Balagan. Paweł Smoleński

Nadava Lapida, które wygrały festiwal w Berlinie w 2019 roku.

      Bez dokumentu nie byłoby moim zdaniem tak silnej pozycji izraelskiego filmu. To znów Ari Folman i Materia odpowiedzialna za miłość (2004) – kilka odrębnych historii, na przykład o mężczyźnie kochającym tak, że dla zwodzącej go rosyjskiej prostytutki chce obrabować bank (wzruszony sędzia skazuje go na najniższą z możliwych kar za napad z bronią), lub o żydowskiej dziewczynie zakochanej w arabskim chłopaku, której życie układa się jak u Szekspira w Romeo i Julii.

      Dla mnie gwiazdą izraelskiego dokumentu jest jednak Tamar Yarom, piękna, drobna blondynka z argentyńskimi korzeniami. Zrobiła A jeśli się uśmiecham (2007), prostą, przejmującą opowieść o dziewczynach – frontowych żołnierkach.

      Jest tam historia Mejtal, nastolatki z oddziału sanitariuszy w Hebronie podczas drugiej intifady. Nie musiała jechać na front – sama chciała. Dzisiaj jest w Kolonii, studiuje lingwistykę, judaizm i islam. O wojsku opowiedziała tylko Tamar.

      Pierwsza śmierć w życiu Mejtal to żydowska dziewczynka trafiona przez palestyńskiego snajpera. Umiera w jej ramionach, koledzy z oddziału gratulują, że dobrze to zniosła. Śmierć druga – arabski chłopak trafiony w głowę. Umiera długo, nie kontroluje odruchów fizjologicznych. Mejtal siedzi obok zakrwawionego, zasikanego, lecz jeszcze żywego ciała. Przykrywa chłopaka kocem, bo nie znosi smrodu. W szpitalu każą jej umyć zwłoki, zanim wydadzą je rodzinie. Potem sama szoruje ręce jak lady Makbet, ale zdaje się jej, że nie może zmyć zakrzepłej krwi.

      I śmierć kolejna. Plus uśmiech, którego Mejtal nie umie pojąć. Młody Palestyńczyk, trup, a ma erekcję. Żołnierki śmieją się, że nie żyje, a taki jurny. Mejtal prosi: „Cyknijcie mi fotkę”. Nie pamięta, dlaczego chciała takie zdjęcie. Pamięta, że wtedy padał śnieg w Hebronie.

      Albo relacja Libi z nocnego patrolu w Gazie. Przestraszyła się arabskiego chłopaka, który wykonywał w jej kierunku obsceniczne gesty. Opowiedziała o tym kolegom z oddziału. Dorwali Palestyńczyka po kilku kwadransach, poznali go po czerwonych szortach. Rozebrali do naga, pobili i zgwałcili.

      I znów – jak w Izraelu – znaleźli się tacy, którzy za A jeśli się uśmiecham chcieli Tamar Yarom nurzać w smole. Ale i tacy, którzy dali jej najważniejsze nagrody. Dokument pokazano w Knesecie. Organizowano specjalne prelekcje dla oficerów wychowawczych i żołnierzy. Tamar słyszała, że wojsko bało się tych pokazów, gdyż – objaśniali oficerowie – film może obudzić w żołnierzach wątpliwości, za które na froncie płaci się życiem. Uznano jednak, że warto zaryzykować, żeby zobaczyli, jakie demony budzi wojna w ludziach na pozór zwyczajnych.

      W końcu doszły seriale.

      Po pierwsze trzy sezony Faudy o grupie funkcjonariuszy tajnych sił specjalnych walczącej z arabskim terroryzmem. Nie ma w tej opowieści żadnej propagandy, choć ci, którzy uznają, iż w konflikcie izraelsko-palestyńskim bezapelacyjną, stuprocentową historyczną oraz moralną rację mają Arabowie, oznajmią, iż Fauda to gloryfikująca Żydów brednia. Z kolei ci, którzy uważają, że Izrael jest jak dziewica orleańska lub papa Wojtyła, zupełnie bez winy, powiedzą, że znów samo-nienawidzący-się-Żydzi (jest taka kategoria, najczęściej zmyślona i używana po to, żeby obrazić, choć pasująca do kilku mądrali żydowskiego pochodzenia ujadających na Izrael) dorwali się do kasy i nakręcili film niegodny, szkalujący i nieprawdziwy.

      Po drugie Shtisel – serial encyklopedia i propedeutyka socjologii, tłumaczący świeckiemu Izraelowi, jak żyją ich skrajnie religijni bracia. Gdyby podobny nakręcono w jakimkolwiek kraju poza Izraelem, zostałby uznany za antysemicki. A przecież to serial zrobiony z wielką czułością, bez wyśmiewania się czy tonu wyższości. Bohaterki i bohaterowie są po ludzku zagubieni i śmieszni: niekiedy cwani, bo kto nie chce zarobić, ale się nie narobić, stanowczy i rozlaźli, delikatni i brutalni, inni zaś tylko dlatego, że odwołują się do Boga przy każdej czynności, nawet tak banalnej jak przechylanie kieliszka z wódką. Ponieważ Bóg ma obyczaj, by swojej woli i poleceń nie wyrażać wprost (od zmyślnych i chytrych, ale też niemoralnych polityków odróżnia go tylko nadprzyrodzoność), podejmują trud życia wedle tego, co niejasne. Świecki Izrael, jakoś banalny w swej zachodniości, dowiaduje się z Shtisela