Napoleon. Евгений Викторович Тарле

      Marenqo döyüşü

      Napoleon, adətən, aparacağı hərbi əməliyyatın dəqiq planını əvvəlcədən hazırlamırdı. O yalnız konkret məqsədləri, atacağı addımların ardıcıllığını, irəliləyəcəyi yolu qabaqcadan müəyyənləşdirirdi. Hərbi detallar isə yürüşün gedişatından asılı olaraq ortaya çıxırdı.

      Bonapartın qarşısında şimali İtaliyanı ələ keçirmiş güclü Avstriya ordusu dururdu. Bir il əvvəl Suvorovun qoşunu fransızları oradan sıxışdırıb çıxarmışdı. Lakin indi məşhur rus sərkərdəsi avstriyalılarla birlikdə deyildi. Napoleon üçün bu çox şey demək idi. “Şirin başçılıq etdiyi qoyunlar ordusu, qoyunun başçılıq etdiyi şirlər ordusundan güclüdür”, – sonralar Napoleon belə deyirdi.

      Bonapart Rusiyanın artıq koalisiyada olmadığını bilirdi, ancaq o öz ordusu ilə İtaliyaya getdiyi vaxt Suvorovun da Peterbruqda torpağa tapşırıldığından yəqin ki, xəbərsizdi. Bir sözlə, Napoleonun qarşısında indi rus sərkərdəsi yox, general Melas dayanmışdı.

      Avstriyalılar şimali İtaliyanın cənubunda, Genuya istiqamətində cəmləşmişdilər. Melas Bonapartın ən çətin yolla, Sen-Bernar aşırımından keçərək gələcəyini mümkün saymadığından həmin istiqaməti gücləndirməmişdi. Birinci konsul isə məhz bu yolu seçdi. Qarlı zirvələr, şiddətli sazaq, göz qaraldan uçurumlar, qar uçqunları, çovğun – Bonapartın əsgərləri bütün bu sınaqlardan mətanətlə keçdilər.

      İrəlidə öz dəstəsi ilə general Jan Lann, onun arxasınca isə Bonapartın ordusu sıldırımlı qayaların arası ilə düzülərək gedirdi.

      Bonapart əsas qüvvələrlə Sen-Bernara çatanda artıq ön dəstə avstriyalılarla toqquşub onları öz mövqelərindən vurub çıxarmışdı. Napoleonun qoşunu mayın axırlarında gözlənilmədən Alp dağlarını enib Avstriya ordusunun arxasına keçdi. Bonapart vaxt itirmədən birbaşa Milana yürüş etdi və 1800-cü il iyunun 2-də Lambardiyanın paytaxtına daxil oldu. Sonra bir-birinin ardınca Pavia, Kremena, Pyaçenza, Breşiya və başqa şəhərləri, kəndləri ələ keçirdi. Melasın qoşunları həmin vaxt Genuyanın mühasirəsi ilə məşğuldu. Ancaq Bonapartın Lambardiyaya gəlişi avstriyalıların Genuyadakı uğurunu heçə çıxardı.

      Melas şimaldan qəfil tökülüşüb gələn fransızların üstünə getməyə tələsdi.

      Aleksandriya şəhəri ilə Tortona arasında böyük bir düzənlik, həmin düzənliyin ortasında isə Marenqo kəndi yerləşirdi. Hələ 1800-cü ilin qış mövsümünün əvvəlində Bonapart öz sarayında şimali İtaliyanın xəritəsinə baxarkən barmağını məhz həmin kəndin üstünə qoyaraq generallara demişdi: “Biz avstriyalıları burada məğlub etməliyik”.

      Elə də oldu. Rəqiblərin əsas qüvvələri 1800-cü il 14 iyunda məhz burada qarşılaşdılar.

      Bir az irəli gedib deyək ki, həmin döyüş dünya siyasətində və Napoleonun şəxsi karyerasında böyük rol oynadı.

      Savaşdan öncə Parisdə, eləcə də bütün Fransada narahatlıq hökm sürürdü. Monarxiyaçılar Bonapartın Alp dağlarının uçurumlarında öləcəyini gözləyirdilər. Artıq ingilislərin Vandeyaya çıxacaqları, Burbonların hakimiyyətə qayıdacaqları haqqında şayiələr dolaşmağa başlamışdı. Hətta Avropada öz neytrallıqlarını saxlayan ölkələr də hadisələrin necə inkişaf edəcəyini diqqətlə izləyirdilər. Avstriyanın qalib gələcəyi təqdirdə onlar da Fransa əleyhinə koalisiyaya qoşulacaqdılar. Burbonlar isə Parisə qayıtmağa hazırlaşırdılar.

      Napoleon və generalları məğlubiyyətin mümkünlüyünü göz önündə tuturdular: avstriyalılar bu dəfə lap çox idilər. Bundan başqa, fransız ordusu Sen-Bernar aşırımından min bir çətinliklə keçdiyi vaxt, avstriyalılar İtaliya şəhər və kəndlərində qalıb yaxşıca dincəlmişdilər. Bonapartın 20 min qoşunu vardı, topların çox hissəsi avstriyalıların yaratdığı maneələr ucbatından hələ döyüş yerinə çatdırılmamışdı. Melasın isə 30 min əsgəri, 100 ədəd topu vardı.

      İyunun 14-də, səhər Marenqo yaxınlığında başlayan döyüşdə avstriyalıların sayca çox olması elə ilk saatlarda özünü göstərdi: fransızlar düşmənə ağır zərbələr vuraraq geri çəkildilər, ancaq özləri də ağır itki verdilər.

      Günortaya yaxın belə bir təsəvvür yarandı ki, fransızlar artıq döyüşü uduzublar. Buna sevinən Melas dərhal Vyanaya Avstriyanın qələbəsi, məğlubedilməz Bonapartın isə darmadağın edilməsi barədə xəbər göndərdi. Fransızların döyüş qərargahına gəlincə, burada çaşqınlıq hökm sürürdü. Yalnız Bonapart öz sakitliyini qoruyub saxlayır, döyüşün hələ qurtarmadığını deyirdi. Və doğrudan da, birdən-birə vəziyyət dəyişdi: Genuyadan geri çəkilən düşmənin yolunu kəsmək üçün göndərilən general Lui Şarl Antuan Dezenin diviziyası özünü yetirdi.

      Həmin vaxt avstriyalılar öz qələbələrinə o qədər əmin idilər ki, oturub dincəlir, nahar eləyirdilər. Qəfil hücuma keçən general Dezenin diviziyası və Bonapartın qoşunları Avstriya ordusunu darmadağın etdi. Artıq axşam saat beşdə avstriyalılar döyüş meydanından qaçmağa, fransız süvariləri isə onları təqib etməyə başlamışdılar.

      Deze elə hücuma keçdikdən bir az sonra həlak oldu. Döyüşdən sonra isə Bonapart göz yaşları içində dedi: “Əgər indi Dezeni qucaqlaya bilsəydim, bu, çox gözəl gün olardı!” Hələ bir-iki saat əvvəl, döyüşün qızğın çağında ona Dezenin vurularaq atdan düşdüyü xəbərini çatdıranda isə demişdi: “Axı niyə mənə ağlamaq olmaz?”

      Döyüş yoldaşları Napoleonun ağladığını vur-tut iki dəfə görmüşdülər: Dezenin ölümünə kədərləndiyi vaxt, bir də hər iki ayağını top mərmisinin qopartdığı marşal Lann onun qolları üstündə can verəndə.

      Melasın göndərdiyi ilk şad xəbərdən şənlənən Vyana sarayına ikinci çapar özünü yetirib sonradan hansı fəlakətlə üzləşdiklərini çatdırdı. Avstraliyalılar İtaliyanı yenidən, özü də bu dəfə həmişəlik itirdilər.

      İtaliyadakı həlledici döyüş haqqında ilk şayiələr Parisə yalnız altı gün sonra gəlib çatdı. Lakin bu şayiələrə çox da bel bağlamaq olmazdı. Odur ki şəhərdə dəqiq xəbəri böyük həyəcanla gözləyirdilər. Hətta fransızların döyüşü uduzduqları, Bonapartın isə öldürüldüyü barədə dedi-qodu da yayılmışdı. Gündüz saat birdə qəfildən toplar yaylım atəşi açmağa başladı: Avstriya ordusu darmadağın edilib, İtaliya yenə Bonapartın əlindədir.