lazımi qədər vara bilmədiyim möhtəşəm yaradıcılıq qarşısında heyranlığımı ifadə etmişəm.

      Şəmil Sadıq – mənim keçmiş tələbəm isə bu kita-

      bında İsa Muğanna dünyasının dərinliklərinə enir. O

      10

      məqamlara (məsələn, mistika, din, magik realizm, postmodernizm və s.) diqqət yetirib geniş (və sözün geniş mənasında müqayisəli!) interpretativ təhlil verir ki, həmin məqamlar yazıçının yaradıcılığını, onun dünyagörüşünün fəlsəfi mahiyyətini, metafizik

      poetikasını anlamağa əhəmiyyətli kömək göstərir.

      Müəyyən mübahisəli tərəfləri olsa da, ümumiləş-dirmələrinin mütləq əksəriyyəti əsaslıdır. Və ən əsas da odur ki, Şəmil Sadıq İsa Muğanna “mətn”ini həm bir əsər, həm də ümumi yaradıcılığı miqyasında kifayət qədər müfəssəl hiss etdiyinə görə, gəldiyi nəticələr bugünkü ədəbi-tənqidi təfəkkür üçün heç də az səciyyəvi olmayan sxematizmdən uzaqdır.

      Müəllif hərdən gileylənir ki, nə oxucular, nə də

      ədəbi tənqid İsa Muğannanın müasir dövrün qlobal problemlərini dərk etməkdə, doğrudan da, çox fay-

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      dalı olan əsərlərinə az maraq göstərirlər… Elə bilirəm ki, haqlıdır…

      Təsəllimiz isə ondadır ki, əvvəla, böyük əsərlər (və ideyalar) bütün dövrlər və zamanlar üçündür, ikincisi isə bizim günlərdə “İsa Muğanna yaradıcılığı

      “İdeal” işığında” kimi dəyərli bir əsər meydana çıxır-sa, görünür, elə də bədbin olmağa dəyməz…

      Akademik Nizami Cəfərov

      11

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      12

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      Giriş

      Ağlımın kəsdiyi zamanlarda oxuduğum ilk əsər

      “İdeal” romanı idi. Əruzşünas alim Zülfəli Zülfəliyevin məsləhəti ilə oxumuşdum. Nə qədər ağır bir əsər olsa da, əsər elə bir formada təqdim edilib ki, bu ağırlığı hiss etmədim. Dünyagörüşü yeni formalaş-maqda olan, ədəbiyyat aləminə atılmağı belə ağlına gətirməyən, sadə kənd uşağının dünya sirlərini özündə daşıyan kainat qədər ağır bir əsəri dizləri əsə-əsə, boğazı quruya-quruya oxuması ona bir istiqamət verdi. Həyat fəlsəfəsini, milli kimliyi, mifik dünyagörüşlərin altında gizlənən tarixi, dildəki 13

      kodlu sözlərdə yaradılışın sirlərinin necə gizlədildi-yini araşdırmağı, öyrənməyi mənə “İdeal” əsəri öyrətdi. Hər cümlədən sonra kasıb kitab rəfimdən yeni bir kitabı masanın üstünə gətirməyi, müqayisəni, müqayisəli təhlili, məntiqi ardıcıllığı, şübhəni, düşünməyi bu əsər öyrətdi mənə…

      “İdeal” romanını oxuduğum gündən müsahibim

      olan, kitabı sevən, milli qürurunun olduğunu hiss etdiyim hər kəsə bu kitabı tövsiyə etdim. Oxuyan-lardan “sağ ol” aldım. Sonra da özüm üçün də üs-tüörtülü qalan suallara cavab verməyim istənildi.

      Çıxılmazlara girirdim bəzən və sonda bir gün bu

      “Sirr qoxuyan kişi”nin özü ilə görüşüb bu suallara cavab alacağımı düşünürdüm həmişə.

      Tələbə vaxtı bu görüş üçün çox çalışsam da, alın-

      madı. Son dövrlərdə İsa Muğanna ilə görüşmək üçün çox cəhd etdim. Bütün yazıçı dostlarımdan, ona

      

      İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında

      yaxın olacaq bir neçə başqa şəxslərdən də xahiş etdim. Amma mümkün olmurdu ki, olmurdu. Adətən

      də, səhhətinin yaxşı olmadığı üçün bu görüş baş tut-murdu.

      Bir gün dostum Əli İbrahimbəyli zəng etdi ki, səni İsa Muğanna ilə görüşdürəcəyəm. Bu şad xəbərə

      muştuluq nə verəcəksən? Çünki bir vaxtlar bir tələbə

      üçün əlçatmaz zirvədə olan böyük bir şəxsiyyətlə gö-rüşməyin mənim üçün ən şad xəbər olduğunu bilir-

      di.

      Və beləcə, İsa Muğannanın əlini sıxmaq və o əllərdən öpmək şərəfinə nail oldum. Qapalı dün-yamdakı bütün suallara Muğannanın özündən cavab

      aldım. Bu sirli insanın təvazökarlığı və məntiqi məni 14

      əsərlərində olduğundan daha çox heyran etdi.

      Həyat yoldaşı Firuzə xanımla münasibətləri və

      bu yaşda insanların bir-birinə necə hörmət və səda-qətlə yanaşmaları adamı onlara qibtə etməyə məcbur edirdi.

      İlk görüşümüz elə Əli İbrahimbəyli ilə birgə baş

      tutmuşdu. Elmə, incəsənətə və mədəniyyətə böyük qiymət verən Əli müəllimin və mənim suallarım Muğannanı 200000 illik tarixin dərinliklərindən, 70-80-ci illərin Yazıçılar Birliyinə, ordan bu günə və gələcəyə

      aparırdı.