Damğa. Решад Нури Гюнтекин

-line/>

      1889-cu ildə İstanbulda ordu zabiti Nuri bəy ilə Ərzurum valisi Yavər Paşanın qızı Lütfiyyə xanımın ailəsində anadan olub. İlk təhsilini Çanaqqala orta məktəbində alan Güntəkin daha sonra təhsilini İzmirdəki Frerler məktəbində davam etdirir. 1912-ci ildə isə İstanbul Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsini bitirir.

      Güntəkin 1927-ci ilə qədər bir çox tanınmış lisey və məktəblərdə fransız və türk dillərindən dərs deyir. 1927-ci ildə maarif müfəttişi vəzifəsinə təyin olunur və bu arada Dil Heyəti ilə birgə bəzi layihələrdə çalışır. 1939-cu ildə Çanaqqaladan Türkiyə Böyük Millət Məclisinə millət vəkili seçilir. 1946-cı ilə qədər millət vəkili olur. 1947-ci ildə Cümhuriyyət Xalq Partiyasının Ankarada çap olunan «Ulus» qəzetinin İstanbul qolu olan «Məmləkət» qəzetini nəşr etdirir. Sonra yenidən müfəttiş kimi çalışır və 1950-ci ildə UNESCO-nun Türkiyə təmsilçisi və tələbə müfəttişi olaraq Parisə gedir. 1954-cü ildə, yaşlı olması səbəbindən bu vəzifədən istefa verməli olur. Bundan sonra bir müddət İstanbul Şəhər Teatrlarının ədəbi şurasında fəaliyyət göstərir.

      Ağciyər xərçəngi diaqnozu qoyulduqdan sonra yazıçı müalicə olunmaq üçün Londona yollanır və orada vəfat edir. R.N.Güntəkin 1956-cı il dekabr ayının 13-də Qaracamaat qəbiristanlığında dəfn edilir.

      Yazıçılığı və maarif müfəttişi vəzifəsi Güntəkinə doğma Anadolusunu qarış-qarış gəzmək imkanı verdiyindən ədib Anadolu insanına yaxından bələd ola bilmişdi. Romanlarında istifadə etdiyi dil və anlatmağı olduqca aydın, dialoqları isə canlıdır. Yazdığı, tərcümə etdiyi, kitab halına sala bildiyi və ya jurnal, qəzet səhifələrində, teatr repertuarlarında istifadə olunan əsərlərinin sayı yüzə çatır.

Az.wikipedia.org

      Uşaqlıq illərimin ən köhnə xatirəsi bir avqust şənliyi gecəsidir. Bu xatirə, görülmüş bir şeydən daha artıq, vaxtı ilə dinlənilmiş bir nağılın xəyalda buraxdığı izlərə oxşayır. Bu dünyadan uzaq, tamamilə başqa bir aləmdə ucsuz-bucaqsız bir bağ… ağaclarında al-əlvan fənərlər yanır… Ağappaq qəşəng yollar… Səs-küylü izdiham, tünlük. Gah bu yandan, gah o yandan atılan fişənglər havaya qalxıb ulduz kimi parlayaraq, yerə düşür… Yalnız zülmət və aydınlıqdan ibarət bir xəyalət dünyası…

      Mənə elə gəlir ki, o gecə doğulmuşam.

      Anam heç yadıma gəlmir. Nə vaxt öldüyünü da bilmirəm, lakin o zaman hələ sağ imiş… Elə bil özümü o gecə bir müddət sarışın bir qadının qucağında görürəm. Bəlkə anam idi. Kim bilir, bəlkə də anasının kim olduğunu bilməyən bir uşaq kimi qalmamaq üçün bu xatirəni özüm uydurmuşam.

      Həmin avqust şənliyi gecəsini ailəmizdə məndən başqa da xatırlayanlar vardır. Atam paşa idi, o gecə vəzir təyin olunmuşdu, rəhmətlik böyük bacım isə o gecə gəlin olmuşdu.

      Ərənköyündəki köşkümüzü ancaq bu qədər xatırlayıram.

      İllər ötüb keçmiş, günlərin birində o tərəflərə qonaq getmişdik. Mənə alçaq bir hasarın üstündən bir bağ göstərdilər. Otsuz quru bir bağ… O yan-bu yanda bir neçə kol, dörd-beş qurumuş lavanda… Tozdan saralmış beş-on nazik şam ağacı…

      O başda rəngi solmuş köhnə bir köşk… «Sən uşaq olanda satılan köşk budur», – dedilər.

      Bunun əksinə olaraq Ağsaraydakı evimiz ən əhəmiyyətsiz guşələrinə qədər yadımdadır. Ayda, ildə bir dəfə yolum düşəndə məhəlləmizə gedirəm. Evin qabağındakı çinardan başqa keçmişdən heç bir əsər qalmamışdır. Budaqları kəsilmiş, quru bir gövdədən ibarət köhnə tanışım…

      Onun altında bir neçə dəqiqə dayanmadan ötüb keçə bilmirəm. Qarşıdakı birmərtəbəli, əyri-üyrü, küləşdən və ya kərpicdən tikilmiş xırdaca evlər nəzərimdən silinmir; evimiz, onun ağ rəngli möhtəşəm fasadı, şəbəkəli şüşəbəndi, imarətin o başındakı çeşməyə qədər uzanıb gedən uca bağ hasarı xəyalımda canlanır. Budur, enli taxta kəmərli, alçaq həyət qapısı. Bu da ən isti, günəşli günlərdə belə həmişə yarımqaranlıq olan və sərin qalan daş döşəməli həyət.

      Evin qonaq hissəsinin geniş, hamar pilləkəni ilə yuxarı qalxır, zəri qaralmış tavanlarından qırmızı və mavi şüşəli iri lampalar, büllur çilçıraqlar asılmış uzun koridorlarda qalın Şam pərdələrinin kölgəsinə qərq olmuş otaqlarda dolaşıram.

      Xəyalımın heç bir şeyi dəyişdirmədiyinə əminəm. Otaqlardan birində yazıdan çox rəsmə oxşayan, fars dilində bir lövhə var idi ki, həmişə onun qarşısında durub baxardım. O zaman hələ savadsız idim. Lakin xətlər zehnimdə elə nəqş olunmuşdu ki uzun illər keçdikdən sonra da onları gözümün qarşısına gətirmiş, fars dilində yazılan misraları, demək olar, höccələmişdim.

      Qonaq hissəsinin koridorundan qadınlara məxsus mərtəbəyə qalxan ensiz, qaranlıq pilləkənin baş tərəfində açıq yaşıl şüşəli bir qapı vardı. Heç özüm də bilmirəm ki, nə üçün uşaqlığımın bütün böyük vaqiələrinə bu qapının çərçivəsindən baxıram.

      Ramazan gecələri koridorda camaat namaz qılar, Quran və dua oxuyardı. Dayəm xəlfə Kamiyab ilə bərabər, mən də bu qapının yanındakı pilləkənin üstündə durub namaz qılar, əllərimi göyə açıb dua edərdim.

      Rəhmətlik böyük qardaşım evləndiyi gün arvadı ilə birlikdə buradan keçirdi. Gəlinin duvağı qapıya ilişmişdi, qardaşım koridordakı camaatın üstünə təptəzə pul səpmişdi.

      Qardaşım Müzəffərlə məktəbə getməyə başladığımız ilk gün başımızda almazlı araqçın, çiynimizdə baftalı heybə bu qapının ağzında böyüklərin əlini öpmüşdük.

      Başqa bir gün, məndən bir yaş kiçik olan bacım Suadın balaca meyitini toxunma bir mələfəyə bürüyüb bu pilləkəndən endirmişdilər. Nəhayət, evimizin od tutub yandığı gecə xəlfə Kamiyab məni qucağına alaraq qaçırarkən bu qapının ağzında diz çökmüşdü.

      Bu xatirələr nəinki bir yuxu kimi gözlərimin qabağından keçib gedir, eyni zamanda qəlbimdə o günlərin həm şirin, həm acı hisslərini oyadır.

      Həmişə çinarın altında durduğum o bir neçə dəqiqədə dönüb yenə əvvəlki İffət oluram.

***

      Sonralar öyrəndiyimə görə, anam yaxşı evdar qadın imiş. Onun ölümü evimizi çox dağıdıbmış. Atam öz evinin işləri ilə heç maraqlanmazmış. Rəhmətlik böyük qardaşım bədxərc kefcil adam imiş. Bacılarımın heç bir şeydən başları çıxmazmış. Anam öldükdən sonra biz təcrübəsiz mürəbbilərin, əliəyri təsərrüfat müdirlərinin əlinə keçmişdik. Mən də yaxşı bilirəm, atam on beş gündən bir saraya gedər, qalan vaxtlarını otağında, köhnə cildli ərəb, fars kitabları arasında keçirərdi. Onun Mahmud əfəndi adında qoca bir həmdəmi var idi ki, evimizdən heç əskik olmazdı. Qardaşım Müzəffərlə mənə bir neçə il müəllimlik edən həmin Mahmud əfəndi fağır, təvazökar bir adam idi. Sarıgözəldə kiçik bir evdə yaşayırdı. Keçmişdə əmmamə qoyar, məscidlərdə məsnəvidən o, dərs deyərmiş. O vaxt, bizim zəmanədə bəzi kübar ailələrin uşaqlarına dərs verməklə dolanardı.

      Atamı çox az-az görərdim. İri vücudlu, heybətli bir adam idi. Ağ araqçının kənarlarından çıxan seyrək, uzun, çal saçları, qıl kimi cod, pırtlaşıq saqqalı, enli, qırmızı sifətindəki iri burnu məndə ona qarşı məhəbbətdən çox qorxu hissi doğurardı. Qalın qaşları altındakı iri qara gözlərinə heç baxa bilməzdim.

      Atam bizimlə heç söhbət eləməzdi. Ən böyük iltifatı hərdənbir çənəmi sıxıb yanağıma bərk bir çırtma vurması idi.

      Çox vaxt görərdim ki, o, əynində şal çuxası küncdəki taxtda oturub köhnə kitabları vərəqləyir, həmişə qarşısında iki dizi üstündə belini büküb oturan Mahmud əfəndiyə farsca beytlər oxuyur.

      Məni, anamın xəlfə Kamiyab adında qoca çərkəz dayəsi böyütmüşdür. Onu özümə ana sayıb, ana kimi sevmişəm.

      Evimizin ən yuxarı mərtəbəsində bağa baxan bir otaq var idi. Xəlfə Kamiyab ilə vaxtımın çoxunu orada keçirər, hətta bəzən yeməyimizi də orada, birlikdə yeyərdik.

      Otağımızın pəncərələri qadınlara məxsus