Brilyant məsələsi. Cəmşid Əmirov

g>YUMŞAQ VAQONDA

      əhər yenicə açılmışdı. Şərqdə, sanki mavi göylə

      S də

      nizin birləşdiyi yerdən yavaş-yavaş boylanmağa başlayan isti yaz günəşini qocaman Xəzərin yaşım-tıl-göy sularını xüsusi bir gözəlliklə işıqlandırırdı. Günəş

      mis kimi qızarmış dairəvi bir lövhəyə, ləpəsiz dəniz isə

      gümüş pul kimi parıldayan ucsuz-bucaqsız bir səhraya bənzəyirdi.

      Bir dəqiqə bundan əvvəl Ələt stansiyasına gələn 59

      nömrəli Astara-Bakı qatarı Xəzər sahili boyuncu salınmış

      dəmir yolu ilə irəliləyərək neft şəhərinə yaxınlaşırdı.

      Yumşaq vaqonun bələdçisi pəncərədən boylanıb günəşi ayna kimi özündə əks etdirən dənizə ötəri nəzər saldı, sonra birinci kupeyə yaxınlaşdı, yumruğu ilə qapını döyərək, sərnişinləri yuxudan oyatdı:

      – Yoldaş sərnişinlər, qalxın, Bakıya az qalıb. Tez olun, yorğan-döşəyi təhvil verin.

      Bələdçi daha burada dayanmayıb, ikinci kupenin qapısına tərəf getdi, o biri sərnişinləri də oyatmağa tələsdi.

      Tez oyanmağa öyrəşməyən sərnişinlərdən bəziləri narazılıq edərək, dəmiryol qaydalarından şikayətləndilər.

      Digərləri əl-üzlərini yumaq üçün kupedən dəhlizə çıxdılar. Başqaları isə yavaş-yavaş şeylərini yığışdırıb sahmana salmağa başladılar.

      Yeddinci kupedə də şikayətlənən vardı. Bu, ucaboylu, arıqbədənli, gözlərinə eynək taxmış bir kişi idi. Onun daz başı, quş dimdiyinə oxşayan nazik və uzun burnu, çoxdan bəri dəllək üzü görməyən qırmızı saqqalı, qədim qoçular kimi uzun, burma bığları və sarımsaq yeməkdən saralmış çürük xırda dişləri vardı. O, yuxudan doymadığı 2

      üçün deyinə-deyinə döşəkağını və balışüzünü büküb yol bələdçisinə təhvil verdi, döşəklə balışı bürmələyib, yuxarı taxçaya qoydu. Başqa sərnişinlər kimi o da əl-üzünü yumaq üçün dəsmalını çiyninə atdı, diş fırçasını və sabunu-nu götürüb bayıra çıxdı. Lakin tezliklə geri qayıtdı. Özünə bəraət qazandırmaq istəyən adamlar kimi and içən tərzdə yol yoldaşlarına dedi:

      – Əlüzyuyanın qarşısında adam çoxdur. Mənim də

      yamanca xasiyyətim var, kəmhövsələyəm, növbəyə durmağı sevmirəm, sonra yuyunaram.

      Eynəkli kişi sərnişinlərin ona əhəmiyyət vermədiklə-rini görüb çamadanını açdı, paltarlarının arasından na-rıncı cildli qəşəng bir kitab çıxartdı. Kişi kitabı açaraq özünü pəncərəyə tərəf verdi. Bir papiros yandırıb dama-ğına aldı və arxasını yol yoldaşlarına çevirib mızıldaya-mızıldaya kitabı böyük maraqla oxumağa başladı.

      Kupenin digər sərnişinləri – ortaboylu, qarabəniz ki-şi, başına ağ haşiyəli kəlağayı örtən qız və həddindən ziyadə kök qadın əl-üzlərini yuduqdan sonra şirin-şirin söhbət edirdilər.

      Bu zaman dəhlizdən keçən sarışınsaçlı bir qız kupenin qapısını açdı. O, ağ milis forması geymişdi. Çiyinlərinə də milis leytenantı paqonları taxmışdı. Qız ədəblə salam verib, sərnişinlərə ötəri nəzər saldı. Qarabəniz kişiyə

      bir az artıq diqqət yetirdi. Sonra hamıya müraciətlə soruşdu:

      – Bağışlayın, saat neçədir?

      Hamının əvəzinə qarabəniz kişi cavab verdi:

      – Altıya on dəqiqə… xeyr səhv edirəm, on iki dəqiqə

      qalıb.

      3

      – Çox sağ olun. Yatıb yuxuya qalmışam, – deyə sarışınsaçlı qız qapını örtdü.

      – Xeyir ola, görəsən, bu milis zabiti nə üçün gəlmişdi?

      – deyə eynəkli kişi heç kimə müraciət etmədən soruşdu.

      – Yəqin vaqonda oğurluq-zad olub, indi oğrunu axtarırlar, – deyə dolu qadın eynəkli kişinin sualına cavab verdi.

      – O öz vəzifəsini yerinə yetirir.

      Eynəkli kişi milis işçilərindən şikayətləndi:

      – Məgər vəzifəni bu cür yerinə yetirirlər? Bu qız nə

      bilir ki biz kimik? Bəlkə elə gecə siz yatanda vaqonda oğurluğu mən eləmişəm? Axı, nə üçün bu milis leytenantı kupemizi yaxşı yoxlamadı. Qapını açıb içəri girməsi ilə çıxıb getməsi bir oldu. Milis belə işləyəndə, əlbəttə, oğru tapılmaz, xuliqan tutulmaz, əliəyri adamlar da istədiklərini edərlər.

      Bu an qarabəniz kişinin dodaqaltı istehza ilə gülüm-sədiyindən heç kim xəbər tutmadı.

      Eynəkli kişi bununla kifayətlənmədi, ürəyi dolu adamlar kimi yenə də milis işçiləri və oğrular haqqında söhbəti davam etdirdi:

      – Bu andıra qalmış Astara yolu yaman korlanıb. Dələ-duzların əlindən tərpənmək olmur. Bilmirəm, milis zabitləri nə ilə məşğuldular. Elə ortada yeyib qıraqda gəzməyi bilirlər. Havayı yerə maaş alırlar. İki həftə bundan əvvəl mən Astaraya gedəndə vaqonumuzda bir hadisə baş verdi. Gecə kimsə bir kolxozçunun xurcununu oğurladı. Bir haray qopdu ki, gəl görəsən.

      – Nə oldu, xurcun tapılmadı? – deyə dolu qadın soruşdu.

      4

      – Yox əşi. Haradan tapılacaq. Milisə xəbər verdik, gəlib sorğu-sual etdilər. Bayaq bura gələn milis leytenantı kimi başdansovdu o yan-bu yanı axtardılar, bir-iki nəfəri dindirdilər, uzun-uzadı protokol yazdılar, kiminin də-də-nənəsinin nə dərdlə öldüklərini də soruşdular. Ancaq heç bir şey çıxmadı. Oğru tapılmadı – deyə kişi sanki elə

      bu dəqiqə onun da şeylərini oğurlayacaqlarmış kimi bərk-bərk çamadanının dəstəyindən yapışdı.

      Dolu qadın onun sözünü təsdiq etdi:

      – Siz düz buyurursunuz, qardaş, milis yaxşı işləmir.

      Bir ay bundan əvvəl qonşumuzun evini yarmışdılar. Milis işçilərini çağırdılar. Onlar nə qədər çalışdılarsa da heç bir şey edə bilmədilər. Çox adam dindirdilər, iz axtaran it gətirdilər, qonşularla söhbət etdilər. Ancaq onlar oğurlanan mallar əvəzinə bilirsiniz nə tapdılar?

      – Nə – deyə kişi soruşdu.

      – Oğrunun barmaq izlərini.

      – Bəs oğrunun özü?

      – Rəhmətliyin oğlu, nə qoyub nə axtarırsınız? İndiki zamanda oğurlanan mal, arabadan düşən qovun-qarpız kimidir. Düşdü, deməli, sənin deyil…

      Özünə həmsöhbət tapan eynəkli kişi sevindi. Yenə

      milis orqanlarını pisləməyə cəhd etdi:

      – Bilirsiniz, milis nə üçün pis işləyir?

      – Nə üçün?

      – Çünki onlar təcrübəsizdirlər. Adam gərək öz sənətinin, öz ixtisasının mahir ustası olsun. Milislər isə hələ

      yaxşını pisdən ayıra bilmirlər. Çox zaman əliəyriləri bir tərəfdə qoyub, düz adamlardan yapışırlar. Bəli, bəli, təəc-cüblənməyin. Buna görə heç də təsadüfi deyildir ki, bir 5

      çox cinayət işləri aylarla süründürülür, iş uzanır, qovluqlar kağızla dolur, cinayət işi açılmamış qalır.

      Eynəkli kişi yol yoldaşlarının etiraz etmədən onu din-lədiklərini görüb sözünə davam etdi:

      – Bacı, mən bu yaşadək çox kitab oxumuşam. Qabaqlar Amerikada Nat Pinkerton adlı məşhur bir xəfiyyə yaşayırdı. Bütün dünyada onun kimi bacarıqlı, bilikli xəfiyyə yox imiş. Çətinliyə düşən hər kəs Pinkertonun yanına gəlirmiş. O da böyük ustalıqla hər hansı bir cinayətin üstünü açırmış. Buna görə də hamı onu çox sevirdi.

      – Yəni oğrular da onu sevirdilər? – deyə bu söhbəti diqqətlə dinləyən qarabəniz kişi istehza ilə