Xristofor Kolumb. Я. М. Свет

İtaliya sahillərində isə dəniz quldurları göz açmağa qoymurdular.

      Hiyləgər Fransa kralı XI Lüdovik piratları həvəslə himayə edirdi. Axı onlar yadellilərin gəmilərini batırır, bununla da rəqiblərini zəiflədirdilər.

      Üstəlik, Fransa kralının vassallarından biri, keçmiş Neapol kralı Rene Anjuyski də bir yerdə dayanmır, elə hey aranı qızışdırırdı. Aralıq dənizi piratları, elə Rene Anjuyski də Kolumbun ilk bioqraflarının əsərlərini oxusaydılar son dərəcə təəccüblənərdilər. Bu əsərlərin müəllifləri heç bir əsas olmadan gənc Kolumbu piratların və Rene Anjuyskinin əlaltısı kimi qələmə verirdilər.

      Müasir kolumbşünaslar pirat versiyasını tamamilə rədd edirlər.

      «Qoca sərsəri» ləqəbli Rene Anjuyskini Neapoldan 1442-ci ildə araqonlular sıxışdırıb çıxarmışdılar. Bu səbəbdən də o, Araqon kralının və Neapol taxt-tacında oturan qardaşı oğlunun qatı düşməni idi.

      Araqon kralından əvəz çıxmaq üçün 1472-ci ildə Renenin əlinə yaxşı fürsət düşdü: Kataloniyada Araqon kralına qarşı üsyan qalxdı. XI Lüdovikin razılığını alan «Qoca sərsəri» katalonların köməyinə tələsdi. O, kiçik donanma ilə Marseldən çıxıb Kataloniya, Sardiniya və Neapol sularında hərbi əməliyyatlara başladı.

      Rene Anjuyskinin hərbi-siyasi məqsədlərinin mahiyyətinə varmadan, Fernando Kolon atasının bu adamın xidmətində olduğu barədə belə yazır: «…1495-ci ildə Espanyolada katolik krallarına (İzabella və Ferdinanda) ünvanlanmış başqa məktubda Admiral (Kolumb nəzərdə tutulur – red.) səfər zamanı baş verən səhvlərdən söz açıb: kral Rene «Fernandina» qalerasını6 tutmaq üçün məni Tunisə göndərəndə belə bir hadisə baş verdi. Sardiniya sahillərindəki San-Pedro adasına çatanda ora iki gəminin yan aldığından xəbər tutduq. Adamlarım təşvişə düşüb Marselə qayıtmaq istədilər. Onların iradəsinə qarşı çıxa bilməzdim. Özümü onlarla razılaşmış kimi göstərib kompasın kartuşkasında işarələrin yerini dəyişdirdim. Səhərisi gün biz artıq Kartaxenada idik, ancaq hamı Marselə qayıtdığımızı düşünürdü».

      1472-ci ildə «Fernandino» qalerası ilə belə bir əhvalat, doğrudan da, baş verib. Ancaq təəccüblü orasıdır ki, notarius sənədlərinə əsasən Kolumb 1472-ci ilin payızında Savonada olub. Əlbəttə, qısa müddətə şəhərdən çıxa bilərdi, ancaq döyüş gəmilərinə adamları bir-iki həftəliyə yox, uzun müddətə götürürdülər. Üstəlik, «Qoca sərsəri» heç də vecsiz dəniz komandanı deyildi. 1472-ci ildə onun artıq yetmiş yaşı vardı və dəniz döyüşlərində kifayət qədər təcrübə toplamışdı. Bu səbəbdən də çətin ki, ağzından süd iyi gələn gənci döyüş gəmisinin komandiri təyin edəydi və onu düşmən gəmisini ələ keçirmək kimi məsuliyyətli əməliyyata göndərəydi.

      Kolumbun məktubu onun kral Renenin qəhrəmanlıqlarından xəbərdar olduğuna bizi bir daha inandırırdı. 1495-ci ildə onun İzabella və Ferdinand ilə münasibətləri qəlizləşmişdi, bu səbəbdən də öz qiymətini qaldırmaq üçün döyüş təcrübəsi olduğuna eyham vura bilərdi.

      Ancaq maraqlıdır ki, Kolumb 1480-ci ildə vəfat edən Rene Anjuyskini həmişə xoş sözlərlə yad eləyib.

      Əgər Kolumb, doğrudan da, bir müddətə Savonanı tərk edib Renenin yanında xidmət edibsə, çox ehtimal, gəmidə adi matros olub.

      Ən inandırıcı ehtimal isə Kolumbun ilk dəfə açıq dənizə «Çenturione və Neqro» ticarət evinə məxsus gəmidə çıxmasıdır. Gəmi Tunisə yox, Xios adasına üz tutub. Özü də ekspedisiya sırf kommersiya məqsədi güdüb.

      Xios XV əsrin 70-ci illərində Genuyanın arxipelaqda yeganə torpağı idi. Genuyanın qalan Egey koloniyalarına türklər sahiblənmişdilər. Xiosu isə 1457-ci ildə onlardan pulla geri ala bilmişdilər.

      Genuya tacirləri qul, çaxır, sabun, balıq, taxıl, mum, dəri alveri eləyirdilər. Bunlar Xiosa gətirilir, orada satılırdı.

      Adanın özü isə mastika – ətirli qatranla məşhur idi. Mastikaya İsgəndəriyyədə, İspaniya və Flandriyada həmişə tələbat vardı. Çenturione və Neqro şirkəti Xiosa həm də işçi qüvvəsi gətirirdi.

      1474-cü il mayın 25-də Savonadan Xiosa yerli və genuyalı tacirlərin pulu ilə təchiz edilmiş donanma yola düşdü. Bu donanmada bir xeyli savonalı toxucu da var idi. Güman edilir ki, Kolumb da məhz onlarla birlikdə dənizə çıxıb.

      Bir il sonra Xiosa yenə ekspedisiya yola düşüb. Bu dəfə donanma səfərə çıxmağa Genuyada hazırlaşıb. Ekspedisiyada dörd gəmi olub. Gəmilərin ikisinə Covanni Antonio Neqro və Nikkolo Spinola adlı şəxslər rəhbərlik eləyib. Kolumbun gəmidə xidmət edib-etmədiyini demək çətindir, ancaq mastika alveri etdiyinə şübhə yoxdur. Kolumb çox sonralar, 1492-ci ildə Kuba və Espanyol sahillərində üzərkən iki dəfə Xios mastikasını xatırlayıb, onun ilin hansı vaxtında toplandığından, Genuyada ona nə qədər tələbat olduğundan söz açıb.

      Bu ekspedisiyanın Kolumbun həyatında böyük rol oynadığı danılmazdır. Onun təşkilatçılarına çox şey borcludur. Təsadüfi deyildi ki, ölümündən öncə o, Neqronun və Spinolanın varislərinə də müəyyən məbləğdə pul vəsiyyət eləyib.

      Donanma Genuyadan 1475-ci il sentyabrın 25-də yola düşüb. Yəqin ki, Kolumb qışı Xiosda keçirib. 1476-cı ilin yazında isə Genuyaya qayıdıb. Neqro Xiosdan mastika gətirmişdi, onu Flandriyada satmaq fikrində idi. Odur ki 1476-cı ilin avqustunda Kolumbu da özü ilə götürüb yola düşdü. Ancaq onlardan asılı olmayan səbəblərdən mastika Flandriyaya aparılmadı və Portuqaliyaya gedib çıxdılar. Kolumb nə az, nə çox, düz doqquz il Portuqaliyada qaldı.

      San Visente burnunda döyüş

      Dörd Genuya və bir Flamand gəmisi Genuyadan çıxıb Cəbəllütariq boğazından rahatca keçdi. Xios səfərlərində olduğu kimi, bu ekspedisiyada da Neqro və Spinola iştirak edirdi.

      1476-cı ilin yayında Portuqaliya ilə Kastiliya müharibə edirdi7. Döyüş əməliyyatları həm quruda, həm dənizdə gedir, üstəlik, portuqaliyalılara Fransa kralı XI Lüdovik kömək eləyirdi.

      Genuya donanmasının başçıları bu vəziyyəti bildiklərindən, fransız hökumətinin icazəsini aldılar. Əslində, buna elə də ehtiyac yox idi – Portuqaliya-Kastiliya müharibəsində Genuya öz neytrallığını ciddi surətdə gözləyirdi. Genuyalıların icarəyə götürdükləri «Flamand» gəmisi isə döyüş yox, ticarət gəmisi idi.

      Ancaq Genuya Respublikasının bu neytral mövqeyi onu piratlardan qoruya bilmirdi. Piratlar həmin yay İberiya sularında qaynaşır, Kastiliya və Portuqaliya sahillərində zəngin qənimət gözləyirdilər.

      Həmin piratların ən təhlükəlisi tarixə Kolon, ya Böyük Kulan ləqəbi ilə düşmüş qaskoniyalı Qiyom Kazenov idi. O, Fransa bayrağı altında üzür və rast gəldiyi bütün gəmilərə hücum edirdi.

      1476-cı il avqustun 13-də Qiyom Kazenov on üç gəmidən ibarət eskadrası ilə San-Visente burnunda Genuya donanması ilə qarşılaşdı. Bərabər olmayan döyüş iki saat çəkdi. Genuyalılar dəniz quldurlarına qəhrəmancasına müqavimət göstərib düşmənin dörd gəmisini sıradan çıxardılar. İki Genuya gəmisi mühasirədən çıxıb Kastiliya sahillərinə yan aldı. Batırılan Genuya gəmilərinin dənizçiləri üzüb sahilə çıxdılar. Portuqaliyanın Laquş şəhərinin

6

Qalera – qədim yunanların, romalıların, karfagenlilərin istifadə etdikləri avarlı hərbi gəmi

7

1452–1456-cu illərdə Roma papası Şimali Afrikadan cənub və şərqdəki torpaqlara sahib olmaq hüququnu Portuqaliyaya vermişdi. Bu isə Kastiliyanın narazılığına səbəb oldu. Lakin sonda Kastiliya 1479-cu ildə Portuqaliyanın həmin ərazilər üzərindəki hüquqlarını tanıdı. Lakin Kolumb «Qərbi Hindistan»ın «kəşfi» ilə nəticələnən ilk ekspedisiyasını başa vurduqdan sonra vəziyyət dəyişdi. Belə ki, həmin kəşf Portuqaliyanın daha əvvəl verilmiş torpaqlar üzərindəki hüquqlarını pozurdu. Nəticədə yeni ixtilaf yarandı. Papanın vasitəçiliyi ilə tərəflər arasında 1494-cü ildə imzalanan Tordesiyas müqaviləsi ilə torpaqlar yenidən bölüşdürüldü. Onların bir hissəsi Portuqaliya krallığına, digər hissəsi isə Kastiliya və Araqon krallığına verildi.