Həyatım və mühitim. Мамед Саид Ордубади

mollaları görüb razı salmağa məcbur olurmuş.

      Atam böylə mühitdə yaşadığı və böylə bir mühitdə şair olduğu üçün təxəllüsünü “Fəqir” qoymuş və şeirlərində mühitinin yoxsul vəziyyətini əks etdirmişdir.

      Mən 1872-ci ildə doğulduğum vaxt Ordubadın vəziyyəti daha bərbad halda imiş. Bu vaxt məzhəb mübarizələri, təriqət çıxışları qanlı vuruşmalara qədər varıb çıxırmış.

      Məzhəb və təriqət mübarizələri

      Mən doğulduğum vaxt necə ki İran, elə də İran ilə həmcivar olan Ordubad şəhərini məzhəb və təriqət mübarizələri boğmuşdur. XIX əsrdə böyük bir şöhrətlə aralığa çıxan və Kərbəla şəhərində dini bir cəmiyyətin təşkilinə müvəffəq olan Şeyx Əhməd Əhsan şagirdlərindən birisi də Ordubada gəlmişdi. Bu adam Ağa Əli müctəhiddən ibarət idi. Ağa, bir tərəfdən, “Şeyxi” təriqətini müdafiə edərək “Üsuli” təriqəti ilə vuruşur, o biri tərəfdən də, Babın şagirdləri olan Molla Sadıq Vənəndli və Ağa Mirkərimlə mübarizə edirdi. Bab İranda öz təriqətini elan etdiyi vaxt Molla Sadıq da Ordubadın Vənənd kəndində eyni təriqəti elan edir, on minlərlə əhalini ətrafına toplamağa müvəffəq olur. Bu zaman Ordubad xalqı daha bir böyük qorxunun qarşısında qalır. Rusiya hökuməti Behbudov adlı generalı 5 min nəfərlik ordu ilə Molla Sadığın həbsinə məmur edir. Əhali qorxuya düşür. Culfa adamları evini, malını buraxıb ailəsi ilə bərabər İran tərəfə qaçırmış. Bu vaxtlar Ağa Əli müctəhid öz rəqiblərini məhv etmək üçün Behbudov general ilə anlaşır və Molla Sadığın həbs edilməsinə müvəffəq olur. Behbudov və başqa rus məmurları, öylə də Şeyxəli bəy Naib, “Şeyxi” təriqətinin qalib gəlməsi üçün böyük hümmət sərf etmiş olurlar. Xüsusən Naxçıvanın xanı və onun naibi Şeyxəli bəy də “Şeyxi” təriqətini daşıyırdı. Ağa Əli müctəhid bu qalibiyyətdən sonra bu yoxsul şəhərdə öz nüfuzunu genişləndirib, “Üsuli” təriqətilə ciddi mübarizəyə girişir. Belə ki, məscid qapılarında vuruşmalar olur, hər iki tərəfin mollası bir-birinin qanının halal olmasına fitva verir.

      Ordubadın Yaycı və Vənənd kəndləri “Üsuli” olduqlarından şeyxin tərəfdarları həmin kəndlərə dolana bilmirdilər.

      Din və təriqətə arxa vermiş şəhər əyanları aşağı təbəqəni istədiyi kimi istismar etməyə başlamışdı. Bu üzdən də əyanları terror etmək üçün bütün Naxçıvan mahalında Əbutalıb adlı bir gənc aralığa çıxır. Əbutalıb Müəzzədin bəy adlı zalım bir bəyin pusqusunda durub, güllə ilə vurur. Bəy qılçasından yaralanır. Bunun üçün də Əbutalıbı Ordubadın məşhur Ərəsə meydanında dara çəkirlər. Camaat qorxuya düşür. Bir neçə gün heç kəs bayıra çıxmır. Yenə də mollalar əhalini sakit edir. Əyanlar, xanlar və mollaların əlində oyuncaq olan Ordubadın haqqında “Fəqir” öz şeirlərində yazır:

      Əzəl şikayətim ol çərxi-bivəfadəndir,

      İkincisi iki yüz[1] yarü aşinadəndir.

      Libasi-faxiri hər kəs geyib, sayalla kişi,

      Neçünki, köhnə geyən firqeyi-gədadəndir.

      Verilə müdamə, həm qeyri-müstəhila təam,

      Fəqirlər qalır ac, yəni bu səxadəndir?!

      Hacı təkiyyə tutubdur Hüseynə ağlamağa,

      Evini, dövlətini göstərir, bəxadəndir.

      Ziyafət eylər adı çıxmağa, deyər ehsan,

      Qəbul olmuya bu xeyrlər, xətadəndir.

      Plov yeyənlər yeksər yığıb, qalıb aclar,

      Görüm evi yıxıla, belə iş rizadəndir?!

      Kələm başında axundun keçib yuxarı başa,

      Kəsib buxarı başın, bu nə müddəadəndir?

      Geyib qəbanı, salıbdır əba, tutubdur əsa,

      Çəkibdir boynunu, yəni ki, iddiadəndir.

      Axundu gəlibdi Nəcəfdən, edib əcəb təhsil,

      Yığıb mürid başına sidq ilə, səfadəndir.

      Sözündə yoxdur əcəb vaizin, deyil amil,

      Axundların bu hamı etdigi həvadəndir.

      Əgərki qazı ağa əyləşib qəzabətdə,

      Xilafdır hamı fitvası, hökm ağadəndir.

      Bu kimi şeirləri yazan şair “Xalq”ın nəzərindən düşürdü. O, təmin edilməyəcək bir yoxsulluğun içərisində idi. Buna baxmayaraq, şeirə çox həvəsli idi. Ordubadda şairlər əncümənini düzəltmişdi.

      ƏNCÜMƏNDƏ İŞTİRAK EDƏNLƏR:

      “Bikəs” təxəllüslü Molla Hüseyn;

      “Sidqi” təxəllüslü Məmmədtağı;

      “Müznib” təxəllüslü Kəblə Əliqulu;

      “Şəmi” təxəllüslü Əhməd ağa;

      “Nəqqaş” təxəllüs Nəqqaş Zeynalabdin.

      ƏNCÜMƏNDƏ İŞTİRAK EDƏN ŞEİR ARAQLILARI:

      Məşədi Həsən Dabbağ;

      Seyid Möhsün Saatsaz;

      Kərim Məşədi Həsənoğlu;

      Ağa Rəsul Əttar və s. idi.

      Son zamanlar “Fəqir”in gözləri kor oldu. Daha məktəbdə dərs verə bilmirdi. Halı daha da ağırlaşdı. Məni, bir də böyük bacımı əmim öz yanına aparmışdı. Çünki atamın heç bir şeyi qalmamışdı. Hətta ölməmişdən əvvəl şairin üst paltarlarını da satmışdılar. Mən 9 yaşında idim. Onun görüşünə getdim. Atam papiros qutusunu mənə verdi və tapşırdı: “Oğlum, bunu 15 qəpiyə də olsun satarsan. Pulunu isə qəndə və çaya verib gətirərsən”.

      Mən qışın günü saat 12-dən axşama qədər dolaşdım, qutunu istəyən olmadı. Çünki kartondan qayrılmış qutunun rəngi artıq saralmağa başlamışdı. Qapağı da bağlanmırdı. Axşam evə qayıdanda əmimə rast gəldim. Ona söylədim, o ağladı. Əlimdən tutub çolaq Nəsrullanın əttar dükanına gətirdi. Çay və qənd alıb verdi.

      Şeir və ədəbiyyatın qiyməti

      Günün birisində atam məni yanına çağırdı. Bir yazılmış kağız verdi və tapşırdı: “Bu kağızı aparıb – Mənsur ağa adlı bir cavan vardır – onu tapıb verərsən, cavabını alıb gələrsən”.

      Mən bazarı çox dolaşdım. Nəhayət, Mənsur ağa qapan dibindən gəldiyi vaxt əllaf Hacı Mirzə Ağababanın dükanının qabağında məktubu ona verdim. Alıb oxudu. Diqqətlə baxırdım, axıra qədər oxudu. Oxuyub qurtardıqdan sonra mənə bir söz demədi. Kağızı palçığın üstünə atıb basladı və keçib getdi. Mən kağızı palçığa batmış bir halda yerdən qaldırdım. Onu arxalığımın qolu ilə təmizləyirdim. Bu halda atamın səmimi rəfiqi və əncümən üzvlərindən Məşədi Həsən dabbağ gəldi. Kağızı məndən aldı. Ağa Rəsul əttarın dükanında ucadan oxudu. Onların hər ikisi ağladılar. Mən sonra bildim ki, atam Mənsur Ağaya tərif yazıb aclığını bildirmişdi. Dabbağ Həsən bir

1

İkiüz, ikiüzlü